Ο Ισαάκιος Κομνηνός είναι ο πρώτος εκπρόσωπος της οικογένειας των Κομνηνών που στέφθηκε αυτοκράτορας. Γεννήθηκε περί το 1007 στην Κασταμονή της Παφλαγονίας. Ως γιος επαρχιακού στρατιωτικού αξιωματούχου ο οποίος ήταν αρκετά επιφανής ώστε ο αυτοκράτορας Βασίλειος Β΄ Βουλγαροκτόνος να του αναθέσει τον αγώνα εναντίον του σφετεριστή Βάρδα Σκληρού, ο Ισαάκιος Κομνηνός ανατράφηκε ως μέλος της στρατιωτικής αριστοκρατίας. Ήταν υποστηρικτής του αυστηρού ελέγχου των οικονομικών και της παρεμπόδισης του περαιτέρω πλουτισμού των μοναστηριών και της εκκλησίας γενικά. Ο Ισαάκιος Κομνηνός ήταν η προσωποποίηση του αγώνα της στρατιωτικής αριστοκρατίας, πρωτίστως της μικρασιατικής, για απόκτηση εξουσίας ή και του θρόνου, ακόμα και για την κατάργηση της υπεροχής της πρωτεύουσας και των αξιωματούχων που διοικούσαν σε αυτήν. Αφού ανακηρύχθηκε αυτοκράτορας από τον στρατό ο Ισαάκιος Κομνηνός στις 8 Ιουνίου του 1057, νίκησε τον στρατό του Μιχαήλ ΣΤ' σε σκληρή μάχη κοντά στη Νίκαια, τη μάχη του Άδη (ή Πολέμωνος) η οποία έλαβε χώρα τον ίδιο μήνα. Ήταν σίγουρα ήττα για τις αυτοκρατορικές δυνάμεις, όχι όμως συντριπτική. Δρομολόγησε πάντως άμεσες εξελίξεις. Ο Μιχαήλ ΣΤ' πανικόβλητος, προσπάθησε να διαπραγματευθεί με τους στασιαστές μέσω του φημισμένου αυλικού του Μιχαήλ Ψελλού, προσφερόμενος να υιοθετήσει τον Ισαάκιο και να τον ανακηρύξει καίσαρα. Οι προτάσεις του απορρίφθηκαν δημοσίως αλλά ιδιωτικά ο Ισαάκιος έδειξε πιο ανοιχτός σε διαπραγματεύσεις και τού υποσχέθηκαν τον τίτλο του συναυτοκράτορα. Όμως κατά τη διάρκεια των μυστικών διαπραγματεύσεων, ξέσπασε στάση υπέρ του Ισαάκιου στην Κωνσταντινούπολη. Με την εκθρόνιση του Μιχαήλ ΣΤ΄, ο πατριάρχης Μιχαήλ Α΄ Κηρουλάριος έστεψε τον Ισαάκιο αυτοκράτορα στις 1 Σεπτεμβρίου του 1057, επιτυγχάνοντας με αυτό τον τρόπο να του πιστωθεί το μεγαλύτερο μέρος της αποδοχής του Ισαακίου Α' στον θρόνο.
Συνετός, ικανότατος στρατηλάτης, έχοντας την απόλυτη υποστήριξη του στρατεύματος, ο Ισαάκιος αμέσως ξεκίνησε εκτεταμένη εκστρατεία εκσυγχρονισμού της άμυνας και βελτίωσης της διοίκησης. Είχε τη σοφία και τη διορατικότητα να προβεί σε καίριες επεμβάσεις τηρώντας ευαίσθητες ισορροπίες, για να μη βρεθεί αντιμέτωπος με τους ισχυρούς γραφειοκράτες της Πόλης. Αμέσως μετά την ανάληψη της εξουσίας, ο Ισαάκιος Κομνηνός άρχισε να εφαρμόζει αυστηρή οικονομική πολιτική, καταδιώκοντας αυτούς που χρωστούσαν φόρους στο κράτος, περιορίζοντας τις περιουσίες των μονών, ακυρώνοντας την παροχή κτημάτων από προγενέστερους αυτοκράτορες, μειώνοντας τα έξοδα της γραφειοκρατίας της πρωτεύουσας εις βάρος των εσόδων των αξιωματούχων και των συγκλητικών. Εκτός αυτού, ο Ισαάκιος Κομνηνός, πιθανώς λόγω της στρατιωτικής του προέλευσης, ήταν ο πρώτος αυτοκράτορας ο οποίος κατανοούσε κάπως διαφορετικά από τους προκατόχους του την ίδια τη θέση του αυτοκράτορα. Οι Βυζαντινοί ιστορικοί τονίζουν ότι ο Ισαάκιος Κομνηνός πίστευε πως χρωστούσε το θρόνο του πρώτα και κύρια στον εαυτό του και στον αγώνα του και μετά στον Χριστό, αντίληψη που δεν ήταν απολύτως ευθυγραμμισμένη με την τρέχουσα αυτοκρατορική ιδεολογία. Επιπλέον, για να τονίσει τη στρατιωτική του ιδιότητα, ο Ισαάκιος Α΄ Κομνηνός εικονιζόταν στα νομίσματα με γυμνό ξίφος. Η απεικόνιση αυτή θεωρείται ότι σηματοδοτεί μια μετατόπιση στην αυτοκρατορική ιδεολογία της εποχής, δίνοντας έμφαση στον στρατιωτικό ρόλο του βυζαντινού αυτοκράτορα. Και πάντως η εξέλιξη αυτή δεν ξεκινά με τον Ισαάκιο Α΄, εφόσον ο Κωνσταντίνος Θ΄ Μονομάχος είχε χρησιμοποιήσει ήδη στο α΄ μισό του 11ου αιώνα την εικονογραφία αυτή σε νομίσματά του, παρότι ο ίδιος δεν προερχόταν από το στρατιωτικό στάδιο.
Γρήγορα ήρθε σε ρήξη με τους πολίτες και με τους αξιωματούχους στην πρωτεύουσα, αλλά και με τον πατριάρχη Μιχαήλ Κηρουλάριο. Στις 8 Νοεμβρίου του 1058 ο Ισαάκιος Κομνηνός εκμεταλλεύθηκε την ευκαιρία και, όταν ο πατριάρχης εγκατέλειψε την πόλη, τον συνέλαβε και τον εξόρισε μαζί με τους ανιψιούς του στην Προκόννησο. Ο Κηρουλάριος δεν πρόλαβε να καταδικαστεί επισήμως διότι απεβίωσε καθ’ οδόν προς τη Θράκη, όπου ο Ισαάκιος Κομνηνός είχε συγκαλέσει σύνοδο, ενώ ο Μιχαήλ Ψελλός συνέτασσε μακροσκελές κατηγορητήριο εναντίον του πατριάρχη. Πολύ σύντομα έπειτα από αυτό, ωστόσο, ο αυτοκράτορας, ύστερα από ένα ατύχημα που είχε στο κυνήγι και ακολουθώντας τη συμβουλή του Μιχαήλ Ψελλού, έγινε μοναχός στη μονή Στουδίου. Το ίδιο έκαναν η σύζυγός του Αικατερίνη και η κόρη τους Μαρία. Ο Ισαάκιος πέθανε στην Κωνσταντινούπολη το 1061 ή το 1062. Το θρόνο ανέλαβε ο Κωνσταντίνος Ι΄ Δούκας, μέλος μιας άλλης επιφανούς οικογένειας της μικρασιατικής αριστοκρατίας, των Δουκών.
Η μόνη στρατιωτική εκστρατεία που ανέλαβε ο Ισαάκιος ήταν εκείνη εναντίον του βασιλιά Ανδρέα Α΄της Ουγγαρίας και των Πετσενέγων, οι οποίοι είχαν αρχίσει να λεηλατούν τις βόρειες επαρχίες, το 1059. Λίγο μετά από αυτή την επιτυχή εκστρατεία, συνήψε ειρήνη με το βασίλειο της Ουγγαρίας και επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη. Τότε αρρώστησε πολύ βαριά και νόμισε πως θα πεθάνει. Όντας ήδη βαθιά συγκλονισμένος από ένα συμβάν κατά τη διάρκεια της εκστρατείας του κατά των νομάδων Πετσενέγων, όπου παραλίγο να σκοτωθεί από κεραυνό που χτύπησε το δέντρο κάτω από το οποίο καθόταν, είδε την ασθένειά του ως σημείο θεϊκής δυσαρέσκειας. Αυτό το εκμεταλλεύθηκαν οι αυλικοί του, με επικεφαλής τον Μιχαήλ Ψελλό, πείθοντάς τον να ορίσει ως διάδοχό του τον Κωνσταντίνο Δούκα, αντί του αδελφού του Ιωάννη Κομνηνού. Έτσι ο Ισαάκ παραιτήθηκε στις 22 Νοεμβρίου του 1059, παρά τη θέληση της γυναίκας του, αυτοκράτειρας Αικατερίνης της Βουλγαρίας και του αδελφού του και, μαζί με την Αικατερίνη και την κόρη τους, εκάρησαν μοναχοί. Αν και συνήλθε από την αρρώστια του, παρέμεινε μοναχός στη Μονή Στουδίου, όπου και πέθανε μετά από δύο χρόνια. Στο διάστημα αυτό, εκτός από τα χειρωνακτικά καθήκοντα του μοναχού, ασχολήθηκε με λογοτεχνικές μελέτες.
Φοβούμενος την ισχύ των στρατιωτικών διοικητών στη Μικρά Ασία ο Κωνσταντίνος Δούκας ακολούθησε μάλλον αντιστρατιωτική πολιτική, ενώ οι οικονομικές περικοπές είχαν επιδεινώσει την κατάσταση των στρατευμάτων. Στη βυζαντινή ιστοριογραφία ο Κωνσταντίνος Ι΄ αναφέρεται ως άτολμος αυτοκράτορας που δίσταζε μπροστά στις κρίσιμες αποφάσεις. Ιδιαίτερα κατηγορήθηκε για την εξασθένιση του βυζαντινού στρατού, κυρίως στο ανατολικό μέτωπο, όπου η σελτζουκική παρουσία έμελλε να εδραιωθεί· ωστόσο η αποδυνάμωση της αυτοκρατορίας και η σελτζουκική προέλαση δε θα μπορούσαν να θεωρηθούν αποτέλεσμα μόνο της πολιτικής του Κωνσταντίνου Ι΄. Στα χρόνια της δυναστείας των Δουκών, η νορμανδική απειλή γινόταν όλο και πιο σοβαρή. Ο γιός του Μιχαήλ Ζ΄ Δούκας ενθάρρυνε την συστηματική στρατολόγηση Νορμανδών μισθοφόρων που θα μπορούσαν να συνεισφέρουν στην αντιμετώπιση της τουρκικής απειλής στην Ανατολή. Αποδείχτηκε ωστόσο ότι οι Νορμανδοί προωθούσαν τα δικά τους συμφέροντα στη Βαλκανική, και η νορμανδική απειλή στα Βαλκάνια κληροδοτήθηκε και στους επόμενους αυτοκράτορες.
Ο Ισαάκιος Α΄ Κομνηνός αποτελεί κατά κάποιον τρόπο καμπή στην ιστορία του Βυζαντίου. Η στρατιωτική και αριστοκρατική του καταγωγή σηματοδότησε την αλλαγή που διαδραματίσθηκε στην Αυτοκρατορία τον 11ο αιώνα. Κατά τη σύντομη διάρκεια της βασιλείας του προσπάθησε να αποκαταστήσει τη στρατιωτική ισχύ και υπόληψη της αυτοκρατορίας. Ο μεγάλος στόχος του Ισαάκ ήταν να αποκαταστήσει την αυστηρή διακυβέρνηση του κράτους, και οι μεταρρυθμίσεις του, αν και καθόλου δημοφιλείς στην αριστοκρατία και τον κλήρο, συνέβαλλαν στην επιβίωση της αυτοκρατορίας. Η επιτυχής έκβαση της στάσης του Ισαακίου Κομνηνού είχε ως άμεση συνέπεια την άνοδό του στο θρόνο και την απονομή αξιωμάτων και προνομίων στους κυριότερους συνεργάτες του. Ο Μιχαήλ Κηρουλάριος, ως αντάλλαγμα για την υποστήριξή του, έγινε ο πρώτος πατριάρχης στον οποίο παραχωρήθηκε το δικαίωμα να διορίζει ο ίδιος τους κληρικούς που υπηρετούσαν στην Αγία Σοφία, ενώ ο Κατακαλών Κεκαυμένος, ο Ιωάννης Κομνηνός και ο Νικηφόρος Βρυέννιος τιμήθηκαν με τον τίτλο του κουροπαλάτη. Οι στόχοι των στασιαστών εκπληρώθηκαν απόλυτα, αφού, εκτός από την προσωπική τους ανάδειξη, πέτυχαν αυτό που πολλοί άλλοι επαναστάτες είχαν προσπαθήσει κατά την προηγούμενη τριακονταετία: την ανάρρηση ενός στρατιωτικού στο θρόνο. Έτσι, η επικράτηση του Ισαακίου Κομνηνού άλλαξε τα δεδομένα στη διαχείριση της εξουσίας, για μικρό όμως χρονικό διάστημα, καθώς τον Δεκέμβριο του 1059 ο Ισαάκιος Α΄ παραιτήθηκε υπέρ του παλαιού του συντρόφου Κωνσταντίνου Δούκα. Η στάση οδήγησε στη δημιουργία μιας πρόσκαιρης συμμαχίας μεταξύ μελών της πολιτικής αριστοκρατίας, ευγενών στρατιωτικών αξιωματούχων και του λαού εναντίον ενός αυτοκράτορα του οποίου η ενθρόνιση εξυπηρετούσε μόνο τις ανάγκες των ευνούχων της αυλής, σε καιρούς χαλεπούς για την εδαφική ακεραιότητα της αυτοκρατορίας, που απαιτούσαν την παρουσία ενός ισχυρού στρατιωτικού ηγέτη.
Μακροπρόθεσμες ήταν οι συνέπειες της εξέγερσης στην άμυνα του ανατολικού συνόρου. Η συμμετοχή του μεγαλύτερου μέρους των θεματικών στρατευμάτων της Μικράς Ασίας στο κίνημα του Ισαακίου Κομνηνού αποδυνάμωσε την άμυνα των ανατολικών περιοχών και αποτέλεσε μια εξαιρετική ευκαιρία για τους Τουρκομάνους, οι οποίοι, με επικεφαλής τον εμίρη Ντινάρ (Dinar), επέδραμαν στα εδάφη της Μικράς Ασίας. Τον Οκτώβριο του 1057 λεηλάτησαν την περιοχή της Κολωνείας στον Πόντο και κατέλαβαν τη Μελιτηνή, στον ποταμό Ευφράτη, την οποία κατέστρεψαν ολοσχερώς, αιχμαλωτίζοντας μεγάλο τμήμα του πληθυσμού της.
Μετά τον Ισαάκιο Κομνηνό, στο θρόνο ανεβαίνουν μέλη αυτού του στρώματος της βυζαντινής κοινωνίας, τα οποία ήταν σε συνεχή ρήξη μεταξύ τους, μέχρι την οριστική εδραίωση της οικογένειας των Κομνηνών και του ανιψιού του Ισαακίου, του Αλεξίου, το 1081.
Πηγή : http://boeotia.ehw.gr/forms/fLemmaBody.aspx?lemmaid=4600
https://el.m.wikipedia.org/wiki/%CE%99%CF%83%CE%B1%CE%AC%CE%BA%CE%B9%CE%BF%CF%82_%CE%91%CE%84_%CE%9A%CE%BF%CE%BC%CE%BD%CE%B7%CE%BD%CF%8C%CF%82
http://www.ehw.gr/asiaminor/forms/fLemmaBodyExtended.aspx?lemmaId=6226
https://byzantium.gr/battlegr.php?byzbat=c11_13
http://www2.egeonet.gr/forms/fLemmaBodyExtended.aspx?lemmaID=10928
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου