O Mέναδρος (ή Μιλίντα στα ινδικά) ήταν Έλληνας Βασιλιάς της Βακτρίας από το 163 π.Χ. έως το 145 π.Χ.. Γεννήθηκε στους Παραμισάδες, περιοχή του βασιλείου της Βακτρίας, είναι άγνωστο το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του πριν γίνει βασιλιάς. Οι Παροπαμισάδες ή Παροπαμισσός, ήταν η αρχαία Ελληνική ονομασία για την περιοχή της οροσειράς του Ινδοκούς στο ανατολικό Αφγανιστάν, ανάμεσα στις πόλεις της Καμπούλκαι της Αλεξάνδρειας στον Καύκασο (σημερινό Μπαγκράμ του Αφγανιστάν). Κατά την διάρκεια της Αρχαιότητας γειτνίαζε με την περιοχή της Γανδάρας, με την τελευταία να βρίσκεται λίγο πιο νότια. Η περιοχή αρχικά ήταν υπό την κυριαρχία των Αχαιμενιδών Περσών στα τέλη του 6ου αιώνα π.Χ., κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Κύρου του Μέγα ή του Δαρείου Α΄. Το 327 π.Χ. ο Μέγας Αλέξανδρος κατέκτησε την περιοχή ξεκινώντας την Ελληνιστική περίοδο, όπου εμφανίζονται και οι ονομασίες Παροπαμισάδαι και Παροπαμισσός για την επαρχία αυτή. Η περιοχή είναι ο τόπος καταγωγής της Ρωξάνης, μετέπειτα συζύγου του Αλεξάνδρου, ο οποίος και με την ενσωμάτωση της περιοχής στην αυτοκρατορία του έδωσε τον έλεγχο τηςσατραπείας στον πατέρα της Ρωξάνης Οξυάρτη. Η ονομασία της περιοχής διατηρήθηκε παρά την εναλλαγή των Ελληνικών, Σκυθικών, Τοχαρικών και Ινδικών δυνάμεων που έλεγξαν διαδοχικώς την περιοχή (Αργεάδες από το 327 π.Χ., Σελευκίδες μετά από το 312 π.Χ., η Ινδική αυτοκρατορία των Μαoυρύα το 305 π.Χ.,Ελληνοβακτριανό βασίλειο από το 240 π.Χ., Ινδοσκύθες/Σάκας από το 155 π.Χ.) και έληξε με την κατάκτηση της περιοχής από τους Τόχαρους το 125 π.Χ.. Οι Παροπαμισάδες βρίσκονταν βορείως της Αραχωσίας και της Δραγγιανής, ανατολικά τηςΑρίας, νοτίως της Βακτρίας, και δυτικά του Κασμίρ.
Ο Μενανδρος καταγόταν από φτωχή οικογένεια και από μικρός ακολούθησε το επάγγελμα του στρατιωτικού. Όταν ο Ευκρατίδης εισέβαλε στη Βακτρία και έφτασε μέχρι την πρωτεύουσα, τα Τάξιλλα, ο Μέναδρος κλήθηκε να τον αντιμετωπίσει. Ο Μέναδρος κατάφερε να καθηλώσει το στράτευμα του Ευκρατίδη και διεξήγαγε μαζί του πολλές μάχες χωρίς όμως ουσιαστική επικράτηση ενός από τους δύο αντιπάλους. Την ίδια περίοδο οι Πάρθοι βλέποντας το εισέβαλαν στο βασίλειο του Ευκρατίδα αναγκάζοντας τον να εγκαταλείψει τη Βακτρία κάνοντας συνθήκη με τον Μένανδρο. Ο Μένανδρος ανακηρύχθηκε βασιλιάς και παντρεύτηκε την Αγαθόκλεια χήρα του προηγούμενου βασιλιά Αγαθοκλή. Έκοψε νομίσματα με ελληνικές παραστάσεις, με την ένδειξη «ΒΑΣΙΛΕΩΣ ΣΩΤΗΡΟΣ ΜΕΝΑΝΔΡΟΥ» (και στην πίσω πλευρά σε Κχαρόσθι την ένδειξη «ΜΑΧΑΡΑΓΙΑ ΝΤΑΡΜΙΚΑΣΑ ΜΕΝΑΝΤΡΑΣΑ», όπου αναφέρεται η έννοια του Ντάρμα ως μετάφραση του «δικαίου») ή συχνότερα «ΒΑΣΙΛΕΩΣ ΣΩΤΗΡΟΣ ΜΕΝΑΝΔΡΟΥ» (και στην πίσω πλευρά η ένδειξη «ΜΑΧΑΡΑΓΙΑ ΤΡΑΤΑΣΑ ΜΕΝΑΝΤΡΑΣΑ»). Ασπάστηκε και προώθησε το Βουδισμό και στην Ινδική παράδοση αποκαλείται Μιλίνδα. Έχει γραφτεί ένα ινδικό έπος (αγνώστου συγγραφέα) για τον Μέναδρο το Μιλίνδα Πάνχα, το οποίο αναφέρεται στη συνομιλία του Μενάδρου με τον Ινδό σοφό Ναγκασένα. Διεξήγαγε πολλές μάχες με τα γειτονικά κράτη και προσθέτοντας νέα εδάφη στο βασίλειο του. Πέθανε το 145 π.Χ. κατά τη διάρκεια εκστρατείας.
Παρότι ο Μένανδρος είναι ο μόνος Έλληνας μονάρχης της Ινδίας που μνημονεύουν οι αρχαιοελληνικές πηγές, δεν γνωρίζουμε τίποτε για την καταγωγή του. Διάφορες υποθέσεις έχουν διατυπωθεί σχετικά: για κάποιους πρέπει να ήταν στρατηγός ή/ και συγγενής του Δημήτριου. Πιο πιθανό μοιάζει να ήταν συγγενής ή συνεργάτης του Απολλόδοτου ή ίσως του Αντίμαχου. Μπορεί, τέλος, να προερχόταν από την ελληνική αριστοκρατία της περιοχής χωρίς να έχει κάποια συγγένεια με τους παραπάνω. Πάντως, αφού συγκράτησε αρχικά τις επιθέσεις του Ευκρατίδη, εκμεταλλεύθηκε στη συνέχεια την αναταραχή που επικράτησε μετά τον θάνατο του αντιπάλου του και επεκτάθηκε προς βορράν καταλαμβάνοντας τους Παροπαμισάδες, τμήματα της Αραχωσίας και, ίσως, τη Γκαντάρα. Η αρχαία παράδοση, ελληνική και ινδική, φαίνεται να αποδίδει στον Μένανδρο μεγάλες κατακτήσεις, τόσο προς το δέλτα του Ινδού όσο και προς τις εκβολές του Γάγγη και την Παταλιπούτρα (Παλίβοθρα). Στο σημείο αυτό παραθέτουμε εκ νέου το αμφιλεγόμενο απόσπασμα του Στράβωνα, ο οποίος χρησιμοποίησε ως πηγή το έργο του Απολλόδωρου του Αρταμιτηνού. Η Γιούγκα Πουράνα, ινδικό ιερό κείμενο που γράφηκε στα μέσα του 3ου αιώνα μ.Χ. και καταγράφει με τη μορφή προφητείας ιστορικά γεγονότα του 2ου π.Χ. αιώνα, κάνει λόγο για μια μεγάλη εισβολή των Γιαβάνα (Ιώνων, δηλ. των Ελλήνων), η οποία χρονολογείται γύρω στα μέσα του 2ου αιώνα π.Χ. (άρα στην εποχή βασιλείας του Μενάνδρου). Το κείμενο αναφέρει ότι οι Έλληνες θα καταλάβουν τη Σακέτα (στο δυτικό τμήμα του αρχαίου βασιλείου της Κοσάλας), την περιοχή της Μαθούρας και, τέλος, την κάποτε αυτοκρατορική πρωτεύουσα Παταλιπούτρα. Δεν αποκλείεται οι κατακτήσεις στην ανατολική Ινδία να ήταν προσωρινές. Ίσως να μην ήταν καν κατακτήσεις, αλλά απλές επιδρομές. Αυτό που δεν μπορεί να αμφισβητηθεί είναι ότι ο Μένανδρος υπήρξε ο ισχυρότερος από τους Έλληνες βασιλείς της Ινδίας. Το πλήθος νομισμάτων του που έχουν βρεθεί ενισχύει την άποψη αυτή. Στα περισσότερο από αυτά απεικονίζεται ο ίδιος (συνήθως κρατώντας δόρυ) και η προστάτιδά του θεά, η Αλκίδημος Αθηνά. Στην πλειονότητά τους, τα νομίσματα του Μενάνδρου είναι δίγλωσσα (ελληνικά και ινδικά πάλι με γραφή χαρόσθι): η πρωτοτυπία των δίγλωσσων νομισμάτων του έγκειται στο ότι αυτά ακολουθούν για πρώτη φορά το ελληνικό πρότυπο του αττικού τετραδράχμου (τα δίγλωσσα νομίσματα των προκατόχων του είχαν κοπεί με βάση τα ινδικά πρότυπα και είχαν τετράγωνο περίπου σχήμα).
Ο Μένανδρος και ο βουδισμός: Παραδόξως, το κείμενο που εξασφάλισε κυρίως την υστεροφημία του Μενάνδρου είναι η Μιλίντα Πάνια («Οι ερωτήσεις του Μιλίντα», δηλ. του Μενάνδρου) ένα βουδιστικό κείμενο γραμμένο σε πάλι ινδικά το οποίο καταγράφει τον διάλογο του Έλληνα βασιλιά με τον βουδιστή σοφό Ναγκασένα. Σύμφωνα με την παράδοση που μεταφέρει το κείμενο αυτό, ο Μένανδρος ασπάστηκε τον βουδισμό μετά τη συνάντησή του με τον σοφό, παρέδωσε το βασίλειο στον γιο του και έζησε την υπόλοιπη ζωή του ως βουδιστής μοναχός, φτάνοντας μάλιστα το επίπεδο του αρχάτ, δηλαδή την πνευματική γαλήνη που προσεγγίζει τη νιρβάνα. Οι ισχυρισμοί του βουδιστικού κειμένου φαίνονται υπερβολικοί. Βεβαίως, δεν υπάρχει κανένας λόγος να αμφισβητηθεί ότι ο Μένανδρος (όπως και άλλοι Έλληνες μονάρχες) ήταν ευνοϊκά διακείμενος προς τον βουδισμό, τουλάχιστον για λόγους αμιγώς πολιτικούς. Για ποιό λόγο να μην ευνοήσει ένας μονάρχης τη θρησκευτική/ φιλοσοφική διδασκαλία που ευαγγελίζεται κατ’ ουσία την εγκατάλειψη των εγκοσμίων ή έστω την αδιαφορία για αυτά, ιδίως όταν ο βασιλιάς αυτός είναι αλλογενής ως προς τον χώρο κυριαρχίας του και δεν έχει δεσμούς με τον ινδουϊσμό, τον «φυσικό» αντίπαλο του βουδισμού; Δεν αμφισβητείται επίσης ότι ο βουδισμός γνώρισε διάδοση μεταξύ των Ελλήνων: σύμφωνα λ.χ. με τη Μαχαβάμσα («Το Μεγάλο Χρονικό»), ιστορικό ποίημα που γράφηκε στη Σρι Λάνκα, τον 2ο αιώνα π.Χ., επισκέφτηκε το νησί προερχόμενος «από την Αλασάντα (που υποθέτουμε ότι πρόκειται για την Αλεξάνδρεια του Καυκάσου στους Παροπαμισάδες) ο Γιόνα (Έλληνας) σοφός Μαχανταμμαρακχάτα με τριάντα χιλιάδες μοναχούς». Πέραν των υπερβολών του, το κείμενο αποδεικνύει ότι υπήρχαν Έλληνες που ασπάσθηκαν τον βουδισμό, κάτι που επιβεβαιώνεται και από επιγραφικές μαρτυρίες που αποδεικνύουν ότι ο Μένανδρος υπήρξε προστάτης του βουδισμού. Αυτό, όμως, δεν αρκεί για να αποδειχθεί ότι εγκατέλειψε τα εγκόσμια ένας μονάρχης που διακρίθηκε στα πεδία των μαχών και ακολούθησε καθ’ όλη τη διάρκεια της βασιλείας του επεκτατική πολιτική. Άλλωστε και ο Πλούταρχος κάνει λόγο για το τέλος του Μενάνδρου, δίνοντας φυσικά μια εντελώς διαφορετική εκδοχή, καθώς σύμφωνα με τον Βοιωτό συγγραφέα ο Μένανδρος πέθανε κατά τη διάρκεια εκστρατείας.
Τί έχει συμβεί λοιπόν; Πρόκειται για απλές υπερβολές εκ μέρους της βουδιστικής παράδοσης που επιχείρησε να οικειοποιηθεί έναν ηγεμόνα που υπήρξε προστάτης του βουδισμού; Ή μήπως για παρανόηση; Ας μας επιτραπεί να ακολουθήσουμε τη δεύτερη εκδοχή. Νομίσματα που έχουν βρεθεί αποδεικνύουν ότι στις αρχές του 10υ αιώνα π.Χ. βασίλεψε στο Παντζάμπ ένας δεύτερος Μένανδρος, ο επονομαζόμενος και Δίκαιος, απόγονος πιθανώς του Μενάνδρου του Σωτήρος. Στα νομίσματα του Μενάνδρου Β΄ απεικονίζονται πάντα βουδιστικά σύμβολα, ενώ η επίκληση «Δίκαιος» αποδίδεται στα ινδικά ως «νταρμικάσα», δηλαδή πιστός της Ντάρμα, βουδιστικής έννοιας την οποία θα μπορούσαμε να αποδώσουμε ελεύθερα ως δρόμο ή μονοπάτι της αλήθειας και της αρετής. Αντί να αρνηθούμε την ύπαρξη ενός δεύτερου Μενάνδρου (Ταρν), η οποία έχει αποδειχθεί βάσει των κριτηρίων της νομισματολογίας (βλ. Bopearachchi και Senior), ίσως θα έπρεπε να δεχθούμε ότι η βουδιστική παράδοση αναφέρεται ακριβώς σ’ αυτόν τον αποδεδειγμένα βουδιστή (ή έστω σαφώς φιλοβουδιστή) μονάρχη και όχι στον κατά πολύ πιο ένδοξο πρόγονό του.
Πηγη: https://el.m.wikipedia.org/wiki/Παροπαμισάδες
https://el.m.wikipedia.org/wiki/Μένανδρος_ο_Δίκαιος
https://rogerios.wordpress.com/2010/01/27/οι-έλληνες-στη-βακτριανή-και-στην-ινδί/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου