Ότι μερικοί δουλοπάροικοι, που ήλπιζαν βελτίωση των συνθηκών της ζωής τους υπό το οθωμανικό καθεστώς (και γι' αυτό είχαν καλέσει τους Οθωμανούς να τους ελευθερώσουν, τουλάχιστον δυο φορές προ του 1570) έρρεπαν στον εξισλαμισμό δεν αποκλείεται, δεν μαρτυρείται όμως. Δεν γνωρίζουμε την κοινωνική προέλευση των αποστατών και εξόριστων από την Κύπρο που στα 1566 συζήτησαν με τον Σελίμ Β' την δυνατότητα τουρκικής καταλήψεως του νησιού, ούτε των αποστατών που στα τέλη Ιουλίου 1570 μετέφεραν πληροφορίες από
τη Λευκωσία στον αρχιστράτηγο της εκστρατείας Λαλά Μουσταφά για την στρατιωτική κατάσταση της πρωτεύουσας, που τον επηρέασαν στα σχέδιά του ν' αρχίσει πρώτα την πολιορκία αυτής κι όχι της Αμμοχώστου. Η επόμενη μαρτυρημένη περίπτωση εξισλαμισμού είναι εκείνη των 17 προσώπων που στα μέσα Αυγούστου 1570 εξισλαμίσθηκαν έναντι αμοιβής κατά το Ruus Defteri. Ακολουθούν οι περιπτώσεις του Φιλίππου Παλαιολόγου γιου της Ελένης, αδελφής του ιστοριογράφου Στέφανου Λουζινιανού, και του Δημητρίου Παλαιολόγου. Ο πρώτος συνελήφθη στις 9. 9. 1570 κατά την άλωση της Λευκωσίας. Στις 24. 10. 1570, τρία πρόσωπα από την Κερύνεια εξισλαμίσθηκαν στο οθωμανικό στρατόπεδο έξω από την Αμμόχωστο και πήραν τιμάρια 10.000 άσπρων ο πρώτος που ήταν ευγενής, 7.000 ο δεύτερος και 6.000 ο τρίτος, παίρνοντας τα ονόματα Mahmud Abdullah, Yusuf Abdullah και Mustafa Abdullah αντιστοίχως (Abdullah = Χριστόδουλος). Η Φρουρά της Κερύνειας που παρέδωσε την πόλη στις 19. 9.1570, πήρε αμοιβές και ασυδοσία χωρίς εξισλαμισμό: Gaspio [πρβλ. Κασπής], Piero γιός του Τζαμάρτα κ.λ.π. [στα μέσα του 19ου αι. στη Λάπηθο υπήρχε οικογένεια Τζαμάρτα]... Στις 26. 2. 1571 ένα μέλος της φρουράς της Κερύνειας τούρκεψε (Μουσταφάς) και πήρε ετήσια αμοιβή 4.000 άσπρα από φεουδαλική πρόσοδο, καθώς και τέσσερις γιοι Βενετών ευγενών της φρουράς της Αμμοχώστου (venedikli bey-zade), που πήραν 10.000, 8.000, 7.000 και 4.000 άσπρα αντιστοίχως. Στις 7. 3. 1571 άλλος γιος Βενετού ευγενούς από την ίδια πόλη (Μεχμέτ) πήρε 8.000 άσπρα. Στις 1 και 11. 4. 1571 ένας άλλος που έγινε Μεχμέτ, πήρε την διοίκηση του λιμανιού της Κερύνειας ως αμοιβή. Στις 8 και 25. 8. 1571, μετά την παράδοση της Αμμοχώστου, δυο ακόμη προσωπικότητες τούρκεψαν: ο ένας, Μεχμέτ, που πήρε 20.000 άσπρα ήταν ο κόμης Hercules Martinengo. Οι «αρχηγοί» του «Λαϊκού Κόμματος» στα 1600 Μεμί και Μουσταφά (που ανέλαβαν να καταλάβουν την Αμμόχωστο από τους Τούρκους και να την παραδώσουν στον δούκα της Σαβοΐας, που θα τους επέστρεφε τις οικογενειακές τους περιουσίες τις οποίες είχαν χάσει στα 1570 και θα διόριζε τον θείο τους μοναχό Παρθένιο στην πρώτη κενούμενη επισκοπή του νησιού), ήταν αποστάτες ευγενών οικογενειών που εξισλαμίσθηκαν «κατ' ανάγκην» στα 1570, χάνοντας όμως τουλάχιστον κάποιο μέρος από τις περιουσίες τους. Ο επίσκοπος Κυρηνείας Παρθένιος, που στα 1605 απαντάται στη θέση αυτή, πιθανώς να ήταν ο θείος των δυο αποστατών, που πρέπει να ζούσαν στην Αμμόχωστο, απ' όπου και άλλοι πολλοί Ιταλοί είχαν διαφύγει λίγο προ της παραδόσεώς της (1. 8. 1581) και εξισλαμισθεί. Αρκετοί από αυτούς κατοίκησαν στο χωριό Λουρουτζίνα όπου στα 1572 ανάμεσα στους φόρους που πλήρωναν περιλαμβανόταν και ο φόρος για τους χοίρους - άρα εθεωρούντο ακόμη Χριστιανοί. Οι περιπτώσεις ευγενών και μελών των αρχουσών τάξεων και αμάδων που εξισλαμίσθηκαν στα 1570/71, διατηρώντας μέρος της περιουσίας τους, είναι αρκετές και στοιχειοθετούν κοινωνικό ρεύμα και τακτική που δεν περιοριζόταν στην Κύπρο αλλά χαρακτήριζε τη συμπεριφορά την ηττημένων χριστιανικών ηγετικών τάξεων όλων των Βαλκανίων και της Εγγύς Ανατολής. Η συνεργασία με τον κατακτητή στην Κύπρο ήταν για τις τάξεις αυτές αναγκαιότητα, για να εμποδίσουν και/ή να περιστείλουν την πιθανή επικράτηση των δουλοπάροικών τους, που επειδή είχαν καλέσει τους Τούρκους, ανέμεναν να επικρατήσουν μέσω του νέου καθεστώτος. Στην ίδια κατηγορία υπάγονται και οι εξισλαμισμοί ευγενών χήρων κυριών που παντρεύονταν σπαχήδες Τούρκους και διατηρούσαν έτσι τη περιουσία τους, όπως η δέσποινα του φέουδου της Μάνιας κοντά στην Άσσια (οικογένεια Maniali-Hilmi), η δέσποινα του φέουδου της Ποταμιάς που μετά την άλωση της Λευκωσίας (9. 9. 1950) πήρε τον σπαχή Ibrahim Menteschoghlou, κι έτσι δημιουργήθηκε η οικογένεια Μεντεσιόγλου-Ποταμιαλή που ζει ως τώρα στην Ποταμιά διατηρώντας μέρος του φέουδου και στενές σχέσεις με χριστιανικές οικογένειες- παλαιότερα κυρίως συγγενικές.
Άλλοι Λουζινιανοί και μέλη άλλων ευγενών οικογενειών εξισλαμίζονταν στην αρχή επιφανειακά, με στόχο την επάνοδο στον Χριστιανισμό υπό κατάλληλες συνθήκες, όπως π.χ. ο Φίλιππος Παλαιολόγος που εξισλαμίσθηκε, αλλά ήταν στα 1580 αιχμάλωτος με την αδελφή του στην Κωνσταντινούπολη, πιθανώς διότι ο εξισλαμισμός του δεν φαινόταν ειλικρινής. Για να γλυτώσει από τον εξισλαμισμό η αδελφή του Στέφανου Λουζινιανού, Ισαβέλλα, παντρεύτηκε φτωχό ράφτη και ζούσε μαζί του στην Συλίκου στα 1580, ενώ ο γιος τους Φίλιππος κινδύνευε να γίνει γενίτσαρος. Στα 1595 δυο κόρες του ευγενούς Λουκιανού Δενόρες ή Ντενόρες ήσαν - από καιρό - αντιστοίχως στην Κωνσταντινούπολη παντρεμένες με νέο Τούρκο πρίγκιπα και ένα εξωμότη βοεβόδα λεγόμενο Φλαγγίνι, από τη γνωστή βενετική κυπριακή οικογένεια. Η μητέρα του σουλτάνου Αχμέντ Α' Χεντάν ήταν Κύπρια από την οικογένεια Flatro. Απ' αυτήν και άλλες όμοιας καταγωγής ο Κύπριος ευγενής ισπανικής καταγωγής Ιάσων Βουστρώνιος έπαιρνε πληροφορίες και τις πουλούσε στον βασιλιά της Ισπανίας.
Στην πρώτη εκατονταετία μετά την άλωση (1571 - 1670) οι εξισλαμισμένοι Κύπριοι ευγενείς μαζί με τους εξισλαμισμένους συγγενείς τους, που κατόρθωσαν να λάβουν σημαντικές θέσεις στην ανασυσταθείσα τότε Ορθόδοξη Ελληνική Εκκλησία του νησιού και στην πυραμίδα της λαϊκής κοινωνίας, συνεργάζονταν στη νομή και εκμετάλλευση των πόρων και των θέσεων του τόπου: κατένειμαν τα πάντα μεταξύ τους - επισκοπικές έδρες, φορολογία, δασμούς, εμπόριο κλπ. Ο εξισλαμισμός και ο εξελληνισμός είναι οι μόνες θρησκευτικές (εθνικές) ταυτότητες που επιτρέπουν οι κατακτητές στο νησί με το διάταγμα του μεγάλου βεζίρη Μεχμέτ Σοκόλλοβιτζ πασά τον Οκτώβριο του 1571 το οποίο εξέδωσε για την αμμοχωστιανή αντιπροσωπεία που τον επεσκέφθη. Με το διάταγμα ρυθμιζόταν το εφεξής καθεστώς της Κύπρου.Οι φορολογικές αρμοδιότητες της Εκκλησίας διεξάγονταν σε συνεργασία και με τον δραγομάνο του σεραγίου και τους γραμματικούς του που ανήκαν στις παλαιές οικογένειες και με τους εξισλαμισμένους συγγενείς τους. Μυστικά οι δυο ομάδες ως το 1670 διεξάγουν απεγνωσμένο αγώνα απελευθέρωσης της Κύπρου από τον τουρκικό ζυγό με τη βοήθεια δυτικών δυνάμεων, οργανώνοντας εξεγέρσεις και κινήματα κάθε λίγα χρόνια, τα οποία αποτυγχάνουν λόγω ανεπαρκούς βοήθειας των Δυτικών. Θύματα των αποτυχιών αυτών είναι οι στρατιωτικοί πληθυσμοί και οι χωρικοί, που πείθονται από τους ηγέτες, εξισλαμισμένους και εξελληνισμένους, να μετάσχουν στα κινήματα, αλλά υφίστανται τις συνέπειές τους: εξισλαμισμός ή σφαγή. Έτσι εξισλαμίσθηκαν στην αρχή φαινομενικά αρκετά σήμερα «τουρκικά» χωριά της βόρειας οροσειράς - Καμπυλή, Πλατάνι, Κορνόκηπος, Άρτεμη, Ψυλλάτος, Τζάος, Πλατανισσός, Γαληνόπωρνη, κλπ.- καθώς και χωριά της Πάφου. Αλλά, τα περισσότερα, εξισλαμίσθηκαν σ΄όλη την Κύπρο λόγω αδυναμίας τους να πληρώσουν το χαράτσι και τους άλλους φόρους που επέβαλλε και εισέπραττε το «σύστημα» διά του δραγομάνου και της εκκλησιαστικής φορολογικής - διοικητικής μηχανής (κοινόν των ρεαγιάδων). Κλασσική περίπτωση η δραστηριότητα του δραγομάνου Μαρκουλ(λ)ή, που οδήγησε, με την σκληρή φορολογική γράφτουσάν του, στον εξισλαμισμό χιλιάδες χωρικούς σ΄όλη την Κύπρο. Αυτό είναι το δεύτερο επίπεδο του εξισλαμισμού που αφορά τις λαϊκές τάξεις και επηρεάζει πολυάριθμο πληθυσμό. Οι ευγενείς που είχαν εξισλαμισθεί στα 1571/71 κ. ε. τώρα ανήκουν στην ηγετική, όπως και προηγουμένος, τάξη και δεν ενδιαφέρονται για τη μοίρα των χωρικών που αθρόοι εξισλαμίζονται για να αποφύγουν το χαράτσι. Στα 1670 ο περιηγητής Hurtrel αναφέρει ότι ο πασάς της Κύπρου του είχε πει πως αν το ρεύμα αξισλαμισμού συνεχιστεί στον ίδιο ρυθμό -ήταν η εποχή του Μαρκουλ(λ)ή- οι Τούρκοι σε λίγο δεν θα έχουν ραγιάδες για να φορολογούν.και γι' αυτό σκέπτονταν να απαγορεύσουν τον εξισλαμισμό. Αντι' αυτού εφαρμόστηκε σταδιακά συμπλησιασμός των φορολογικών επιβαρύνσεων των εξισλαμισμένων προς τους Χριστιανούς ραγιάδες, κι έτσι ο εξισλαμισμός αποθαρρύνθηκε. Αλλά οι εξισλαμισμένοι χωρικοί, οι Μουσουλμάνοι ραγιάδες, όπως λέγονταν σ' ολόκληρη την Οθωμανική αυτοκρατορία, διεκδικούσαν πλήρη, ή σχεδόν πλήρη, φορολογική απαλλαγή, και για να την επιτύχουν διεξάγουν σειρά από κινήματα, συχνά σε συνεργασία φανερή ή μυστική με τους Χριστιανούς χωρικούς. Παραδείγματα: το κίνημα του Χαλίλ αγά στα 1765/1766, το κίνημα του Μαρτίου του 1804 κατά του δραγομάνου Χατζηγεωργάκη Κορνέσιου κλπ.
Πηγη: http://noctoc-noctoc.blogspot.gr/2012/01/blog-post_09.html
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου