Οι Μεγάλες Ανακαλύψεις είχαν ως αφετηρία πρωτοβουλίες των Ιβήρων και έδωσαν ώθηση στη σταδιακή πολιτικο-οικονομική ενοποίηση του πλανήτη. Στόχος του παρόντος ευσύνοπτου κειμένου είναι η σκιαγράφηση του σημαντικότερου εξερευνητικού επιτεύγματος της παγκόσμιας ναυτικής ιστορίας, του πρώτου περίπλου της γης, καθώς και της ελληνικής συμβολής σε αυτό. Στο ξεκίνημα των Νέων Χρόνων οι γεωγραφικές γνώσεις των Ευρωπαίων εδράζονταν στο ογκώδες σώμα των αστρονομικών και μαθηματικών υπολογισμών του Έλληνα αστρονόμου και μαθηματικού Κλαύδιου Πτολεμαίου που έζησε στην Αίγυπτο τον 2ο αιώνα μ.Χ. Το σύστημα του Πτολεμαίου ανασύρθηκε από τη λησμονιά το 1410 και πάνω σε αυτό βασίστηκε ο πρώτος χάρτης της Γης που τυπώθηκε στην πανεπιστημιούπολη της Μπολόνια το 1477. Το Πτολεμαïκό σύστημα ενθάρρυνε την ανάληψη εξερευνητικών πρωτοβουλιών με την ορθή εκτίμησή του περί της σφαιρικότητας της Γης. Διευκόλυνε δε ακόμα περισσότερο την ανάληψη των πρωτοβουλιών αυτών μέσω της εσφαλμένης εκτίμησής του ότι η Γη ήταν πολύ μικρότερη απ’ ό,τι πραγματικά είναι. Δημιούργησε δηλαδή τη λανθασμένη εντύπωση στους εξερευνητές ότι οι αποστάσεις που είχαν να διανύσουν ήταν πολύ μικρότερες από τις πραγματικές. Χωρίς το σφάλμα αυτό ίσως οι Ευρωπαίοι να μην είχαν αποδυθεί σε τόσο δύσκολα εξερευνητικά εγχειρήματα.
Τα εγχειρήματα αυτά αναλήφθηκαν αρχικά από την Πορτογαλία και την Ισπανία. Έχοντας ολοκληρώσει επιτυχώς την μακραίωνη προσπάθειά τους να απελευθερωθούν από τους Άραβες και επωφελούμενες τόσο από την εξάντληση της Αγγλίας και της Γαλλίας λόγω του Εκατονταετούς Πολέμου, όσο και από την εμπλοκή των ναυτικών πόλεων της Ιταλίας στους Ιταλικούς Πολέμους του πρώτου μισού του 16ου αιώνα, οι Ιβηρικές Δυνάμεις οργάνωσαν εξερευνητικές αποστολές που οδήγησαν στην ανακάλυψη της Αμερικής και στην εξερεύνηση μεγάλου τμήματος των ακτογραμμών της Αφρικής και της Ασίας επιτυχίες αυτές ακολουθήθηκαν από την προσπάθεια καθορισμού διακριτών σφαιρών αποικιακής επέκτασης μεταξύ της Ισπανίας και της Πορτογαλίας μέσα από τη συνθήκη της Τορντεσίλιας (1494). Καθορίστηκε τότε, υπό την επιδιαιτησία του Πάπα Αλέξανδρου ΣΤ, μια νοητή γραμμή στις 370 λεύγες δυτικά των Νήσων Cape Verde, στη μέση περίπου του Ατλαντικού. Η γραμμή αυτή παρείχε στους Πορτογάλους ευχερή θαλάσσια πρόσβαση στην Αφρική και ενίσχυε την επιχειρηματολογία τους υπέρ της προσάρτησης στην αυτοκρατορία τους της πρόσφατα ανακαλυφθείσας Βραζιλίας. Μολοταύτα, τα προβλήματα οριοθέτησης θαλασσίων ζωνών μεταξύ της Ισπανίας και της Πορτογαλίας συνεχίστηκαν καθώς ο ακριβής καθορισμός του γεωγραφικού μήκους παρέμεινε επιστημονικά ανέφικτος μέχρι τον 18ο αιώνα.
Η διευκρίνηση της επιζήμιας αυτής ασάφειας δρομολογήθηκε από τον αυτοκράτορα της Αγίας Ρωμαïκής Αυτοκρατορίας Κάρολο Ε, μέσα από την οργάνωση ειδικής εξερευνητικής αποστολής στη «Θάλασσα του Νότου», όπως είχε ονομαστεί το 1513 ο Ειρηνικός Ωκεανός. Κύριος στόχος της αποστολής αυτής ήταν η εύρεση περάσματος από τον Ατλαντικό στον Ειρηνικό Ωκεανό, ώστε να καταστούν προσβάσιμα και αξιοποιήσιμα τα Νησιά των Μπαχαρικών από τους Ισπανούς, χωρίς όμως να παραβιαστεί η Πορτογαλική ζώνη. Ο σκοπούμενος πλους θα λάμβανε χώρα κατά μήκος των νοτιοανατολικών παραλίων της Αμερικανικής ηπείρου μέχρι την εύρεση του πολυπόθητου περάσματος. Έπειτα, η Ισπανική αποστολή θα κατευθυνόταν δυτικά, προς τα προαναφερθέντα νησιά. Εμπνευστής της αποστολής αυτής υπήρξε ο Πορτογάλος θαλασσοπόρος Φερδινάνδος Μαγγελάνος. Ο Μαγγελάνος είχε ήδη δράσει στον Ινδικό Ωκεανό και στα νησιά των Μπαχαρικών μεταξύ του 1505 και του 1512 υπό την ηγεσία του Francisco de Almeida, του Afonso de Alburquerque και άλλων κορυφαίων Πορτογάλων διοικητών. Μετά την επιστροφή του στην Πορτογαλία εξέπεσε της εύνοιας του Πορτογάλου βασιλιά, Μανουήλ Α, κάτι που είχε ήδη συμβεί στον Βαρθολομαίο Ντίας, στον Βάσκα ντα Γκάμα και σε άλλους Πορτογάλους θαλασσοπόρους. Οι βασιλείς της Πορτογαλίας συχνά αδικούσαν τους μεγάλους εξερευνητές που θεμελίωσαν το Πορτογαλικό κράτος της θάλασσας. Μετά και την αποτυχία του Μαγγελάνου να πείσει τον βασιλιά της Πορτογαλίας να υιοθετήσει πρότασή του για την αξιοποίηση του εμπορίου μπαχαρικών των νήσων Μολούκας, ο Πορτογάλος θαλασσοπόρος στράφηκε στην Ισπανία, θεωρώντας ότι κάποια από τα Μπαχαρονήσια βρίσκονταν εντός της ζώνης της σύμφωνα με τη συνθήκη της Τορντεσίλας. Η πρόταση του Μαγγελάνου αντανακλούσε πιθανότατα και πληροφορίες που δημιουργούσαν την εντύπωση ότι τα νησιά αυτά αποτελούσαν το βιβλικό Ελντοράντο των Ταρνίς και Οφρίρ. Η επιλογή, δε, του Μαγγελάνου να αναζητήσει πιθανό πέρασμα από τον Νότιο Ατλαντικό στον Ειρηνικό Ωκεανό φαίνεται ότι προέκυψε από την ανακάλυψη ότι η ατλαντική ακτογραμμή της Νότιας Αμερικής πτυχώνονταν προς νότο κατά τρόπο που δημιουργούσε την εντύπωση ότι πιθανότατα υπήρχε θαλάσσιο πέρασμα μεταξύ των δύο ωκεανών το οποίο ο Γερμανός κοσμογράφος Johannes Schöner προσδιόριζε στο γεωγραφικό πλάτος των 45 μοιρών στο Νότιο ημισφαίριο το 1515.
Ο Μαγγελάνος ξεκίνησε στις 20 Σεπτεμβρίου του 1519 από το ισπανικό λιμένα του San Lucar ηγούμενος ενός στολίσκου πέντε μικρών πλοίων. Το μεγαλύτερο από αυτά, το San Antonio, είχε μόλις 93 πόδια μήκος, 29 πόδια πλάτος και 120 τόνους εκτόπισμα6 Ο συνολικός αριθμός των ανδρών που συμμετείχαν στην εξερευνητική αποστολή του Μαγγελάνου ανήλθε περίπου στους 250. Μόλις οι μισοί από αυτούς ήταν Ισπανοί, επτά δε μέλη του στολίσκου του Μαγγελάνου ήταν Έλληνες που προέρχονταν από φραγκοκρατούμενα νησιά ή λιμάνια της ηπειρωτικής Ελλάδας. Η εμπειρία τους από τη Φραγκοκρατία στην Ελλάδα τους παρέσχε τη δυνατότητα να προσαρμοστούν ευχερέστερα στους μηχανισμούς των Δυτικών χωρών στις οποίες αναζήτησαν καλύτερες συνθήκες απασχόλησης. Και δεν ήταν βέβαια οι επτά αυτοί ναυτικοί οι μόνοι από την Ελλάδα που συμμετείχαν στις Μεγάλες Ανακαλύψεις. Ελληνικές συμμετοχές καταγράφηκαν σε πολλές εξερευνήσεις από το δεύτερο εξερευνητικό ταξίδι του Κολόμβου έως τα τέλη του 17ου αιώνα. Αξίζει δε να σημειωθεί ότι το πλούσια εικονογραφημένο εγχειρίδιο ναυσιπλοΐας και ναυπηγικής του Ροδίτη Michalli da Ruodo άσκησε σημαντική επιρροή στη ναυτική επιστήμη στο ξεκίνημα των Μεγάλων Ανακαλύψεων.
Η συμβολή των Ελλήνων στις εξερευνητικές αποστολές εκείνης της εποχής, των μεγάλων εξερευνήσεων των Ευρωπαίων του 15ου - 16ου αιώνα, είναι σημαντική. Παράλληλα με την αναγέννηση που γνώρισαν οι θετικές επιστήμες υπήρξε και μια ναυτική αναγέννηση με την εκ νέου ανακάλυψη ναυτικών γνώσεων όχι μόνο από την κλασική και αλεξανδρινή παράδοση των Ελλήνων, αλλά και από παλαιότερους χρόνους, όπως η εποχή των Μινωιτών. Από τον 13ο αιώνα, με την πρώτη άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους Σταυροφόρους, οι Λατίνοι σμίγουν με τους Έλληνες, αρχίζει να επωάζεται με νέο, πιο δυναμικό τρόπο αυτή η ναυτική αναγέννηση που επέτρεψε τις μεγάλες εξερευνήσεις. Η συμμετοχή και η επιβίωση Ελλήνων στην αποστολή του Μαγγελάνου δεν εκπλήσσουν. Ειδικά για τη Ρόδο, επισφραγίζουν τη ναυτική ταυτότητα του νησιού, που καταγράφεται ήδη από την αρχαϊκή εποχή στην “Ιλιάδα” του Ομήρου. Συνυφασμένη με τη ναυτοσύνη, είχε εκπληκτικό εμπορικό στόλο, ήταν οικονομικό κέντρο λόγω της κομβικής θέσης της και γι’ αυτό μεγάλες θαλάσσιες δυνάμεις, Ισπανοί και Πορτογάλοι, επέλεξαν ναύτες από το νησί.
Λίγοι Ισπανοί και, επίσης λίγοι Έλληνες, γνωρίζουν ότι στο μοναδικό πλοίο που ύστερα από τρία χρόνια κατάφερε να επιστρέψει από την παράτολμη επιχείρηση κάποιοι από τους επιζήσαντες ήταν Έλληνες. Ανάμεσά τους και ο πλοηγός που το έφερε πίσω στο λιμάνι και που τεκμηρίωσε την πρωτόγνωρη ρότα του. Στις 20 Σεπτεμβρίου του 1519 πέντε πλοία αναχωρούσαν από το ισπανικό λιμάνι του Σανλουκάρ ντε Μπαραμέδα για το πιο σαγηνευτικό ταξίδι στην ιστορία του σύγχρονου κόσμου. Ο πορτογάλος θαλασσοπόρος Φερδινάνδος Μαγγελάνος ξεκινούσε, για λογαριασμό της Ισπανίας, μια φιλόδοξη αποστολή με σκοπό την ανακάλυψη ενός σύντομου δρόμου προς τα Νησιά των Μπαχαρικών, μαζί με 240 ριψοκίνδυνους ναυτικούς: ελάχιστοι γνωρίζουν ότι ανάμεσά τους, σε εκείνη τη θρυλική περιπέτεια που θα μετατρεπόταν τελικά στον πρώτο περίπλου της Γης, υπήρχαν και οκτώ Ελληνες.
Και ότι ο καπετάνιος του «Βικτόρια», του μοναδικού πλοίου που κατόρθωσε να επιστρέψει από την παράτολμη επιχείρηση, ήταν Ελληνας. Το «ημερολόγιο καταστρώματος» που κρατούσε εκείνος ο Χιώτης πλοηγός, ο Φρανθίσκο Αλμπο, αποτελεί ένα από τα πολυτιμότερα έγγραφα στην ιστορία της ναυσιπλοΐας, καθώς τεκμηριώνει τη ρότα του ταξιδιού, τα άγνωστα μέρη που συνάντησαν, τις πρωτόγνωρες περιπέτειες που έζησαν, πριν γίνουν τελικά οι πρώτοι άνθρωποι που κατόρθωσαν να διασχίσουν όλους τους μεσημβρινούς της Γης. Ο Μαγγελάνος σκοτώθηκε από ιθαγενείς στρατιώτες στις Φιλιππίνες, όμως δεκαοκτώ άνδρες επέστρεψαν ζωντανοί, ανάμεσά τους πέντε Έλληνες. Στον κατάλογο ναυτιλλομένων που φυλάσσεται στα Αρχεία της Σεβίλλης εγγράφονται εννέα ελληνικά ονόματα. Οι Μιγκέλ ντε Ρόδας, Φελίπε ντε Ρόδας, Μιγκέλ Σάντσεθ ντε Ρόδας από τη Ρόδο, Φρανθίσκο Αλμπο, Σιμόν ντε Αξιο, Αντόνιο ντε Αξιο από τη Χίο, Νικολάο Γριέγο, Χουάν Γριέγο από το Ναύπλιο και Ματέο ντε Γκόρφο από την Κέρκυρα. Τελικά επιβιβάστηκαν οκτώ», λέει ο συγγραφέας Πέδρο Ολάγια. «Ο Φρανθίσκο Αλμπο, ο οποίος επέστρεψε το “Βικτόρια” στη Σεβίλλη, ήταν πολύ σημαντικός. Ηταν ο ένας από τους δύο ανθρώπους που παρουσιάστηκαν με τον Χουάν Σεμπαστιάν Ελκάνο, επικεφαλής της αποστολής μετά τον Μαγγελάνο, στον αυτοκράτορα Κάρολο ώστε να τον πληροφορήσουν για την επιτυχία του ταξιδιού και για τις περιπέτειες τριών ετών». Από τους Έλληνες του Μαγγελάνου διακρίθηκε επίσης ο Μιγκέλ ντε Ρόδας που ανακηρύχθηκε Ιππότης του Τάγματος του Αγίου Ιακώβου και Μέγας Πιλότος της Αυτού Μεγαλειότητος, αναλαμβάνοντας τη μυστική χαρτογραφία του βασιλιά και την ευθύνη της διοργάνωσης των επόμενων αποστολών στον Νέο Κόσμο. Ο Μιγκέλ ντε Ρόδας ξαναταξίδεψε στη Γη του Πυρός με καπετάνιο τον Σεμπαστιάνο Καμπότο, με τον οποίο διαφώνησε στην πορεία. Ο Καμπότο τον εξόρισε σε κάποιο νησί του Ρίο ντε λα Πλάτα και εκείνος προσπαθώντας να δραπετεύσει με ένα μονόξυλο πνίγηκε. Επίσης ο Γριέγο κι ένας ακόμη Έλληνας έμειναν για πάντα με τους ιθαγενείς στο Βόρνεο.
Την επαύριο του πρώτου περίπλου οι Ισπανοί συνέχισαν τις προσπάθειές τους για να ανακαλύψουν έναν ευκολότερο δρόμο προς την Άπω Ανατολή.10. Στο πλαίσιο αυτό αξιοποιήθηκαν και δύο ακόμα Έλληνες επιζήσαντες του Victoria, ο Ναυπλιώτης Nicolás Griego και ο Ροδίτης Miguel de Rodas. Ο πρώτος αξιοποιήθηκε ως maestre και piloto στην ατυχή προσπάθεια δημιουργίας ισπανικού προγεφυρώματος στο νότιο άκρο της αμερικανικής ηπείρου της οποίας ηγήθηκε ο Πορτογάλος ναυτικός Simón de Alcazaba y Sotomayor στα 1534-1535. 11. Ο δεύτερος ανακηρύχθηκε Ιππότης του Αγίου Ιακώβου και διορίστηκε Μεγάλος Πιλότος της Αυτού Μεγαλειότητας κάτι που σήμαινε ότι έγινε αρμόδιος για την εκπόνηση της μυστικής χαρτογραφίας του Ισπανού Αυτοκράτορα, για την επιμόρφωση και την αξιολόγηση των νέων πιλότων στον χειρισμό του τεταρτημορίου και του αστρολάβου, για την επιμόρφωσή τους στη ναυτιλία καθώς και για την προετοιμασία και την εκτέλεση αποστολών στις Ινδίες. Φέροντας αυτό το υψηλό αξίωμα εντάχθηκε σε ισπανική αποστολή για τα Νησιά των Μπαχαρικών (1526-1530) υπό τις διαταγές του Βενετού Sebastiano Caboto. Η απόφαση του Caboto να εγκαταλείψει τον αρχικό στόχο της αποστολής και να αναζητήσει φημολογούμενες πηγές πολύτιμων μετάλλων στο εσωτερικό του Ρίο ντε λα Πλάτα οδήγησε σε σύγκρουση των δύο ανδρών και στην αποβίβαση με τη βία του Miguel de Rodas στο απομονωμένο νησί Santa Catalina στις νοτιοανατολικές ακτές της Βραζιλίας. Τελικά ο Miguel de Rodas πνίγηκε στην προσπάθειά του να διαφύγει από την εξορία στην οποία τον είχε καταδικάσει ο Caboto.
Οι Ισπανοί πραγματοποίησαν μια ακόμη αποστολή στα νησιά των Μπαχαρικών και σε αυτήν συμμετείχαν τουλάχιστον δέκα Έλληνες ναυτικοί12. Αντιλαμβανόμενο, πάντως, το Ισπανικό κράτος το μέγεθος των δυσκολιών του εγχειρήματος, πούλησε τελικά στην Πορτογαλία όλα τα δικαιώματά του στα Νησιά των Μπαχαρικών εισπράττοντας ένα μεγάλο ποσό. Συνοψίζοντας, η ελληνική συμβολή στο μεγαλύτερο κατόρθωμα της εποχής των Ανακαλύψεων δεν υπήρξε αμελητέα. Αντιθέτως, το σύστημα του Πτολεμαίου αποτέλεσε τον θεωρητικό βατήρα του, ενώ η ανθεκτικότητα των πέντε Ελλήνων του πληρώματος του Μαγγελάνου και οι δεξιότητές τους συνέβαλαν σημαντικά στην επιτυχή ολοκλήρωση του πρώτου περίπλου της γης. Την μνήμη των Ελλήνων του Μαγγελάνου τίμησαν 500 χρόνια αργότερα , η ισπανική πρεσβεία και το Ινστιτούτο Θερβάντες εκδίδοντας μεταφρασμένο σε τρεις γλώσσες το ημερολόγιο καταστρώματος του έλληνα πλοηγού και φτιάχνοντας ένα μνημείο στη Ρόδο.
Πηγή : https://www.newshub.gr/el/istoria-politismos/oi-okto-ellines-naytikoi-poy-taxidepsan-me-ton-maggelano
https://www.google.com/amp/s/www.tanea.gr/2020/09/12/people/oi-ellines-pou-taksidepsan-me-ton-maggelano/amp/
https://www.navalhistory.gr/oi-ellines-kai-oi-megales-exerevniseis-i-periptosi-tou-protou-periplou-tis-gis/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου