Πέμπτη 31 Οκτωβρίου 2024

Μεγάλοι Έλληνες εξερευνητές της ελληνιστικής εποχής : Δημοδάμας ο Μιλήσιος, Πατροκλής ο Μακεδών, Μεγασθένης ο Ίων, Εύδοξος ο Κυζικηνος, Ίππαλος ο Κυβερνήτης

Ο Σέλευκος Α' Νικάτωρ (358 π.Χ. ή 353 π.Χ. – 281 π.Χ.) ήταν ένας από τους διαδόχους του Αλέξανδρου του Μεγάλου, ιδρυτής της δυναστείας των Σελευκιδών, που βασίλεψε στο ασιατικό τμήμα της πρώην Περσικής Αυτοκρατορίας. Οι αρχαίοι συγγραφείς της ελληνιστικής και αυτοκρατορικής εποχής εκθειάζουν τη «φιλανθρωπία», το προσωπικό του θάρρος και την ιπποτική του συμπεριφορά αλλά και τη σωματική του ρώμη. Από τις μη στρατιωτικές του δραστηριότητες αναφέρονται οι εξερευνητικές αποστολές που έγιναν με εντολή του στην Ινδία και την Κασπία Θάλασσα και προπάντων η ίδρυση πολλών ελληνικών πόλεων ανέρχονται περίπου σε 30 στο κέντρο του κράτους του, δηλαδή τη Βόρεια Συρία αλλά και στη Μικρά Ασία και στις Ανατολικές επαρχίες.
Ο Αντίοχος Α' ο Σωτήρ (324 - 261 π.Χ.) ήταν βασιλιάς της Δυναστείας των Σελευκιδών κατά την ελληνιστική περίοδο. Η βασιλεία του διήρκεσε από το 281 έως το 261 π.Χ. Πατέρας του ήταν ο Σέλευκος Α' ο Νικάτωρ, πρώην αξιωματικός και επίγονος του Αλεξάνδρου του Μεγάλου, και μητέρα του η Απάμα από τη Σύγδιανη, κόρη του Σπιταμένη. Ήταν μια από τις πριγκίπισσες της Ανατολής τις οποίες ο Αλέξανδρος χάρισε στους στρατηγούς του για συζύγους. Σε όλη τη διάρκεια της ζωής του, ο Αντίοχος Α' ο Σωτήρ, επέδειξε θάρρος και ασυνήθιστη δραστηριότητα στην εξάπλωση του ελληνικού πολιτισμού στην ασιατική γη διαμέσου της σωστής διοικήσεως και της ιδρύσεως πόλεων οι οποίες αποτελούσαν κέντρα πολιτισμού. Σχεδόν σε όλο το μήκος της αυτοκρατορίας ιδρύθηκαν πολλές πόλεις τόσο στη Μικρά Ασία (Απάμεια, Αντιόχεια), στη Συρία (Αντιόχεια), στη Μεσοποταμία (Αντιόχεια), καθώς και στις άνω σατραπείες (Σώτειρα) και πολλές άλλες.
Ο Δημοδάμας (άκμασε τον 3ο αι. π.Χ.), ήταν αξιωματούχος των Σελευκιδών. Ο Δημοδάμας γεννήθηκε στη Μίλητο και ήταν γιος του Αριστείδη. Υπηρέτησε ως στρατηγός των Σελευκίδων υπό τον Σέλευκο Α΄ Νικάτορα και τον Αντίοχο Α΄ τον Σωτήρα. Περίπου το 294-293 και το 281-280 π.Χ., ο Δημοδάμας υπηρέτησε ως σατράπης των Σελευκιδών στη Βακτρία και τη Σογδιανή. Εκείνη την εποχή ανέλαβε στρατιωτικές αποστολές κατά μήκος του ποταμού Συρ Ντάρια (Ιαξάρτη) για να εξερευνήσει τα εδάφη των Σκύθων, κατά τη διάρκεια των οποίων προχώρησε πιο βόρεια από οποιονδήποτε Έλληνα πριν από αυτόν, με την πιθανή εξαίρεση του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Κατά τη διάρκεια της εκστρατείας επανεγκαταστάθηκε η Αλεξάνδρεια η Εσχάτη, η οποία είχε καταστραφεί από προηγούμενη βαρβαρική επίθεση. Κατασκεύασε επίσης αρκετούς βωμούς προς τιμήν του Απόλλωνα κατά μήκος του ποταμού. Ο Δημοδάμας έγραψε αργότερα μια αυτοβιογραφική περιγραφή των αποστολών του στην Κεντρική Ασία, η οποία χρησίμευσε ως σημαντική πηγή για τους Ρωμαίους γεωγράφους Στράβωνα και Πλίνιο τον Πρεσβύτερο.
Η Αντιόχεια αυτή ιδρύθηκε στη Σκυθία, χώρα παρά τον ποταμό Ιαξάρτη (Κεντρ. Ασία) οι εκβολές του οποίου ήταν στη Ωξειανή Λίμνη (σημ Αράλη) και αποτελούσε το φυσικό όριο μεταξύ Σογδιανής και Σκυθίας χώρας. Την πόλη έκτισε κατά εντολή του Σελεύκου Α΄ και Αντιόχου Α΄ ο Μιλήσιος στρατηγός Δημοδάμας, όπου και ίδρυσε ιερό του Διδυμαίου Απόλλωνος. Η Αντιόχεια αυτή μαζί με την Αλεξάνδρεια την εσχάτη, αποτελούσαν τα ακρότατα Β.Α. σύνορα της μέχρι της εποχής εκείνης ελληνικής επικράτησης. Η Αλεξάνδρεια Εσχάτη ήταν ελληνιστική πόλη που ίδρυσε ο Μέγας Αλέξανδρος, τον Αύγουστο του 329 π.Χ. ως έδρα για το βορειότερο μακεδονικό στρατόπεδό του στην Κεντρική Ασία. Η Αλεξάνδρεια Εσχάτη κατασκευάστηκε στο νοτιοδυτικό τμήμα της κοιλάδας Φεργκάνα στη νότια όχθη του ποταμού Ιαξάρτη (Syr Darya), στη θέση της σημερινής πόλης Χουτζάντ (Khujand), που βρίσκεται στο Τατζικιστάν. Ο Μέγας Αλέξανδρος, έχτισε ένα τείχος μήκους έξι χιλιομέτρων (6 χλμ.), γύρω από την πόλη, που σύμφωνα με τους αρχαίους συγγραφείς, ολοκληρώθηκε μόνο σε περίπου είκοσι (20) ημέρες. Όπως και στις άλλες πόλεις, με παρόμοια χαρακτηριστικά (δηλαδή: ελληνιστικό φυλάκιο στην Κεντρική Ασία), που ίδρυσε ο Μέγας Αλέξανδρος, εγκαταστάθηκαν βετεράνοι (συνταξιούχοι ή τραυματίες) του Μακεδονικού Στρατού. Η Αλεξάνδρεια η Εσχάτη βρισκόταν περίπου τρακόσια χιλιόμετρα βόρεια της πόλης Αλεξάνδρεια η επί του Ώξου της Βακτρίας ή Βακτριανής, μέσα σε εδάφη της Σογδιανής και οι κάτοικοι της πόλης είχαν να αντιπαρέλθουν αρκετές αψιμαχίες με τον υπόλοιπο τοπικό πληθυσμό. Μετά το 250 π.Χ., η πόλη πιθανότατα παραμένει σε επαφή με το Ελληνικό βασίλειο της Βακτριανής, ειδικότερα όταν ο βασιλιάς Ευθύδημος Α΄ της Βακτρίας επεκτείνει τον έλεγχο του στη Σογδιανή.
Υπάρχουν ενδείξεις ότι ελληνικές αποστολές από την Αλεξάνδρεια Εσχάτη, οδηγήθηκαν ως το Κασγκάρ (Kashgar), στην περιοχή της Σιντσιάνγκ (Xinjiang). Σύμφωνα με τον Έλληνα ιστορικό Στράβωνα, οι Έλληνες «είχαν επεκτείνει την αυτοκρατορία τους, ακόμη και πιο πέρα από τους Σήρες (λαός της περιοχής αυτής, αρχαία ελληνικά: Σῆρες, λατινικά: Sērēs, αγγλικά: Seres) και τους Φρύνες (αγγλικά: Phryni)», γεγονός που πιθανολογείται ότι θα μπορούσε να οδηγήσει στο συμπέρασμα ότι πρόκειται για τις πρώτες γνωστές - ιστορικά καταγεγραμμένες - εμπορικές ή άλλες επαφές μεταξύ της Κίνας και της Δύσης, τουλάχιστον από την περίοδο γύρω στο 200 π.Χ. Οι απόγονοι των Ελλήνων στην Φεργκάνα μπορεί να είναι οι αναφερόμενοι ως Μεγάλοι Ίωνες (Dayuan ή Ta-Yuan, αγγλικά: "Great Ionians"), που προσδιορίζεται στην κινεζική ιστορική καταγραφή για τη Δυναστεία Χαν, αρχής γενομένης με τις πρεσβείες του Τζανγκ Τσιάν (αγγλικά: Zhang Qian), περίπου το 130 π.Χ. Αν αυτό είναι γεγονός, τότε πρόκειται για τους πρωταγωνιστές της πρώτης μεγάλης αλληλεπίδρασης μεταξύ της αστικοποίησης του ευρωπαϊκού και του κινέζικου πολιτισμού, η οποία οδήγησε στο άνοιγμα του εμπορικού δρόμου, που είναι γνωστός ως Δρόμος του Μεταξιού, από τον 1ο αιώνα π.Χ. Σύμφωνα με την «Ιστορία Μεγάλου Αλεξάνδρου», που έγραψε ο Ρωμαίος συγγραφέας Κουίντος Κούρτιος Ρούφος, οι απόγονοι των Μακεδόνων βετεράνων στρατιωτών διατηρούσαν ακόμα στοιχεία του ελληνιστικού πολιτισμού τους κατά τη στιγμή της γραφής του, γύρω στο 30 π.Χ.
Ο Πατροκλής αποκαλούμενος και Πατροκλής ο Μακεδών, ήταν αρχαίος Έλληνας στρατηγός, ναύαρχος, γεωγράφος, εφευρέτης και εξερευνητής του Βασιλέως της Συρίας Σέλευκου Α΄ που τον διόρισε κυβερνήτη της Βαβυλώνας. Από του έτους 285 μέχρι το 282 π.Χ. ο Πατροκλής επεχείρησε μεγάλες εξερευνήσεις στη Κασπία θάλασσα και στην Υρκανία. Αποτέλεσμα εκείνων των εξερευνήσεων ήταν η διάλυση της μέχρι τότε επικρατούσας πλάνης δια της οποίας και ταυτίζονταν η Κασπία θάλασσα με τη Μαιώτιδα λίμνη. Θεωρείται ο κατ΄ εξοχήν εξερευνητής της Κασπίας θάλασσας και της περιοχής των ποταμών Ώξου και Ιαξάρτη. Έγραψε το σύγγραμμα "Κασπία Θάλασσα". Επίσης ο Πατροκλής θεωρείται ο εφευρέτης του ηλιακού ωρολογίου. Τον Πατροκλή αναφέρουν ο Βιτρούβιος, ο Διόδωρος ο Σικελιώτης, ο Στράβων, ο Πλίνιος και ο Ερατοσθένης.
Ο Μεγασθένης ο Ίων, (περ. 350 - 290 π.Χ.) ήταν αρχαίος Έλληνας γεωγράφος - εθνογράφος, διπλωμάτης και ιστορικός. Υπήρξε πρέσβης του Σέλευκου Α΄ του Νικάτορος για περισσότερα από 10 χρόνια στα ανάκτορα του Τσαντραγκούπτα Μαουρύα (Ελληνικά: Σανδροκόττος ή Σανδράκοττος) στην Παταλιπούτρα, και κατά τους Έλληνες Παλίμβoθρα, (σημερινή Πάτνα) των Ινδιών. Το βιβλίο του «Ινδικά» αποτελεί την πρώτη ιστορική πηγή που έχουμε για την Ινδία, και γι’ αυτό δίκαια έχει χαρακτηρισθεί ως ο "Πατέρας της Ινδικής Ιστορίας". Επίσης έχει καταγραφεί ως ο πρώτος ξένος Πρέσβης στα χρονικά της Ινδίας. Η παραμονή του στην Ινδία θα πρέπει να έγινε πριν από το θάνατο του Τσαντραγκούπτα το 288 π.Χ., οπότε και επέστρεψε στην Αραχωσία. Ο Μεγασθένης στα «Ινδικά» του φέρεται κατά τους ερευνητές να επηρεάστηκε από τα έργα του Σκύλακα, Ηρόδοτου, Κτησία και Εκαταίου, ενώ με τη σειρά του επηρέασε μεταγενέστερους ιστορικούς όπως τον Στράβωνα και τον Αρριανό. Η περιγραφή του για την Ινδία περιλαμβάνει πολλούς "μύθους" αλλά και σημαντικά γεωγραφικά και εθνολογικά στοιχεία. Στην αρχή του βιβλίου του αναφέρεται στους ηλικιωμένους Ινδούς που γνωρίζουν για την προϊστορική άφιξη του Διόνυσου και του Ηρακλή στην Ινδία. Μια ιστορία ιδιαίτερα δημοφιλή κατά τους Αλεξανδρινούς χρόνους. Ιδιαίτερα σημαντικές είναι και οι παρατηρήσεις του για τις θρησκείες των Ινδών, όπου αναφέρεται στους λάτρεις του Ηρακλή (Σίβα) και Διόνυσου (Κρίσνα ή Ίντρα) ενώ δεν αναφέρεται καθόλου στο Βουδισμό που αποδεικνύει ότι η θρησκεία αυτή δεν ήταν ευρέως γνωστή πριν από την ανάληψη της ηγεμονίας από τον Ασόκα. Τα διασωθέντα αποσπάσματα από τα «Ινδικά» του Μεγασθένη, συνέλεξαν, μετέφρασαν και εξέδωσαν ο E. A. Schwanbeck το 1846 και ο J. W. McCrindle το 1877. Μερικές σημαντικές εργασίες έχουν γίνει και από σύγχρονους λόγιους αλλά δεν έχει υπάρξει μέχρι σήμερα καμία εκμετάλλευση του πρωτοπόρου ιστορικού και διπλωματικού έργου του από την Ελληνική πολιτεία.
Ο Εύδοξος από την Κύζικο (άκμασε π. 130 π.Χ.) ήταν Έλληνας θαλασσοπόρος, που εξερεύνησε την Αραβική Θάλασσα για τον Πτολεμαίο Η΄, βασιλιά της Ελληνιστικής Πτολεμαϊκής δυναστείας στην Αίγυπτο. Σύμφωνα με τον Ποσειδώνιο, που αναφέρεται αργότερα στη Γεωγραφία του Στράβωνα, το σύστημα ανέμων των μουσώνων του Ινδικού Ωκεανού οδήγησε για πρώτη φορά τον Εύδοξο τον Κυζικηνό το 118 ή το 116 π.Χ. Ο Ποσειδώνιος είπε ότι ένας ναυτικός από την Ινδία, που ναυάγησε στην Ερυθρά Θάλασσα, διασώθηκε και μεταφέρθηκε στον Πτολεμαίο Η΄ στην Αλεξάνδρεια. Ο ανώνυμος Ινδός προσφέρθηκε να καθοδηγήσει Έλληνες ναυσιπλόους στην Ινδία. Ο Πτολεμαίος διόρισε τον Εύδοξο από την Κύζικο, ο οποίος έκανε δύο ταξίδια από την Αίγυπτο στην Ινδία. Το πρώτο, το 118 π.Χ., καθοδηγείται από τον Ινδό ναυτικό. Αφού ο Εύδοξος επέστρεψε με ένα φορτίο αρωματικών καρπών και πολύτιμων λίθων, πραγματοποιήθηκε ένα δεύτερο ταξίδι το 116 π.Χ. Ο Εύδοξος πλοήγησε στο δεύτερο ταξίδι, πλέοντας χωρίς οδηγό. 
Κατά τη διάρκεια του 2ου αι. π.Χ. ελληνικά και ινδικά πλοία συναντιόταν για εμπόριο σε αραβικά λιμάνια, όπως το Άντεν (που ονομάζεται Ευδαίμων δηλ. Εύφορο από τους Έλληνες). Οι προσπάθειες να ταξιδέψουν πέρα από το Άντεν ήταν σπάνιες, αποθαρρύνοντο και περιλάμβαναν ένα μακρύ και επίπονο ταξίδι κατά μήκος της ακτής. Οι πλοηγοί γνώριζαν από καιρό τους ανέμους των μουσώνων. Τα ινδικά πλοία τούς χρησιμοποιούσαν για να ταξιδέψουν στην Αραβία, αλλά κανένα ελληνικό πλοίο δεν το είχε κάνει ακόμη. Για τους Έλληνες, το να αποκτήσουν την εμπειρογνωμοσύνη ενός Ινδού πλοηγού, σήμαινε την ευκαιρία να παρακάμψουν τα αραβικά λιμάνια και να δημιουργήσουν απευθείας εμπορικούς δεσμούς με την Ινδία. Ανεξάρτητα από το αν η ιστορία που είπε ο Ποσειδώνιος για τον ναυαγό Ινδό πλοηγό, που δίδαξε τον Εύδοξο για τους ανέμους των μουσώνων είναι αλήθεια, στην πράξη τα ελληνικά πλοία χρησιμοποίησαν σύντομα τους ανέμους των μουσώνων για να ταξιδέψουν στην Ινδία. Μέχρι το 50 π.Χ. σημειώθηκε σημαντική αύξηση του αριθμού ελληνικών και ρωμαϊκών πλοίων, που έπλεαν στην Ερυθρά Θάλασσα για τον Ινδικό Ωκεανό. Όταν ο Εύδοξος επέστρεψε από το δεύτερο ταξίδι του στην Ινδία, ο άνεμος τον πήγε νότια του Κόλπου του Άντεν, στην ακτή της Αφρικής, για κάποια απόσταση. Κάπου κατά μήκος της ακτής της Ανατολικής Αφρικής, βρήκε τα ερείπια ενός πλοίου. Λόγω της εμφάνισης του πλοίου και της ιστορίας που τού είπαν οι ιθαγενείς, ο Εύδοξος κατέληξε στο συμπέρασμα ότι το πλοίο ήταν από τον Κάδιξ (το σημερινό Cádiz στην Ισπανία) και αυτό είχε ταξιδέψει νότια, περιπλέοντας την Αφρική. 
Παίρνοντας το μαζί του το ναυαγισμένο πλοίο πίσω στην Αίγυπτο, το έδειξε σε έμπειρους πλοιάρχους οι οποίοι αναγνώρισαν πως τέτοια άλογα ήταν σκαλισμένα στα πλοία από την Γαδέιρα (σημερινό Cadiz της Ισπανίας). Τότε όμως, δεν είχε βρεθεί κάποια θαλάσσια σύνδεση μεταξύ της Μεσογείου και του Ινδικού ωκεανού, καθώς κανείς δεν γνώριζε την πραγματική έκταση της Αφρικής αφού η έρημος Σαχάρα, ήταν η νότια εσχατιά του επίπεδου – κατά την κοινή αντίληψη – κόσμου. Έτσι, το εύρημα αυτό, έκανε τον Εύδοξο να πιστέψει πως ο περίπλους της Αφρικής ήταν κάτι το εφικτό. Θέτοντας το πλέον ως σκοπό, κατάφερε να μαζέψει τα απαραίτητα χρήματα και να κατασκευάσει ένα μεγάλο πλοίο με άλλα δύο συνοδευτικά. Αφού το εξόπλισε με ένα καλό πλήρωμα, απέπλευσε από την Γαδέιρα παίρνοντας μαζί του και διαφόρων ειδικοτήτων επιστήμονες. Στην πορεία όμως συνάντησε αρκετά προβλήματα όπως η κούραση και η αποθάρρυνση του πληρώματος, καθώς όσο έπλεαν κατά μήκος των δυτικών ακτών της Αφρικής, παρατηρούσαν την αχανή έρημο πιστεύοντας πως είχαν φτάσει στο τέλος του κόσμου καθώς δεν υπήρχε ίχνος ζωής. Καθοριστικός παράγοντας για την εγκατάλειψη της προσπάθειας, ήταν η προσάραξη του πλοίου του Ευδόξου, σε κάποια άμπωτη. Μην πτοούμενος όμως, οργάνωσε μία ακόμα αποστολή για τον περίπλου της Αφρικής. Το αν τα κατάφερε ή όχι, είναι άγνωστο καθώς πάνω στο ταξίδι αυτό χάνονται και τα ίχνη του. Αν και ορισμένοι, όπως ο Πλίνιος, ισχυρίστηκαν ότι ο Εύδοξος πέτυχε τον στόχο του, το πιο πιθανό συμπέρασμα είναι ότι χάθηκε στο ταξίδι. 
Ένας άλλος Έλληνας πλοηγός, ο Ίππαλος, μερικές φορές πιστώνεται ότι εισήγαγε την Ευρώπη στην έννοια της αιολικής διαδρομής (με τους μουσώνες) στην Ινδία. Μερικοί μελετητές συμπεραίνουν, ότι ο Ίππαλος ήταν μέρος των αποστολών του Ευδόξου. Ο Ίππαλος ο Κυβερνήτης ήταν αρχαίος Έλληνας θαλασσοπόρος, γεωγράφος, χαρτογράφος και μετεωρολόγος του 1ου π.Χ. αιώνα. Τον αναφέρουν οι Στράβων, Κλαύδιος Πτολεμαίος και Πλίνιος. Επιγραφές του 78 π.Χ. που αναφέρουν τον Καλλίμαχο επιστράτηγο της Θηβαΐδας με τον ίδιο τίτλο και επί της Ερυθράς καθορίζουν και τους χρόνους που έδρασε ο Ίππαλος ως πολύ σημαντική προσωπικότητα στην εποχή του. Φαίνεται ότι είχε αναλάβει πολλά ταξίδια μεταξύ Αιγύπτου, Ερυθράς, Αραβίας και Ινδιών με πολύ ενδιαφέρουσες χαρτογραφήσεις, γεωγραφικές και μετεωρολογικές παρατηρήσεις ιδιαίτερα στον Ινδικό ωκεανό. Είναι ο πρώτος που παρατήρησε και ανακάλυψε τη διεύθυνση των περιοδικών ανέμων του Ινδικού ωκεανού (των Μουσώνων) που πνέουν το μισό χρόνο με κατεύθυνση από ΝΔ. προς ΒΑ. και κατά το έτερο ήμισυ από ΒΑ. προς ΝΔ. Εξ αυτού του γεγονότος οι άνεμοι αυτοί και πρωτονομάσθηκαν «Ιππάλιοι άνεμοι». Επίσης σ΄ αυτόν οφείλεται το άνοιγμα (ξεκίνημα) νέας θαλάσσιας εμπορικής οδού Αιγύπτου-Ινδιών, από τις ακτές της Αραβίας απ΄ ευθείας Ινδία διότι είναι ο πρώτος που τόλμησε να πλεύσει ανοικτά τον ωκεανό στηριζόμενος στις παρατηρήσεις του, αντί να ακολουθήσει τη μέχρι τότε ακολουθούμενη Ακτοπλοΐα. Έτσι τα πλοία άρχισαν να ακολουθούν τη δική του και πρώτη ωκεανοπλοΐα ακολουθώντας τους Μουσώνες πλέοντα ταχύτερα και ασφαλέστερα. Ο Πτολεμαίος αναφέρει ένα μεγάλο πέλαγος του Ινδικού ωκεανού ως Ιππάλιο πέλαγος. Ο Ίππαλος επίσης χαρτογράφησε με σχετική ακρίβεια τις ακτές και τις θέσεις όλων των εμπορικών λιμένων της Ερυθράς, της εποχής του, και αναφέρεται ονομαστικά στον Περίπλου της Ερυθράς Θαλάσσης ως ο πρώτος που ανακάλυψε την διαδρομή από την Ερυθρά θάλασσα προς την Ινδική χερσόνησο μέσω του Ινδικού ωκεανού.
Πηγή : https://el.m.wikipedia.org/wiki/%CE%95%CF%8D%CE%B4%CE%BF%CE%BE%CE%BF%CF%82_%CE%BF_%CE%9A%CF%85%CE%B6%CE%B9%CE%BA%CE%B7%CE%BD%CF%8C%CF%82
https://greatnavigatorscom.wordpress.com/2019/04/20/%CE%B5%CF%85%CE%B4%CE%BF%CF%87%CE%BF%CF%83-%CE%BF-%CE%BA%CF%85%CE%B6%CE%B9%CE%BA%CE%B7%CE%BD%CE%BF%CF%83/
https://el.m.wikipedia.org/wiki/%CE%94%CE%B7%CE%BC%CE%BF%CE%B4%CE%AC%CE%BC%CE%B1%CF%82?fbclid=IwY2xjawFHx65leHRuA2FlbQIxMQABHUlNTHtSKFCrIFEvoiS7JjmQmf_Pr3uLZzWTMzwZNhajlHCEKkCSMIkAeg_aem_I_v0nfjCuk2h_9ubAb9jfA
https://el.m.wikipedia.org/wiki/%CE%91%CE%BD%CF%84%CE%B9%CF%8C%CF%87%CE%B5%CE%B9%CE%B1_%CE%B5%CE%BD_%CE%A3%CE%BA%CF%85%CE%B8%CE%AF%CE%B1?fbclid=IwY2xjawFHx8pleHRuA2FlbQIxMQABHbTxZ5ve2dBAH2fgaR4ekcYfPvEtK64360CVrp4dhoWz_UvmZobqr5j3hQ_aem_Vltqjjvkb8ZiZ9sMrvM3BQ
https://el.m.wikipedia.org/wiki/%CE%A0%CE%B1%CF%84%CF%81%CE%BF%CE%BA%CE%BB%CE%AE%CF%82_%CE%BF_%CE%9C%CE%B1%CE%BA%CE%B5%CE%B4%CF%8C%CE%BD%CE%B1%CF%82
https://el.m.wikipedia.org/wiki/%CE%9C%CE%B5%CE%B3%CE%B1%CF%83%CE%B8%CE%AD%CE%BD%CE%B7%CF%82
https://el.m.wikipedia.org/wiki/%CE%91%CE%BB%CE%B5%CE%BE%CE%AC%CE%BD%CE%B4%CF%81%CE%B5%CE%B9%CE%B1_%CE%B7_%CE%95%CF%83%CF%87%CE%AC%CF%84%CE%B7
https://el.m.wikipedia.org/wiki/%CE%91%CE%BD%CF%84%CE%AF%CE%BF%CF%87%CE%BF%CF%82_%CE%91%CE%84_%CE%A3%CF%89%CF%84%CE%AE%CF%81
https://el.m.wikipedia.org/wiki/%CE%A3%CE%AD%CE%BB%CE%B5%CF%85%CE%BA%CE%BF%CF%82_%CE%91%CE%84_%CE%9D%CE%B9%CE%BA%CE%AC%CF%84%CF%89%CF%81
https://el.m.wikipedia.org/wiki/%CE%8A%CF%80%CF%80%CE%B1%CE%BB%CE%BF%CF%82_%CE%BF_%CE%9A%CF%85%CE%B2%CE%B5%CF%81%CE%BD%CE%AE%CF%84%CE%B7%CF%82

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου