Ο Δημήτριος Ψαρρός, Υποστράτηγος του Ελληνικού Στρατού (μεταθανάτιος προαγωγή από του βαθμό του Συνταγματάρχη), γεννήθηκε το 1893 στο Χρυσό Παρνασσίδας. Τελείωσε το γυμνάσιο στην Άμφισσα και γράφτηκε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου. Στον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1912-13 κατατάχτηκε εθελοντικά στο στρατό. Έλαβε επίσης μέρος στο Μακεδονικό μέτωπο στη διάρκεια του Α΄Παγκοσμίου πολέμου και διακρίθηκε για τον ηρωισμό του. Από τη Σχολή Ευελπίδων βγήκε ως ανθυπολοχαγός πυροβολικού το 1916 και ως Βενιζελικός στις πολιτικές του απόψεις, πήρε μέρος στο Στρατό Εθνικής Άμυνας Θεσσαλονίκης, το 1917 έγινε υπολοχαγός και το 1919 ως λοχαγός πήρε μέρος στην εκστρατεία της Ουκρανίας όπου τραυματίστηκε. Μετά την ανάρρωσή του το 1920 πήγε στο Παρίσι για ανώτερες σπουδές, από όπου επέστρεψε το 1921 και πήρε μέρος στις πολεμικές επιχειρήσεις του μικρασιατικού μετώπου. Μετά την Μικρασιατική καταστροφή υπηρέτησε ως επιμελητής στη Στρατιά Έβρου και στη συνέχεια ως καθηγητής στην Ανωτέρα Σχολή Πολέμου, ως οργανωτής του Υπουργείου Αεροπορίας και ως Επιτελάρχης Μεραρχίας. Το 1924 προήχθη στο βαθμό του Ταγματάρχη και το 1931 έγινε Αντισυνταγματάρχης. Πήρε μέρος στο κίνημα του 1935 και αποτάχθηκε μετά την αποτυχία του. Ασχολήθηκε στη συνέχεια με ιδιωτικές επιχειρήσεις στη Βόρειο Ελλάδα. Με την έναρξη του πολέμου του 1940 υποβάλλει αιτήσεις να επανέλθει στο Στράτευμα, οι οποίες απορρίπτονται. Υπήρξε πρωτοπόρος στον Αγώνα της Εθνικής Αντιστάσεως κατά την διάρκεια της κατοχής (1941-1944). Τον Ιούλιο του 1941 ίδρυσε την απελευθερωτική οργάνωση ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, η οποία ανέπτυξε ένοπλες ανταρτικές ομάδες στην περιοχή ΝΙΓΡΙΤΑΣ- ΛΑΧΑΝΑΣ- ΚΑΛΟΚΑΣΤΡΟΝ της Κεντρικής Μακεδονίας. Προδόθηκε στις Αρχές Κατοχής και κατεδιώχθη από αυτές. Κατέφυγε μεταμφιεσμένος στην Αθήνα, όπου τον Απρίλιο του 1942 ίδρυσε με άλλες προσωπικότητες την μυστική Απελευθερωτική Οργάνωση Ε.Κ.Κ.Α. (Εθνική και Κοινωνική Αναγέννηση), σοσιαλδημοκρατικών αντιλήψεων. Στρατιωτικό σκέλος της οργάνωσης ήταν το 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων, που συγκροτήθηκε στις 20 Απριλίου του 1943 στην Παρνασσίδα, και ονομάστηκε έτσι από το θρυλικό ευζωνικό σύνταγμα. Όσο ο στρατιωτικός αρχηγός του 5/42, συνταγματάρχης Δημήτριος Ψαρρός, όσο και ο πολιτικός ηγέτης της ΕΚΚΑ, Γεώργιος Καρτάλης, είχαν τη φιλοδοξία να δώσουν στο 5/42 τον χαρακτήρα μιας απολίτικης αντιστασιακής δύναμης, αφοσιωμένης αποκλειστικά στον αντιστασιακό αγώνα.Το στοίχημα ήταν η συγκρότηση ενός ισχυρού τρίτου πόλου στο αντιστασιακό κίνημα θα μπορούσε να αναδιανείμει τις ισορροπίες δυνάμεων και να συμβάλει στην εκτόνωση της πόλωσης. Τα γεγονότα εξελίχθηκαν διαφορετικά και διέψευσαν με τον τραγικότερο τρόπο τον συνταγματάρχη Ψαρρό. Το 5/42 και η ΕΚΚΑ δεν κατάφεραν να επιβιώσουν μέσα στην αρένα του αντιστασιακού κινήματος. Το φιλόδοξο εγχείρημα που αποσκοπούσε στην ειρήνευση και την ενότητα μετατράπηκε τελικά σε ένα ακόμα θέατρο εμφύλιας βίας. Το 5/42 Σύνταγμα Ανταρτών, απετέλεσε το στρατιωτικό σκέλος της οργάνωσης το οποίο δραστηριοποιήθηκε στην περιοχή της Γκιώνας. Την εποχή εκείνη το 5/42 δεν είχε δύναμη πάνω από 500 άνδρες, ωστόσο έπρεπε να απαντήσει στο δίλημμα ή να τεθεί κάτω από τη διοίκηση της Κυβέρνησης του βουνού (ΠΕΕΑ) ή να διαλυθεί. Το γεγονός ότι 68 αξιωματικοί και Υπαξιωματικοί του υπέγραψαν κείμενο ότι τάσσονται στις υπηρεσίες της Κυβέρνησης,του Βασιλιά και του Συμμαχικού Στρατηγείου επιτάχυνε τη διάλυση του. Μετά από αυτό το Στρατηγείο του ΕΛΑΣ ζήτησε την άνευ όρων παράδοση του οπλισμού του 5/42. Ακολούθησαν συγκρούσεις ανάμεσα στον ΕΛΑΣ και στο 5/42. Την 17η Απριλίου του 1944, στην περιοχή Κλήμα Φωκίδος, ο Συνταγματάρχης Δημήτριος Ψαρρός, Διοικητής του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων Ανταρτών, δολοφονήθηκε εν ψυχρώ, από τον Ταγματάρχη Μηχανικού Ευθύμιο Ζούλα, Διοικητή του 36ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ. Είχε προηγηθεί μάχη, μεταξύ της V Ταξιαρχίας του ΕΛΑΣ και του 5/42. Ο Ψαρρός συνελήφθη αιχμάλωτος από το V ανεξάρτητο Τάγμα του ΕΛΑΣ. Ο καπετάνιος του Τάγματος Νικηφόρος (Μήτσος Δημητρίου), φοβούμενος για την ασφάλεια του, διέταξε να τον μεταφέρουν στο Σταθμό Διοικήσεως της Ταξιαρχίας. Η διαταγή στον επικεφαλής ήταν σαφής: «Μακριά από τον Άρη και τους μαυροσκούφηδες». Κατά τη μεταφορά του στο αρχηγείο του ΕΛΑΣ, απέφυγε τον Βελουχιώτη, για κακή του τύχη όμως συναντήθηκε με τον Ζούλα. Οι λοιποί αιχμαλωτισθέντες εκτελέσθηκαν αφού πρώτα βασανίσθηκαν. Εκείνος όταν τον δει θα αρχίσει να φωνάζει και αντιπαράθεση θα ξεσπάσει ανάμεσα στους άνδρες του και άλλους πιο συγκρατημένους της ταξιαρχίας. "Τι τον κρατάτε μωρέ ? " φωνάζει ο Ζούλας και στο δυναμιτισμένο κλίμαένας αντάρτης τον σκοτώνει με το όπλο του. Ο Ψαρρός είναι νεκρός. Ο Σιάντος θα χαρακτηρίσει το γεγονός ως καταστροφή. Έτσι χάθηκε απο έναν θερμοκέφαλο άνθρωπο ένας άνδρας που είχε ακόμα πολλά να προσφέρει στον ελληνικό λαό. Η διοίκηση του ΕΛΑΣ υφίσταται και αυτή με την σειρά της ένα άσχημο πολιτικό πλήγμα, ένα πλήγμα που αργότερα θα το εκμεταλλευτεί η αστική τάξη και το παλάτι.
Ο Ναπολέων Ζέρβας υπήρξε μια από τις σημαντικότερες προσωπικότητες της ελληνικής αντίστασης. Γεννήθηκε στην Άρτα το 1891. Η οικογένεια του κατάγονταν από το ιστορικό Σούλι. Τελείωσε το γυμνάσιο στην Άρτα και το 1910 κατατάχθηκε εθελοντής στον στρατό. Οι ικανότητες του τον έκαναν γρήγορα να διακριθεί και κατά τη διάρκεια των βαλκανικών πολέμων να φτάσει στον βαθμό του ανθυπασπιστή επ'ανδραγαθία. Φοίτησε σε σχολή αξιωματικών και έγινε ανθυπολοχαγός το 1914. Οι διακρίσεις συνεχίζονται και τα επόμενα χρόνια για τον νεαρό αξιωματικό και έχουν ως αποτέλεσμα με συνεχείς απονομές επ'άνδραγαθία, να φτάσει στον βαθμό του ταγματάρχη το 1920 σε ηλικία 29 χρόνων. Η ζωή του ήταν πολυτάραχη και περιπετειώδης όπως ακριβώς και η πολιτική και στρατιωτική ιστορία της Ελλάδας εκείνη την περίοδο. Αυτοεξόριστος στην Κωνσταντινούπολη μετά την ήττα των φιλελευθέρων και φανατικός Βενιζελικός, επιστρέφει στο στράτευμα και στην ενεργό δράση το 1922, μετά την μικρασιατική καταστροφή. Η δικτατορία του Θεόδωρου Πάγκαλου τον διορίζει φρούραρχο της Αθήνας το 1925. O διορισμός αυτός καθόλου δεν τον εμποδίζει να προσπαθήσει να ανατρέψει την δικτατορία συμμετέχοντας στο πραξικόπημα του Γεωργίου Κονδύλη το 1926. Αντιστέκεται σθεναρά στην απόφαση του Κονδύλη να διαλύσει τη δημοκρατική φρουρά και διεξάγει με τα τμήματα που διοικεί πολύνεκρες μάχες στο κέντρο της Αθήνας. Μετά την ήττα του συλλαμβάνεται και καταδικάζεται σε ισόβεια. Το 1928 ο Ελευθέριος Βενιζέλος τον αμνηστεύει και τον αποστρατεύει τιμητικά με τον βαθμό του αντισυνταγματάρχη. Τα επόμενα χρόνια ο Ναπολέων Ζέρβας ζει μια ανέμελη ζωή μπον βιβέρ στα σαλόνια της καλής Αθηναικής κοινωνίας. Κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής αφυπνίζεται από τους πρώτους και μαζί με άλλους δημοκράτες αξιωματικούς και πολιτικούς ιδρύουν τον ΕΔΕΣ που σκοπό είχε την αντίσταση ενάντια στους κατακτητές και την εγκαθίδρυση μιας αβασίλευτης σοσιαλιστικής δημοκρατίας μεταπολεμικά. Συμμετείχε ως στρατιωτικός διοικητής, με τμήματα του ΕΔΕΣ, τμήματα του ΕΛΑΣ με τον Άρη Βελουχιώτη και άγγλους σαμποτέρ, σε ένα από τα μεγαλύτερα σαμποτάζ στην κατεχόμενη Ευρώπη, την ανατίναξη της σιδηροδρομικής γέφυρας του Γοργοπόταμου. Τότε χάθηκε και η μοναδική ευκαιρία για μια ενιαία ελληνική εθνική αντίσταση. Οι άγγλοι βλέποντας στο πρόσωπο του το μοναδικό αντίπαλο δέος στην ολοένα αυξανόμενη επιροή του Άρη Βελουχιώτη και του ΕΛΑΣ, τον ενίσχυσαν υλικά και ηθικά. Δυστυχώς παρόλη την ευστροφία και την εμπειρία του δεν μπόρεσε να καταλάβει τον ρόλο τον άγγλων στην ελληνική πολιτική σκήνή. Το αποτέλεσμα ήταν να υποπέσει σε σοβαρά σφάλματα και να θεωρήσει το ΕΑΜ και τον ΕΛΑΣ ως σημαντικότερο αντίπαλο και όχι τους κατακτητές και τους Άγγλους. Αυτό οδήγησε στην διάλυση του ΕΔΕΣ. Το 1945 ο Ναπολέων Ζέρβας ίδρυσε το Εθνικό Κόμμα, το οποίο στις εκλογές που ακολούθησαν το 1946, εξέλεξε 25 βουλευτές. Ο ίδιος εκλέχθηκε βουλευτής Ιωαννίνων. Διετέλεσε υπουργός δημόσιας τάξης το 1947 και δημοσίων έργων το 1950. Όμως το κόμμα του δεν είχε μεγάλη διάρκεια και ο ίδιος δεν κατάφερε να ξαναεκλεγεί ούτε βουλευτής. Βαθιά απογοητευμένος δεν ξανασχολήθηκε με τα κοινά. Πέθανε στην Αθήνα το 1957.
Η μεγαλύτερη οργάνωση της δεξιάς αντίστασης, ο ΕΔΕΣ, βρίσκεται στο επίκεντρο του βιβλίου του ιστορικού Βαγγέλη Τζούκα «Οι οπλαρχηγοί του ΕΔΕΣ στην Ηπειρο 1942-44. Τοπικότητα και πολιτική ένταξη». Ο Τζούκας δεν εξετάζει το σύνολο της παρουσίας του ΕΔΕΣ, αλλά τις ιδιαίτερες σχέσεις της οργάνωσης με τους τοπικούς οπλαρχηγούς στην Ηπειρο, τους τρόπους ένταξής τους σ’ αυτήν και τις επακόλουθες επιπτώσεις στη γενικότερη συγκρότησή της. Το Ξηροβούνι, η Λάκκα - Σούλι, το Ραδοβίζι και τα Τζουμέρκα, περιοχές της ορεινής Ηπείρου, είναι το πεδίο της έρευνας και σ’ αυτό κινούνται και δρουν οι τοπικοί παραδοσιακοί αρχηγοί και οι άνθρωποί τους. Είναι δε τόσο προσδεδεμένοι με τους τόπους τους και με τις εκεί οικονομικές και άλλες πρακτικές τους, που δεν τους εγκαταλείπουν ακόμα και όταν μετά την Απελευθέρωση το ΕΑΜ και ο ΕΛΑΣ είχαν επικρατήσει πλήρως. Τέτοια ήταν η περίπτωση της οικογένειας των Κολιοδημητραίων από τη Λάκκα - Σούλι, που αρνήθηκαν να ακολουθήσουν τον ΕΔΕΣ στην Κέρκυρα και παρά τον συμβιβασμό που επεδίωξαν με το ΕΑΜ, τα κυριότερα μέλη της εκτελέστηκαν από τους μηχανισμούς του. Οι Κολιοδημητραίοι ήταν η φάρα που κυριαρχούσε στη Λάκκα - Σούλι και εδραίωσε τον ΕΔΕΣ σ’ αυτήν την περιοχή. Στο Ξηροβούνι, ο τοπικός οπλαρχηγός Αλέκος Παπαδόπουλος, βασιζόμενος στο μεγάλο συγγενικό του δίκτυο, οργάνωσε ένοπλα τμήματα και τα ενέταξε στον ΕΔΕΣ. Το ίδιο έκαναν στο Ραδοβίζι άλλοι, μικρότερης εμβέλειας οπλαρχηγοί, όπως ο Καραμπίνας, ο διαβόητος Βόιδαρος και ο Ζαφείρης. Στα Τζουμέρκα δε, ο αξιωματικός Γ. Αγόρου με ντόπιους μαχητές συγκρότησε το 3/40 σύνταγμα του ΕΔΕΣ. Ο Τζούκας περιγράφει τον τρόπο συγκρότησης των ομάδων αυτών, ο κυριότερος συνεκτικός κρίκος των οποίων ήταν η συγγένεια, οι προσωπικές σχέσεις και η αφοσίωση στον οπλαρχηγό τους. Οι τοπικοί ηγέτες αναφέρονταν απευθείας στον Ζέρβα με τον οποίο είχαν προσωπική επικοινωνία και συχνά αποκτούσαν και σχέσεις μέσω της βάπτισης των παιδιών τους. Αρκετές φορές όμως αναπτύσσονταν και προσοδοθηρικές σχέσεις μεταξύ του ντόπιου πληθυσμού και των τοπικών οπλαρχηγών που διεκδικούσαν και διαχειρίζονταν μέρος της βρετανικής χρηματοδότησης που δέχονταν ο ΕΔΕΣ. Οι σχέσεις αυτές δεν ήταν βέβαια πάντα σταθερές. Η αλλαγή των συμφερόντων της οικογένειας - φάρας ή κάποιες διαφωνίες διαρρηγνύουν τις σχέσεις με τον ΕΔΕΣ και φτάνουν μέχρι την ένταξη στον ΕΛΑΣ, όπως συνέβη με την ομάδα των Γρατσουναίων στο Ξηροβούνι ή τη σημαντική οικογένεια Κοσσυβάκη στην Αρτα. Aπό τη μελέτη προκύπτει μια απάντηση στο ερώτημα γιατί ο ΕΔΕΣ, ενώ διακηρυκτικά προσέβλεπε σε μια πανελλήνια οργάνωση, τελικά αναπτύχθηκε μόνο στην Ηπειρο. Ο ΕΔΕΣ και ο Ζέρβας κατανόησαν γρήγορα και εκμεταλλεύτηκαν την ιδιαίτερη κοινωνική δομή και το αξιακό και πολιτισμικό περιβάλλον της ορεινής Ηπείρου. Κατάλαβαν τη σημασία και την πολλαπλή λειτουργία στην κοινωνία των ηπειρωτικών βουνών της παραδοσιακής οικογενειακής και οικονομικής συσσωμάτωσης της «φάρας» και προσεταιρίστηκαν τους αρχηγούς της και γενικά τις προϋπάρχουσες ένοπλες ομάδες και τους συμμετέχοντες σ’ αυτές, τους παλιούς «ανθρώπους του ντουφεκιού». Οι ένοπλοι αυτοί εντάχθηκαν στον ΕΔΕΣ διατηρώντας μια σχετική αυτονομία και ασκώντας πολλές από τις πρακτικές τους, ακόμα και τη ζωοκλοπή. Ταυτόχρονα υπερασπίζονταν με φανατισμό την κοινωνική δομή και τις συντηρητικές προνεωτερικές πολιτισμικές αξίες των περιοχών τους. Στη στάση τους αυτή οφείλονταν, σε μεγάλο βαθμό, η αδυναμία της εγκατάστασης του ΕΑΜ στις περιοχές αυτές. Τα εαμικά πολιτικά και κοινωνικά προτάγματα θα ανέτρεπαν τον παραδοσιακό αξιακό κόσμο των ορεσιβίων, οι οποίοι, αρνούμενοι την ανατροπή αυτή, στρατεύθηκαν στον αντιεαμικό και αντικομμουνιστικό αγώνα. Ο ΕΔΕΣ, παρόλο που θεωρείται από τον συγγραφέα νεωτερική οργάνωση, στη μελέτη δεν φαίνεται να κάνει κάτι για την εισαγωγή των αντίστοιχων εκσυγχρονιστικών ιδεών και πρακτικών στις εκεί ορεινές κοινωνίες, αλλά αντίθετα αφήνει άθικτες τις παλιές τοπικές σχέσεις και συμπεριφορές. Ο Τζούκας περιγράφει ακόμα τις απόπειρες για συμφωνία του ΕΔΕΣ με το ΕΑΜ, τις συνεχείς, μικρές αρχικά, γενικευμένες αργότερα εμφύλιες συρράξεις, την προετοιμασία για την τελική σύγκρουση και τη φυγή, τέλος, των εδεσιτών ανταρτών στην Κέρκυρα μετά την απελευθέρωση. Παράλληλα παρακολουθεί και καταγράφει τη σταδιακή ιδεολογική και πολιτική μετατόπιση του ΕΔΕΣ από τις αστικές, ακόμα και σοσιαλιστικές, δημοκρατικές του διακηρύξεις, προς τη μοναρχία και τον αντικομμουνισμό. Τελικά ο Βαγγέλης Τζούκας, με τη χρήση μιας πλούσιας βιβλιογραφίας και κρατώντας τη δέουσα απόσταση, συνθέτει μια ενδιαφέρουσα μελέτη για σημαντικές πτυχές της οργάνωσης του ΕΔΕΣ και συνεισφέρει στη διερεύνηση των τρόπων ένταξης στις αντιστασιακές οργανώσεις.
Πηγή: http://www.kathimerini.gr/784568/article/politismos/vivlio/oi-alloi-antartes-ths-dekaetias-1940-50
http://exeisminima.gr/blog/ποιός-ήταν-ο-δημήτριος-ψαρρός-το-όνομα/
http://kokkinosfakelos.blogspot.gr/2010/10/o-ekka.html
http://www.artainfo.gr/nomosartas/artaprosopa/napoleonzervas/index.html
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου