Storia della Grecia : I Popoli del Mare furono una confederazione di predoni del dall'Egeo, che navigando Mediterraneo sul finire dell'età del bronzo e invasero d'Oriente

I Popoli del Mare furono una confederazione di predoni del mare provenienti probabilmemte dall'Europa meridionale, specialmente dall'Egeo, che navigando verso il Mar Mediterraneo orientale sul finire dell'età del bronzo invasero l' Anatolia, la Siria, Palestina, Cipro e l' Egitto. Nonostante la loro origine e la loro storia rimanga in gran parte avvolta nel mistero, i "Popoli del Mare" sono documentati dalle fonti scritte egizie durante la tarda Diciannovesima Dinastia e in particolare durante l'ottavo anno di regno diтRamses III, della Ventesima Dinastia, quando tentarono di entrare in possesso del territorio egizio. Nella Grande iscrizione di Karnak il faraone egizio Merenptah parla di "nazioni (o popoli) stranieri del mare". Le tavolette egee in lineare B di Pylos risalenti alla tarda età del bronzo dimostrano la diffusione, in quel periodo storico, di bande di guerrieri mercenari e le migrazioni di popolazioni (alcuni autori si sono chiesti quali fossero i motivi). Tuttavia la precisa identità di queste "popolazioni del mare" è ancora un enigma per gli studiosi. Alcuni indizi suggeriscono invece che per gli antichi egizi l'identità e le motivazioni di queste popolazioni non fossero sconosciute. Infatti molte avevano cercato ingaggio presso gli Egiziani o avevano intrattenuto relazioni diplomatiche con essi a partire almeno dalla media età del bronzo. Per esempio alcuni Popoli del Mare, come gli Shardana, furono utilizzati come mercenari dal faraone Ramses II. Il fatto che varie civiltà tra cui la civiltà Ittita, Micenea e il regno dei Mitanni scomparvero contemporaneamente attorno al 1175 a.C. ha fatto teorizzare agli studiosi, che ciò fu causato dalle invasioni dai Popoli del Mare. I resoconti di Ramses sulle razzie dei Popoli del Mare nel mediterraneo orientale sono confermati dalla distruzione di Hatti, Ugarit, Ashkelon e Hazor. È da notare che queste invasioni non erano soltanto delle operazioni militari ma erano accompagnate da grandi movimenti di popolazioni per terra e mare, alla continua ricerca di nuove terre in cui insediarsi. I popoli del mare sono stati principalmente identificati come genti provenienti dall'area anatolica, dall'Egeo e dal mediterraneo occidentale; alcuni autori hanno sottolineato invece le similitudini tra le loro navi e le vogelbarke (navi uccello) della cultura dei campi di urne, suggerendo un'origine centroeuropea per almeno una parte di essi.
Gli Shardana sono citati per la prima volta dalle fonti egizie nelle lettere di Amarna (1350 a.C. circa) durante il regno di Akhenaton. Compaiono poi durante il regno di Ramses II, Merenptah e Ramses III con i quali ingaggiarono numerose battaglie navali. 520 Shardana fecero parte della guardia reale del faraone Ramses II durante la battaglia di Qadeš e, sempre in qualità di mercenari, furono stanziati in colonie in Medio e Alto Egitto fino alla fine dell'età ramesside come testimoniato da vari documenti amministrativi databili al regno di Ramses V e di Ramses XI. Nella raffigurazione utilizzano lunghe spade triangolari, pugnali, lance e uno scudo tondo. Il gonnellino è corto, sono dotati di corazza e di un elmo provvisto di corna. Le generiche similitudini fra il corredo bellico dei guerrieri Shardana e quello dei nuragici della Sardegna, nonché l'assonanza del nome Shardana con quello di Sardi-Sardegna, hanno fatto ipotizzare, ad alcuni, che gli Shardana fossero una popolazione proveniente dalla Sardegna o che si fosse insediata nell'isola in seguito alla tentata invasione dell'Egitto. Gli Shardana, o più correttamente Sherdana, (anche Sherden) erano una delle popolazioni, citate dalle fonti egizie del II millennio a.C., facenti parte della coalizione dei popoli del mare ; la loro presumibile identificazione con gli antichi Sardi è, al momento, oggetto di dibattito archeologico. L' orientalista Giovanni Garbini, infatti, sottolinea il rinvenimento di ceramica micenea del tipo III C (submicenea) nei siti tradizionalmente distrutti dai Popoli del mare nel corridoio siro-palestinese.
Ciò gli fa ritenere che questi popoli, compresi gli Sherdana, pur non essendo tutti originari della Grecia facessero parte di un Commonwealth greco-miceneo, condividendone la tipologia della ceramica. Tale circostanza secondo Garbini costituirebbe un consistente indizio archeologico, per individuare l'espansione dei Popoli del mare nel bacino del Mediterraneo, in particolare quando i ritrovamenti della ceramica del tipo miceneo III C, all'analisi neutronica, si rivela non importata ma prodotta sul posto. L'orientalista italiano ritiene che, successivamente al loro insediamento in Palestina, almeno una parte degli Sherdana, insieme a gruppi di Filistei si sia stanziato in Sardegna, soprattutto nel litorale sud-occidentale, dove sono emersi un consistente numero di reperti di ceramica submicenea (XI-XII secolo a.C.). Risalirebbe quindi a tale epoca la denominazione attuale dell'isola, derivante dal nome degli Sherdana.
Sekeles, un tempo anche scritto Sakalasa o, più correttamente, Shakalasha (Shklsh). Sono stati associati ai Siculi, popolazione indoeuropea che si stanziò nella tarda età del bronzo in Sicilia orientale scacciando verso occidente i Sicani. Un'origine egeo-anatolica è comunque più probabile. I Siculi (Sikeloi, dal nome del presunto re Siculo Sikelòs) erano una popolazione, tra i primi occupanti della Sicilia assieme a quelle sommariamente indicate nel prospetto seguente che i Greci trovarono quando arrivarono sull'isola nel 756 a.C. Archeologicamente, tuttavia, si indica come "sicula" tutta la cultura protostorica della Sicilia (età del rame, età del bronzo, inizi età del ferro). Una presunta origine continentale o ultramarina dei Siculi, largamente sostenuta dalla storiografia classica, è tuttora oggetto di dibattito. Dopo la caduta di Ilio, un gruppo di Troiani, scampati su navi alla caccia degli Achei, sarebbe approdato sulle coste della Sicilia e, stabilita la loro sede ai confini occidentali dei Sicani, avrebbero formato il popolo degli Elimi ; le loro città sarebbero state Erice e Segesta. Poi, presso di loro, si sarebbe stanziato anche un gruppo di Focesi, reduci da Troia. Per quanto riguarda i Siculi, Tucidide riteneva che fossero originari della penisola italica e che, spinti dagli Opici, sarebbero giunti numerosi in Sicilia dopo l'arrivo degli Elimi, cioè dopo la caduta di Ilio. I Siculi avrebbero sconfitto e respinto i Sicani nella parte meridionale e occidentale dell'isola ed avrebbero abitato la parte migliore della Sicilia per trecento anni, prima della colonizzazione greca. Tucidide testualmente recita: « I Siculi passarono in Sicilia dall'Italia dove vivevano per evitare l'urto con gli Opici. Una tradizione verosimile dice che, aspettato il momento buono, passarono su zattere mentre il vento spirava da terra, ma questa non sarà forse stata proprio l'unica loro maniera di approdo. Esistono ancor oggi in Italia dei Siculi; anzi la regione fu così chiamata, "Italia", da Italo, uno dei Siculi che aveva questo nome. Giunti in Sicilia con numeroso esercito e vinti in battaglia i Sicani, li scacciarono verso la parte meridionale ed occidentale dell'Isola. E da essi il nome di Sicania si mutò in quello di Sicilia. Passato lo stretto, tennero e occuparono la parte migliore del paese, per circa trecento anni fino alla venuta degli Elleni in Sicilia; e ancor oggi occupano la regione centrale e settentrionale dell'isola. »
Peleset sono identificabili con la popolazione dei Filistei, documentata anche nella Bibbia, secondo cui provenivano da Kaftor, forse identificabile con Creta. I Filistei si insediarono sul finire dell'età del bronzo in Palestina dove costituirono varie città-stato; i ritrovamenti archeologici farebbero ipotizzare un'origine egea di questa popolazione, probabilmente micenea. Alcune recenti scoperte hanno permesso di stabilire una loro presenza in Sardegna in concomitanza (o in un periodo antecedente) ai Fenici. I Filistei furono un antico popolo indoeuropeo del bacino del Mediterraneo che abitò la regione litorale della terra di Canaan, pressappoco fra l'attuale Striscia di Gaza e Tel Aviv (gli archeologi hanno messo in luce a nord di questa città, nel sobborgo di Tell Qasile, le rovine d'una città filistea). Da loro prende il nome la regione della Palestina. I Filistei furono una popolazione molto antica di origine indoeuropea che si stanziò tra il 1200 e l' 800 a.C. nella regione storica della Palestina (Philastia); archeologicamente potrebbero essere identificati con il popolo dei Peleset, citato nelle iscrizioni egiziane di Medinet Habu tra i Popoli del Mare che attaccarono l' Egitto durante il regno del faraone Ramses III. Un consistente indizio dell'origine egea di questi ultimi, sarebbe l'elmo piumato e le armi di tipo acheo, da loro indossate nelle raffigurazioni. Si usa parlare di " Pentapoli filistea " per indicare il gruppo di cinque città-stato filistee più importanti (almeno secondo il giudizio della Bibbia), situato lungo il litorale e nell'immediato entroterra. Benché la Bibbia collochi questa strutturazione politica all'epoca dei Giudici (XIII secolo a.C.), è più probabile che essa registri una situazione molto più recente, com'è dimostrato dal fatto che l'archeologia ha scoperto che il sito di Ekron si è sviluppato pienamente solo a partire dal VII secolo a.C. Il termine filisteo per "re" preservatoci dalla Bibbia, seren (plurale seranim), è una delle poche parole filistee superstiti, ed è stato messo in collegamento etimologico col termine greco tyrannos ("re"): è uno degli indizi che sostengono l'origine indoeuropea dei Filistei. I Filistei riuscirono ad avere la meglio sulle popolazioni cananee ed israelite grazie all'adozione di armi in ferro, dato che i loro nemici erano ancora all' età del bronzo. Nelle rappresentazioni egizie dei popoli del mare , i guerrieri filistei indossano elmi con cimieri piumati, possibili corazze di bronzo , o comunque rinforzate da elementi in bronzo, scudi tondi di stile Egeo, spade e lance di varie fattezze probabilmente anche in ferro. Secondo la Bibbia, al termine di queste guerre il regno israelitico riuscì a sconfiggere i Filistei. Ma se fu vero che il neonato regno israelitico riuscì ad eliminare il dominio filisteo sull'entroterra, d'altro canto, come la stessa Bibbia attesta, le città-Stato filistee non persero né la loro indipendenza né il controllo sul territorio costiero fino all'epoca della conquista Assira. L' economia dei Filistei si basava sulla produzione di prodotti mediterranei, come grano, vino ed olio (quest'ultimo attestato dal rinvenimento di stabilimenti di produzione dotati di macine in pietra) e sull'artigianato (tessile, metallurgico del ferro, ceramico). Paradossalmente, nonostante la posizione affacciata sul mare, il commercio marittimo non sembra avere avuto un ruolo di rilievo, forse per la concorrenza meglio organizzata dei Fenici . Tuttavia, sotto gli Assiri, Gaza fiorì come porto terminale delle "carovane del deserto" provenienti dall'Assiria. In campo artistico, i filistei produssero ceramiche rosse e nere con decorazioni a carattere geometrico o stilizzate. Altri capolavori filistei sono statuette in terracotta raffiguranti Astarte conservate al museo di Gerusalemme.
Zeker o Tjeker, menzionati anche dai documenti ittiti sembrano costituire insieme ai Peleset un gruppo omogeneo, distinti solo in quanto dediti alle attività marinare. Sono stati anche messi in relazione con i Teucri.
I Libu, popolo identificato con nome Libici, si insediarono sotto la Cirenaica . Nelle rappresentazioni Egizie i "Libu/i" , vengono rappresentati con caratteristiche somatiche "europee", carnagione rosea, occhi chiari e barba biondiccia, forse di derivazione Mechta-Afalou.
Lukka, dovevano occupare la costa meridionale dell' Anatolia e l'isola di Cipro ed erano considerati nei documenti ittiti un vero e proprio stato con dominio sul mare. Successivamente si stanziarono forse nella regione anatolica della Licia. Con i Licii stessi vengono identificati, e si tratterebbe allora di una popolazione greco indoeuropea. Il nome di tale popolazione viene fatto derivare dalla radice indoeuropea *leuk- *luk- ("luce").
Eqwes o Akawasa, forse identificabili con gli Ahhiyawa degli archivi ittiti di Ḫattuša e Ugarit, ossia probabilmente gli "Achei", micenei di stirpe greca, che dovevano essersi già stabiliti sulla costa occidentale dell'Anatolia: la Millawanda dei testi ittiti potrebbe essere identificata con Mileto, mentre Wiluša indicherebbe forse Ilio, Troia. Un ostacolo a questa identificazione tra Eqweš e Ahhiyawa, o Achei, consiste tuttavia nel fatto che i primi sembra praticassero la circoncisione e che quest'uso è piuttosto insolito tra le popolazioni indoeuropee, di cui gli Achei fanno parte.
Teres o Tursa, popolo di stirpe probabilmente non indoeuropea oppure egeo -ellenica, stanziato nella parte settentrionale dell'Anatolia, viene collegato da alcuni studiosi ai Tirsenoi o " Tirreni ", ossia agli antenati degli Etruschi. Questa identificazione sembra avvalorare il racconto di Erodoto circa l'origine anatolica di questo popolo, ma soprattutto la mitica parentela degli Etruschi con i Troiani cantata da Virgilio nell’ Eneide. Rapporti dei Tirreni o Etruschi col mondo Mediterraneo orientale dell'isola di Lemno (che si trova a poche miglia dinanzi a Troia) sembrerebbero esistere in seguito al ritrovamento della cosiddetta Stele di Lemno, un' iscrizione rinvenuta nel 1885, in cui è attestata la lingua lemnia un dialetto simile all' etrusco. Tale stele è comunque al vaglio degli studiosi in quanto sembrerebbe ascrivibile al VI secolo a.C. Tuttavia dei Tirreno-Etruschi, nei testi d'epoca Miceneo-Ittita e nei poemi classici Odissea e Iliade, non si trova traccia. In alternativa alcuni studiosi mettono in relazione il loro nome con l'ebraico Taršiš e con l'iberico Tartessos. Gli Etruschi furono un popolo dell'Italia antica , di lingua non indoeuropea e di origine incerta, affermatosi in un'area denominata Etruria, corrispondente all'incirca alla Toscana, all' Umbria fino al fiume Tevere e al Lazio settentrionale. Successivamente si espansero a nord nella zona padana (attuali Emilia-Romagna, Lombardia sud-orientale e parte del Veneto meridionale) e a sud fino in Campania. La civiltà etrusca ebbe una profonda influenza sulla civiltà romana, fondendosi successivamente con essa al termine del I secolo a.C. Questo lungo processo di conquista e assimilazione culturale ebbe inizio con la data tradizionale della conquista di Veio da parte dei romani nel 396 a.C. Nella loro lingua si chiamavano Rasenna o Rasna, in greco Tyrsenoi. L'archeologo Massimo Pallottino, nell'introduzione del suo manuale Etruscologia (Milano, 1984), ha sottolineato come il problema dell'origine della civiltà etrusca non vada incentrato sulla provenienza, quanto piuttosto sulla formazione. Egli evidenziò come, per la maggior parte dei popoli, non solo dell'antichità ma anche del mondo moderno, si parli sempre di formazione, mentre per gli Etruschi ci si è posti il problema della provenienza. Secondo Pallottino, la civiltà etrusca si è formata in un luogo che non può che essere quello dell'antica Etruria ; alla sua formazione hanno indubbiamente contribuito elementi autoctoni ed elementi orientali (non solamente Lidii o Anatolici) e greci, per via dei contatti di scambio commerciale intrattenuti dagli Etruschi con gli altri popoli del Mediterraneo. Nella civiltà etrusca che andava formandosi, lasciarono quindi la propria impronta i commercianti orientali (si pensi agli elementi orientali nella lingua etrusca o al periodo artistico cosiddetto orientalizzante) e i coloni greci che approdano nel Meridione d'Italia nell' VIII secolo a.C. (l'alfabeto stesso adottato dagli Etruschi è chiaramente un alfabeto di matrice greca, e l'arte etrusca è influenzata dai modelli artistici dell'arte greca). L'influenza degli antichi Greci sugli Etruschi determinò una fase storico-culturale definita "orientalizzante" (VIII secolo a.C.), seguita da quelle dette - in analogia con le fasi della storia greca"classica" ed " ellenistica". I contatti avvennero soprattutto attraverso la Magna Grecia, cioè le colonie greche nell'odierna Italia meridionale .
La ceramica fu oggetto sia di scambi diretti di vasellame tra Etruschi e Greci, sia di esportazioni di tecniche produttive e artistiche, con un miglioramento della tecnologia etrusca nei torni e nei forni. Gli scambi culturali interessarono anche la religione, con forme di reinterpretazione delle divinità tradizionali etrusche in modo da farle corrispondere a presunte equivalenti greche (Tinia /Zeus, Uni/Era, Aita/Ade, ecc.).
Danuna o Denyen, di provenienza anatolica, è stata proposta una loro identificazione con i Dauni e i Danai, altro nome dei Micenei di stirpe greca.
Wesses, forse in relazione con la città di Wiluša, che a sua volta è forse identificabile con Troia.
Πηγή: https://it.m.wikipedia.org/wiki/Popoli_del_mare

https://it.m.wikipedia.org/wiki/Filistei

https://it.m.wikipedia.org/wiki/Shardana

https://it.m.wikipedia.org/wiki/Etruschi

https://it.m.wikipedia.org/wiki/Siculi

История Греции : Доисторическая Греция, Народы моря начавших миграцию в условиях катастрофы бронзового века, в XIII веке до н. э., предположительно из региона Эгейского моря

«Народы моря» группа средиземноморских народов, начавших миграцию в условиях « катастрофы бронзового века», в XIII веке до н. э., к границам Египта и государства хеттов, предположительно из региона Эгейского моря (Балканы и Малая Азия). В числе их были племена: шерданы, тирсены, турша, филистимляне и чаккаль, дануны, фригийцы, шакалеша, акайваша (ахейцы), гараманты, луки, тевкры. Основную массу «народов моря», по наиболее распространённому мнению, составляло древнее доиндоевропейское население запада и юго-запада Малой Азии, а также их греческие союзники (ахейцы, или данайцы). Так, немецкий историк и лингвист Х. Рикс, трактуя народы моря как доиндоевропейское население запада Малой Азии, выдвинул гипотезу о тирренской группе близкородственных языков. Л. А. Гиндин и В. Л. Цымбурский, в книге «Гомер и история Восточного Средиземноморья» высказывали мнение, что «народы моря» в основном выходцы с севера Балканского полуострова, родственные протофракийским племенам; сколько-нибудь широкой поддержки эта гипотеза не получила. В первой половине XX века родиной народов моря часть историков считала регион микенской цивилизации, которая на тот момент гибла под ударами дорийцев. Ряд современных историков связывает начало миграции «народов моря» на юг с окончанием Троянской войны, оказавшей разрушительное воздействие не только на цивилизацию западного побережья Анатолии, потерпевшую поражение, но и на экономику победивших ахейцев. Этим, по-видимому, объясняется наличие ахейцев и данайцев среди народов моря, большинство которых отождествляется с догреческим населением запада Малой Азии. По уточнённым данным, большая миграция произошла за одно-два столетия до вторжения дорийцев.
Само название «народов моря» египетского происхождения так египтяне называли в XIV-XII вв. до н. э. ранее неизвестные им северные народы, жившие за Средиземным морем. Перевод египетского термина как «народы моря» впервые предложил в 1881 году французский египтолог Гастон Масперо. Ниже приведена хронология их упоминаний в египетских текстах. Некоторые из них были известны египтянам ещё до нашествия на Египет. В начале XIV в. в документах Амарны упоминаются MSWS, живущие рядом с ливийцами. Также около этого времени известны действующие в Финикии SRDN. Также с сер. XV и в XIV в. до н. э. упоминаются DNJN и RK. Те же данайцы (TNJ) упомянуты в надписи Аменхотепа III из Ком-эль-Гетана, равно как и их города (предположительная расшифровка): Микены, Фивы, Мессена, Навплион, Кифера, Элея, Амиклы. Во время битвы при Кадеше (конец XIV начало XIII веков до н. э.) в египетском войске сражались SRDN, а в числе союзников хеттского царя были RK и DRDNJ. На стеле фараона Мернептаха в связи с первым нашествием на Египет «народов моря» ок. 1208 г. до н. э. (на 5-м году правления фараона) в составе ливийской коалиции вождя Мраиуйа названы SRDN, RK, JKWS, TRS и SKLS. Их нападение египтяне отразили, выиграв битву у города Периру, в районе Натровых озер. На 5-м году правления фараона Рамсеса III (ок. 1181 г. до н. э.) ливийцы под предводительством царя Термера восстали и вторглись в Египет с северо-запада. На рельефах храма в Мединет-Абу указано, что вместе с Термером действовали PLST и TKJR. В числе союзников фараона на рельефах также изображают «народы моря» (возможно, SRDN). Ливийская коалиция была полностью разгромлена египтянами. На 8-м году правления Рамсеса III (ок. 1178 г. до н. э.) «народы моря» со стороны Палестины совершили второе крупное вторжение в дельту Нила. Названы народы PLST, TKJR, SKLS, SRDN, DNWN и WSS. Судя по тому, что вместе с воинами шли их семьи, это была попытка переселения. В тексте храма в Мединет-Абу упоминается большой перечень стран, не устоявших перед несокрушимыми армиями пришельцев: «Ни одна страна не выстояла против их рук, Хета, Кеди, Кархемиш, Ирчу, Ирса. Они опустошили эти (местности) и разбили стан в одном месте в земле Амор, люди которой пленены и которой как не бывало». В ходе ряда ожесточённых сухопутных и морских сражений египтянам удалось разгромить противников. После этого (видимо, с согласия фараона) народы PLST и TKJR осели на землях в окрестностях Газы. Таким образом, из египетских источников мы узнаем о разгроме, который «народы моря» учинили в период 1200-1180 гг. в Арцаве (Лидия), Хеттском царстве, Угарите и Аласии (Кипре). На 11-м году правления Рамсеса III (ок. 1175 г. до н. э.) ливийцы осадили пограничную египетскую крепость Хачо. Основную часть их войска составляли MSWS во главе со своим царем Мешешером. Состоялось сражение с подошедшим войском фараона, в котором ливийцы и их союзники снова были разбиты, а их вожди попали к египтянам в плен. Далее, разбитые фараоном Рамсесом III, «народы моря» разделились на несколько групп племен, которые заселили неосвоенные земли Средиземноморского побережья.
Этническая принадлежность «народов моря» достоверно не установлена, то есть все отождествления носят предположительный характер. В состав народов моря египетские надписи включают: JKWŠ, JQJWŠ, JKWS (условно читается: «экўэш») обычно отождествляется с хеттским Аххийава, гомеровским Ἀχαιϝοί, позднее Ἀχαιοί, то есть ахейцами ; DNJN, TNJ, DJN (условно: «денйен») отождествляются с хеттским Дануна, греческим Δαναοί, то есть данайцами ;
DRDNY обычно ассоциируются с гомеровскими Δαρδάνιοι, то есть дарданами одним из троянских племён или соседей Трои; MŠWŠ (условно: «мешўэш») отождествляется c ассирийским Мушки, греческим Μόσχοι, библейским Мешех; они же, вероятно, фригийцы; PLST, PRŠT (условно: «пелесет») отождествляется с библейским Плиштим, что в греческом языке превратилось в Φυλιστιιμ, а в русском переводе в филистимляне; также возможно, что имя тождественно пеласгам греческих источников; проблематично с Pulastya Махабхараты.
Филистимляне осели на средиземноморском побережье в Ханаане, возможно, с разрешения фараона, а также в Сирии (царство Палистин). Впоследствии римляне назвали именем филистимлян провинцию Сирия Палестинская , откуда произошёл топоним Палестина. Часть пеласгов осталась в Эгейском регионе, где они были окончательно ассимилированы греками не позднее V в. до н. э. RK, L’KK, RWK отождествляется с хеттским Лукка и греческим Λύκιοι, то есть с ликийцами ; они могли не быть тождественны более поздним ликийцам, а представлять доиндоевропейское населеним указанного региона. ŠKLŠ, SQRWS, ŠQRSŠ (условно: « шекелеш») отождествляется с греческим Σικελοί, то есть с сикулами, которые вместе с элимцами прибыли на Сицилию около XIII в. до н. э. О «троянском» происхождении указанных народов пишут Фукидид и Вергилий.NŠRDN (условно: «шердана», «шардана») вероятно, сарды. SRDN (шердены) краткое время формировали личную гвардию египетских фараонов. Они отождествляются с народом, который около XIV-XIII вв. до н. э. прибыл на Сардинию и основал там культуру строителей нурагов. В тот же период возникают аналогичные культуры на Корсике (строители торре) и на Балеарских островах (строители талайотов). Прото- сарды письменных памятников не оставили, однако на сходство их культуры с этрусской указывал ряд историков, в частности, А. И. Немировский.
JKR (условно: «текер», «зекер», «чьекер») отождествляется с греческим наименованием Τεύκροι, ставшим одним из синонимов троянцев. Племя прибыло к горе Кармель и поселилось в городе Дер (были вскоре ассимилированы филистимлянами), а другая часть обосновалась на Кипре. TRŠ, TWRYŠ, TWRWS (условно: «тереш») отождествляется с греческим Τυρσηνοί, то есть тирренами , впоследствии так называли этрусков; по другой версии, соотносится с хеттским Таруйса Троя ; а также (проблематично) с Turvaśa из Ригведы. «Тирсенская» и «троянская» гипотезы не являются взаимоисключающими, в свете предания об Энее. Отдельные историки предполагают, что тирсены были умелыми мореплавателями и достигли Северной и Центральной Италии, где дали начало племени этрусков, до 510/509 г. до н. э. владевшего и Римом. Этруски оставили множество следов высокоразвитой культуры (так, в их городах была канализация, и именно этруски дали римлянам такой вид одежды, как тога), так что, вероятно, они имели сильный фундамент для построения такой культуры. WŠŠ (условно: «ўэшеш») не опознан (жители Ясоса ?).
Этнографическими следами миграций народов моря считают гарамантов, сикулов, филистимлян, фригийцев и этрусков. Нашествие «народов моря» повлекло за собой разрушение множества городов в Восточном Средиземноморье и ослабление Египетского Нового царства, которое, впрочем, при Рамсесе III сумело рассеять вторгнувшиеся народы. Троянская война, падение Хеттской державы, конец микенской цивилизации продолжают цепочку событий « катастрофы бронзового века », хотя до конца не понятно, являются ли потрясения на северном побережье Средиземного моря причиной или следствием «великого переселения» народов.
Филисти́мляне древний народ, населявший приморскую часть Израиля (от современного Тель-Авива (до Газы)), начиная с XII века до н. э. Неоднократно упомянут в Ветхом Завете, а также в ассирийских и египетских источниках. На Ближнем Востоке только филистимляне и хетты владели технологией выплавки стали, ознаменовав начало Железного Века. Предполагается, что царство Палистин, существовавшее в XII-IX вв. до н. э. в Сирии (долина Амук), также могло быть связано с филистимлянами. Филистимляне не создали централизованного государства, а образовали коалицию из 5 полисов (греч. Пентаполис «Пятиградие»). Пятый филистимский город, Экрон , был, по-видимому, не завоёван, а основан. Обладая передовыми для своего времени технологиями (выплавка и обработка железа, производство железных колесниц и оружия), филистимляне вторгались в глубь Ханаана. Наступление филистимлян на земли иудеев было остановлено в начале Х века (в эпоху объединённого Израильского царства), территория филистимлян сократилась до окрестностей Пентаполиса, но борьба длилась до конца VIII начала VII веков до н. э. (захвата Пентаполиса и Иудейского царства Ассирией). Филистимляне упоминаются и в ассирийских надписях, например, в надписях Синаххериба (библ. Сеннахерима). Филистимлянам тоже пришлось испытать на себе ассирийское, вавилонское, а затем и персидское господство, поскольку в сравнении с этими народами они, как и израильтяне, оставались лишь одним из малых народов. Филистимляне как народность исчезают после походов Александра Македонского (IV век до н. э.), растворившись в массе эллинизированного населения Восточного Средиземноморья.
Во II-I веках до н. э. города филистимлян были завоёваны Хасмонеями
Шерданы (ŠRDN, серданы, шардана) один из так называемых «народов моря», по древнеегипетским источникам, населявших Средиземноморье во 2-м тысячелетии до н. э. Шерданы, промышлявшие пиратством и участвовавшие во вторжениях на территорию Египта, были разгромлены Рамсесом II, Мернептахом, Рамсесом III и постепенно становились источником пополнения личной гвардии фараонов. Самые ранние упоминания о народе, называемом Srdn-w, приводятся в Тель-Эль-Амарнском архиве, где они записаны как «se-er-ta-an-nu» в корреспонденции Риб-Адди, правителя Библоса, с фараоном Эхнатоном, или же Аменхоте́пом III. Хотя они называются морскими разбойниками и наёмниками, готовыми предложить свои услуги, эти тексты не предоставляют достаточных доказательств, того что род деятельности этих «людей ширданну» были в это время именно таковыми. При XVIII династии шерданы впервые появились в египетском войске. Не позже 2-го года правления фараон Рамсес II (из XIX династии) одержал победу над шерданами. В египетских источниках говорится о кораблях неприятеля и разгроме шердан во время сна. Событие, по-видимому происходило в море, или же на одном из притоков Нила, а также о том, что шерданы, будучи захваченными врасплох, не смогли оказать сопротивления. Однако к пленным шерданам хозяева-египтяне не стали относиться плохо. Их боевые качества вскоре понадобились, и они были включены в ряды войск Египта. На более поздних изображениях шерданы показаны сражающимися в первых рядах в войнах в Сирии и Палестине. Как показывает литературный папирус, что отряд, посланный в Сирию и Палестину против «мятежников», состоял из 1900 египтян, 520 шерданов, 1600 ливийцев, 100 ливийцев другого племени и 880 эфиопов. Фараон Мернептах в Саисской битве разгромил ливийского правителя и его союзников из «народов моря», в числе которых присутствовали и шерданы. На 8-м году правления Рамсеса III Египет встал перед угрозой нового вторжения «народов моря». Как видно, шерданы воевали как на стороне Египта, так и против него. Иноплеменные воины в стане египетского войска были в правовом отношении приравнены к египтянам. К примеру, шерданы, при XX династии часто упоминаются в писцовой книге как держатели земельных наделов. Шерданы, служившие в египетском войске наёмниками, использовали в бою длинные прямые мечи, в отличие от исконно египетских воинов, использовавших мечи серповидной формы. Щиты же были круглой формы. Защитой для головы служил шлем, украшенный рогами.
Тиррены или тирсены термин, которым древнегреческие авторы обозначали некие негреческие племена, обитавшие вокруг Греции (в частности, Геродот называл жителей острова Лемнос то пеласгами, то тирренами). Начиная с VI-V веков до н. э. данный термин однозначно ассоциируется с этрусками, что подтверждается двуязычными надписями. По мнению И. М. Дьяконова, тирсенам соответствует народ TRS (турша) из числа « народов моря». В честь тирренов названо Тирренское море. Этру́ски древняя цивилизация, населявшая в I тыс. до н. э. северо-запад Апеннинского полуострова (область древняя Этрурия, современная Тоскана) между реками Арно и Тибр и создавшие развитую культуру, предшествовавшую римской и оказавшую на неё большое влияние. Многочисленные римские заимствования у этрусков включают развитое инженерное искусство, в частности возведение арочных сводов зданий. Такие римские обычаи, как бои гладиаторов, гонки на колесницах и многие погребальные обряды, также имеют этрусское происхождение.
Сикулы древний народ острова Сицилия. В отличие от сиканов их считают индоевропейцами, которые прослеживаются в восточной Сицилии с конца бронзового века. Согласно преданию, сикулы ранее обитали в Лации, однако были вытеснены аборигенами. По археологическим данным, сикулы прибыли на остров в конце 2-го тысячелетия до н. э. и принесли с собой искусство обработки железа (ранее на острове использовалась бронза) и одомашненную лошадь. Из сикульских некрополей наиболее известна Панталика близ города Сиракузы; ещё один некрополь обнаружен близ Ното. Захоронения сикулов «печного» типа имеют форму пчелиных ульев. Возможно, сикулы впервые упоминаются в египетских надписях как один из « народов моря» (шекелеш). Сикульский язык известен по субстратной лексике, а также ряду кратких надписей на сосудах греческим алфавитом. Известны также две относительно длинных надписи без пробелов между словами. С большой вероятностью сикульский язык относился к латино-фалискской подгруппе италийских языков, то есть был ближайшим родственником латинского языка (высокую степень сходства сикульского языка с латинским отмечал ещё современник Марк Теренций Варрон).
Πηγή: https://ru.m.wikipedia.org/wiki/Народы_моря

https://ru.m.wikipedia.org/wiki/Филистимляне

https://ru.m.wikipedia.org/wiki/Шерданы

https://ru.m.wikipedia.org/wiki/Этруски

https://ru.m.wikipedia.org/wiki/Сикулы

https://ru.m.wikipedia.org/wiki/Этруски

The tragic defeat of the Byzantines in the battle of Achelous(917) by the Bulgarian Tsar Symeon

The Byzantine-Bulgarian wars were a series of conflicts fought between the Byzantines and Bulgarians which began when the Bulgars first settled in the Balkan peninsula in the 7th century, and intensified with the expansion of the Bulgarian Empire to the southwest after 800 AD. The Byzantines and Bulgarians continued to clash over the next century with variable success, until the Bulgarians, led by Krum, inflicted a series of crushing defeats on the Byzantines. After Krum died in 814, his son Omurtag negotiated a thirty-year peace treaty. In 893, during the next major war, Simeon I, the Bulgarian emperor, defeated the Byzantines while attempting to form a large Eastern European Empire, but his efforts failed.
Pomorie is a town and seaside resort in southeastern Bulgaria, located on a narrow rocky peninsula in Burgas Bay on the southern Bulgarian Black Sea Coast. It is situated in Burgas Province, 20 km away from the city of Burgas and 18 km from the Sunny Beach resort. The ultrasaline lagoon Lake Pomorie, the northernmost of the Burgas Lakes, lies in the immediate proximity. The town is the administrative centre of the eponymous Pomorie Municipality. Pomorie is an ancient city and today an important tourist destination. Pomorie was founded by the Ancient Greeks under the name Anchialos deriving from Ancient Greek "anchi-" ("near, close to") and "als-" (either "salt" word for "sea"). In Latin, this was rendered as Anchialus. The Bulgars called the town Tuthom, though it's more common name in Bulgarian was Анхиало, Anhialo based on the Greek name. During the Ottoman rule, the town was called Ahyolu. In 1934 the town was renamed to Pomorie, from the Bulgarian "po-" ("by, next to") and "more" ("sea"), corresponding to one of the two etymologies of the original Greek name. Possibly founded in the 5th or 4th century BC as a colony of Apollonia (Sozopol), Anchialos was mentioned in Strabo 's Geographica as a small town. It was briefly captured by Messembria in the 2nd century BC, but reconquered by Apollonia and its fortified walls destroyed. The western Black Sea coast was ultimately conquered by the Romans under Marcus Licinius Crassus in 29-28 BC after continuous campaigns in the area since 72-71. The fortified wall was meanwhile rebuilt, as evidenced by Ovid in 9 AD en route to Tomis. In the early 1st century AD Anchialos was the centre of a strategia of the vassal Odrysian kingdom, and the town had a Thracian population in the 6th century AD according to the early Byzantine historian Procopius. As the Odrysian kingdom's self-independence was abolished in 45 AD, Anchialos became part of the Roman province of Thrace and was formally proclaimed a city under Emperor Trajan. At the time the city controlled a vast territory bordering that of Augusta Trajana (Stara Zagora) and reaching the Tundzha to the west, bordering that of Messembria to the north and the southern shore of Lake Burgas to the south. Anchialos acquired the appearance of a Roman city and throve in the 2nd and 3rd century under the Severan Dynasty, serving as the most important import and export station of Thrace.
However, the invasion of barbarian tribes from the north meant an end to this prosperity in the middle of the 3rd century, with the Goths briefly capturing Anchialos around 270. Diocletian stayed in the city between 28 and 30 October 294. His and Constantine the Great 's reforms restored the city's prosperity for a while, as the proximity to the new capital of Constantinople made Anchialos a key food supply centre. Theodoric the Great passed through the city in 476 on the way to Adrianople. A high-ranking Byzantine general named Vitalian in 513 revolted in the region and briefly took control of Anchialos and the neighbouring cities to use their fleet in his attack of Constantinople until he was crushed in 515. The bishopric of Anchialus was originally a suffragan of the metropolitan see of Hadrianopolis in Haemimonto, capital of the Roman province of Haemimontus. However, the Notitiae Episcopatuum of Pseudo-Epiphanius, written in the reign of Byzantine Emperor Heraclius (c. 640), gives it as an autocephalous archbishopric, today listed by the Catholic Church as a titular see. The first bishop of the see whose name is known is 2nd-century Sotas, mentioned by Eusebius of Caesarea as an adversary of Montanism. Timotheus was at the Council of Sardica in 343/344. Sebastianus was one of the bishops at the First Council of Constantinople of 381. Sabbatius was a signatory of the decree of the Patriarch of Constantinople against simoniacs in 459. Paulus was at the Second Council of Constantinople in 553. Jacobus was a contemporary of Patriarch Tarasios of Constantinople. Nicolaus was at the Photian Council of Constantinople (879). No longer a residential bishopric, Anchialus is today listed by the Catholic Church as a titular see. The Slavic and Avar invasion in 584 meant Anchialos was conquered and its fortifications were destroyed. Avar Khagan Bayan turned the city into his residence for a few months and concluded a peace treaty with the Byzantines. At the eve of his campaigns, the emperor Maurice visited the city to oversee reconstruction.
After 681 and the formation of the First Bulgarian kingdom to the north Anchialos played an important role in many conflicts between the two empires. In 708 the forces of Justinian II were completely defeated near the fortress by the army of Bulgar Khan Tervel. On 30 June 763 the Bulgars under Telets suffered a defeat by the Byzantine army of Constantine V. On 21 June 766 the same emperor's fleet of 2,600 heavy ships sank en route to Anchialos, where Constantine was waiting, and most soldiers drowned, forcing him to return to Constantinople. In May 783 Irene undertook a demonstrative campaign across Thrace and restored Anchialos' destroyed fortifications. The city was first conquered by the Bulgarian Empire in 812, under Khan Krum, who settled Slavs and Bulgars in Anchialos. The Byzantines restored their control over the city and the area in 864. The Battle of Anchialus took place near the city on 20 August 917, and was one of Tsar Simeon the Great's greatest military achievements. Simeon's army routed the considerably larger Byzantine forces under Leo Phocas. Bulgaria retained the city until 971, when the Byzantine Empire reconquered it and held it for two centuries as Bulgaria was subjugated. After the restoration of the Bulgarian state Anchialos changed hands several times until it was captured by the Venetian knights of Amadeus VI, Count of Savoy in October 1366. The next year it was ceded to Byzantium. After the Ottoman invasion of the Balkans in the 14th century, Anchialos remained a Byzantine bulwark until submission in 1453 together with Constantinople.
The Battle of Achelous or Acheloos (the Battle of Anchialus) took place on 20 August 917, on the Achelous river near the Bulgarian Black Sea coast, close to the fortress Tuthom between Bulgarian and Byzantine forces. The Bulgarians obtained a decisive victory which not only secured the previous successes of Simeon I but made him de facto a ruler of the most Balkan Peninsula excluding the well-protected Byzantine capital Constantinople and southern Greece. The battle was one of the worst disasters ever to befall a Byzantine army, and conversely one of the greatest military successes of Bulgaria. Among the most significant consequences was the official recognition of the royal title of Tsar (Caesar) of the Bulgarian monarchs, and the consequent affirmation of Bulgarian equality vis-à-vis Byzantium. After the Bulgarian victory in the War of 894-896 the Byzantines were forced to pay tribute to Tsar Simeon I of Bulgaria. In 912 when the Byzantine emperor Leo VI died, his brother Alexander refused to pay tribute to the Bulgarians. Simeon saw an opportunity to wage a new war and fulfill his ambitions to conquer Constantinople. Alexander died in the same year and the new government under the Patriarch Nicholas Mystikos made desperate attempts to avoid the war, promising that the infant Emperor Constantine VII would marry one of Simeon's daughters. The patriarch and Simeon even met outside the walls of Constantinople, performing a coronation ceremony. Thereafter, Simeon began using the title "Tsar of the Bulgarians", and the Greek title basileus in his seals. After a plot in the Byzantine court in 914 however, the new regent Zoe, Constantine's mother, rejected the marriage. In answer the Bulgarians raided Eastern Thrace. Adrianople opened its gates to Simeon in September 914, and its population recognised Simeon as their ruler, while the Byzantine army was occupied in the east. In the next year the Bulgarian armies attacked the areas of Dyrrhachium and Thessalonica. Both sides carefully prepared for a decisive end of the conflict. Empress Zoe wanted to swiftly make a peace settlement with the Arabs and to engage the whole army of the East in a war with Simeon and destroy him. The Byzantines tried to find allies and sent emissaries to the Magyars, Pechenegs and Serbs but Simeon was familiar with the methods of Byzantine diplomacy and from the very beginning took successful actions to subvert a possible alliance between his enemies. Thus the Byzantines were forced to fight alone. By 917, after a series of successful campaigns, the Byzantine empire had stabilized its eastern borders, and the generals John Bogas and Leo Phocas were able to gather additional troops from Asia Minor, to reinforce the imperial tagmata and the European thematic troops, gathering a force of some 30,000 to 62,000 men. This was a very large army by contemporary standards, and its goal was the elimination of the Bulgarian threat from the north. The Byzantine commanders were convinced that their strategy would be successful. Morale was raised as the soldiers vowed by the miraculous Cross to die for one another. The spirit of the army was further raised as the troops were paid in advance and a fleet commanded by Romanus Lecapenus set off to the north at the mouth of the Danube. The Byzantines had tried to pay some Pecheneg tribes to attack, but Romanus would not agree to transport them across the Danube, and instead they attacked Bulgarian territory on their own. The Byzantine army marched northwards and set its camp in the vicinity of the strong fortress of Anchialus. Leo Phocas intended to invade Moesia and meet the Pechenegs and Lecapenus's troops in Dobrudzha. Simeon swiftly concentrated his army on the heights around the fortress. On the morning of 20 August 917, the battle between the Bulgarians and the Byzantines began by the river Achelous near the modern village Acheloi, 8 kilometers to the north of Anchialus on Bulgaria 's Black Sea coast. The Byzantine generals planned to outflank the right Bulgarian wing in order to detach Simeon's troops from the Balkan Passes. The Bulgarian ruler concentrated his most powerful forces in the two wings and left the centre relatively weak in order to surround the enemy when the centre would yield to the Byzantine attack. Simeon himself was in charge of large cavalry reserves hidden behind the hills which were intended to strike the decisive blow.Some Byzantines tried to repulse the cavalry charge but they were also attacked by the infantry. Tsar Simeon personally took part in the fight, his white horse killed at the height of the battle. The Byzantines were completely routed. Leo Phocas was saved by fleeing to Mesembria in Bulgaria, but in the thick of the battle Constantine Lips, John Grapson and many other commanders (archontes) were cut down along with an enormous number of soldiers and officers. By the end of the day the Bulgarians overwhelmed the defenders of Mesembria and captured the town. Leo Phocas barely escaped by boarding a ship. The Byzantine historian Leo the Deacon says that 75 years after this military catastrophe the field at Anchialus was still covered with tens of thousands of Roman skeletons. The battle was among the bloodiest of medieval history and some historians refer to it as "the battle of the century". The remainder of the Byzantine army fled all the way back to Constantinople, followed by the Bulgarians. Several days later Phokas was defeated once more at Katasyrtai where the last Byzantine troops were routed after a night fight. The battle of Katasyrtai occurred in the fall of 917, shortly after the striking Bulgarian triumph at Achelous near the village of the same names close to the Byzantine capital Constantinople. The result was a Bulgarian victory. While the victorious Bulgarian army was marching southwards, the Byzantine commander Leo Phokas, who survived at Achelous, reached Constantinople by sea and gathered the last Byzantine troops to intercept his enemy before reaching the capital. The two armies clashed near the village of Katasyrtai just outside the city and after a night fighting, the Byzantines were completely routed from the battlefield. The last Byzantine military forces were literally destroyed and the way to Constantinople was opened. The way to Constantinople was clear. The Byzantines proposed a new peace treaty, and Simeon entered the imperial city and was crowned for a second time as " Tsar" (Caesar) "of all Bulgarians and Romans". Simeon also demanded that his daughter would marry Constantine VII, the son of empress Zoe Karvounopsina, but Zoe refused and allied with Serbia and Hungary against him. However, in August 918, the general Romanus Lecapenus engineered a coup to depose Zoe and confined her to the monastery of St Euphemia-in-Petrium, allowing him to assume the purple. The alliance with the Serbs postponed the decisive assault of Constantinople. Simeon decided to secure his rear and sent an army under Marmais and Theodore Sigritsa to destroy them. His generals captured the Serb prince but that gave the Byzantines precious time to recover. The battle of Achelos was one of the most important battles in the long Byzantine-Bulgarian Wars. It foiled Byzantine designs on Bulgaria, secured the concession of the Caesar title to the Bulgarian rulers, and thereby firmly established Bulgaria's role as a key player in Europe. However, the dynastic marriage that Simeon desired to establish with the Byzantine imperial family was foiled. After his death in 927 however, his successor Peter I was able to secure the hand of Maria Lecapene, the granddaughter of emperor Romanus I, and with it an annual tribute, the renewed recognition of his Caesar title and the autocephaly of the Bulgarian church. This agreement ushered an unprecedented period of 40 years of peaceful relations between the two powers, a time of stability and prosperity for Bulgaria.
Πηγή: https://en.m.wikipedia.org/wiki/Battle_of_Achelous_(917)

https://en.m.wikipedia.org/wiki/Byzantine-Bulgarian_Wars

https://en.m.wikipedia.org/wiki/Pomorie

https://en.m.wikipedia.org/wiki/Battle_of_Katasyrtai

Η γεωργία, η κτηνοτροφία και η διατροφή στην νεότερη και σύγχρονη Ελλάδα

Η Οθωμανική Αυτοκρατορία και η κοινωνία της ασχολείται με την αγροτική οικονομία και όχι με την αστική. Υπήρχαν 3 είδη ιδιοκτησίας γης:
α) miri(μοιρι): είναι η δημόσια γη που ανήκει στο σουλτάνο ή στο κράτος. Θεωρητικά, σύμφωνα με το ισλαμικό δίκαιο όλη η κατακτημένη γη περιέρχεται στην ιδιοκτησία του Σουλτάνου. Γινόταν διάκριση και στις γαίες miri σε: 
            i) has-i-humayun: γη αποκλειστικής κυριότητας του σουλτάνου
            ii) timar: γη που διανέμεται σε αξιωματούχους έναντι υπηρεσιών
Με τη σειρά τους οι γαίες timar, δηλαδή οι γαίες που αποδίδονται σε αξιωματούχους έναντι υπηρεσιών, διακρίνονται ανάλογα με τα φορολογικά εισοδήματα που επιφέρουν σε timar (γη που προσφέρει φορολογικά έσοδα ως 19.999 άσπρα και αποδίδεται στους σπαχήδες), ziamet(γη που προσφέρει φορολογικά έσοδα από 20.000 έως 99.999 άσπρα και αποδίδεται στους ζαΐμηδες) και has (γη με φορολογικά έσοδα από 100.000 άσπρα και άνω και αποδιδόταν σε ανώτατους αξιωματούχους και στη βασιλομήτωρ). Ο αποδέκτης ενός timar δεν έχει δικαίωμα γαιοκτησίας, παρά μόνο γαιοχρησίας. Το τιμάριο είναι ισόβιο και όχι κληρονομικό. 
β) mulk(μουλκι): είναι οι ιδιωτικές γαίες που προέκυψαν είτε από γαίες που ανήκαν στις miri και παραχωρήθηκαν από το Σουλτάνο ως δωρεά σε πρόσωπα που είχαν προσφέρει υπηρεσίες, είτε από αναγνώριση του γαιοκτητικού καθεστώτος που ίσχυε πριν την οθωμανική κατάκτηση για κάποιους πληθυσμούς ή άτομα. Πρόκειται για γη απαλλοτριώσιμη, κληρονομική και πλήρους κυριότητας.
γ) wakf(Βακούφι): γη θρησκευτικών ευαγών ιδρυμάτων. Προέρχονταν από γαίες miri ή mulk που ο Σουλτάνος ή ιδιώτες πρόσφεραν σε ευαγή ιδρύματα. Θεωρούνταν ιδιοκτησία του Θεού, συνεπώς ήταν αναπαλλοτρίωτη ιδιοκτησία. Κάθε βακούφι έχει ένα δικό του διοικητή, τον μουταβέλη, που προέρχονταν από την οικογένεια που έκανε τη δωρεά/αφιέρωση. Με την αφιέρωση γαιών σε ιδρύματα εξασφαλίζεται ο έλεγχος της γης από το οικογενειακό κύκλωμα. Επρόκειτο για μια οικονομική στρατηγική για εξασφάλιση και έλεγχο της γης, χωρίς βέβαια να αποκλείεται και το θρησκευτικό συναίσθημα.
Ο τύπος γαιοκτησίας της κλασικής εποχής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (τέλη 15ου-16ος αιώνας). Αποδιδόταν στον σπαχή, ο οποίος ήταν ο νομέας της γης. Η γη δεν του ανήκει αλλά έχει το δικαίωμα νομής επί των φορολογικών εισοδημάτων. Οι αγρότες ήταν άμεσα υποτελείς μόνο στο Σουλτάνο και όχι στο σπαχή (το τιμάριο παραχωρείται μόνο ως δικαίωμα εκμετάλλευσης μέρους των φόρων και όχι ως γη μαζί με τους αγρότες, όπως στο δυτικό φέουδο). Κάθε αγροτικό νοικοκυριό του τιμαρίου είχε δικαίωμα κατοχής μιας στοιχειώδους καλλιεργητικής ιδιόκτητης μονάδας (cift: έκταση γης που μπορεί να οργώσει σε μια μέρα ένα ζεύγος βοδιών, η οποία ήταν ιδιόκτητη γη της οικογένειας με απόλυτη κυριότητα του δικαιώματος εκμετάλλευσης. Θεωρείται ως η βάση της αγροτικής οικονομίας της αυτοκρατορίας). Το tessaruf ήταν ακριβώς το δικαίωμα νομής και κατοχής επί του cift, το οποίο κληρονομεί ο πρωτότοκος. Σε περίπτωση που δεν υπάρχουν συγγενείς, τότε ο τιμαριούχος όφειλε να προσφέρει το tessaruf σε γείτονες συγχωριανούς του νεκρού ιδιοκτήτη («δίκαιον της προτιμήσεως»). Τέλος, όσον αφορά τη φορολογία στο τιμάριο, πρέπει να τονίσουμε πως υπήρχαν φόροι ατομικοί (π.χ. κεφαλικός φόρος, οικογενειακός), φόροι επί της παραγωγής (διάφορες μορφές δεκάτης), φόροι επί της ιδιοκτησίας (για τα ζώα, μύλους, περιβόλια, μελίσσια κλπ). Οι φόροι αυτοί καταβάλλονταν είτε σε είδος (π.χ. οι μορφές δεκάτης στους σπαχήδες) ή σε χρήμα (π.χ. οι κεφαλικοί φόροι στο σουλτάνο). Η φορολόγηση σε χρήμα καταδεικνύει κάποιο βαθμό εκχρηματισμού της οικονομίας. Η οικονομία που στηρίζεται στο τιμάριο, είναι μια οικονομία επιβίωσης, στην οποία οι αγρότες αγωνίζονται να εξασφαλίσουν τους φόρους και σε ελάχιστο βαθμό να παράγουν τα απαραίτητα υλικά. Δεν είναι κοινωνία αυτάρκειας. Με το τέλος των κατακτήσεων (από τα τέλη του 16ου αιώνα) η αυτοκρατορία μπήκε σε κρίση καθώς προέκυψαν άνεργοι πολεμιστές και αναταραχές, δεν υπήρχαν νέες εκτάσεις (οι οποίες θα επιφέρουν νέους φόρους) και επειδή επέρχεται η διάβρωση του τιμαριωτικού συστήματος, ενώ σημειώνονταν φυγόκεντρες τάσεις στο εσωτερικό της αυτοκρατορίας. Για πρώτη φορά, η παραδοσιακή οθωμανική οικονομία (με το μεγάλο κρατικό έλεγχο και με το ελεγχόμενο εμπόριο) έρχεται σε επαφή με την ευρωπαϊκή οικονομία («οικονομία της αγοράς»). Η ανάγκη πρώτων υλών στην Ευρώπη για τη βιοτεχνία έφερε κοντά την οθωμανική αυτοκρατορία (σιτοβολώνες στη Μολδοβλαχία) και την ευρωπαϊκή οικονομία, αρχικά με τη μορφή της λαθραίας εξαγωγής σιτηρών (απαγορευόταν το εξωτερικό εμπόριο). Η επαφή αυτή έφερε τριγμούς στην Οθωμανική οικονομία καθώς ήρθε σε επαφή με τους όρους της αγοράς και της ζήτησης. Όλα αυτά έφεραν την αναδιάρθρωση των οικονομικών και κοινωνικών δομών της. Οι συνέπειες από τα παραπάνω ήταν: αύξηση των τιμών, υποτίμηση του νομίσματος, αύξηση φορολογίας και επιβολή έκτακτων φόρων, επιδείνωση της θέσης των ραγιάδων. Κύρια συνέπεια ήταν η αλλαγή στο σύστημα είσπραξης φόρων. Το νέο σύστημα ήταν η εκμίσθωση των φόρων δηλαδή η προπλήρωση φόρων από ένα που συγκέντρωνε μετά ο ίδιος τους φόρους (Iltizam: παραχωρητήρια είσπραξης φόρων σε πλούσιους ιδιώτες, ονομάζονταν multezim). Οι εκμισθώσεις των φόρων στην αρχή δεν αφορούσαν έγγειες ιδιοκτησίες (αλλά λιμάνια, δρόμους κτλ) και στη συνέχεια επεκτάθηκαν στο περιορισμένο αρχικά δικαίωμα εκμίσθωσης φόρων για έγγειες ιδιοκτησίες (περιορισμένο χρονικά δικαίωμα εκμίσθωσης φόρων σε μια περιοχή mukataa), γρήγορα όμως έγινε ισόβιο και κληρονομικό (malikane). Η αλλαγή στο σύστημα είσπραξης των φόρων επέφερε ριζική αλλαγή των γαιοκτητικών σχέσεων. Το iltizam ήταν μια καθαρά επενδυτική πρακτική και ο multezim επιχειρηματίας που στοχεύει στη μεγιστοποίηση του κέρδους. Αυτό δεν μπορούσε να επιτευχθεί με την επιβολή επιπλέον και παράνομων φόρων. Ο βασικός τρόπος πλουτισμού επήλθε μέσω της μετατροπής του τιμαρίου σε τσιφλίκι (ciftlik), καθώς μέσω αυτής επήλθε η εντατικοποίηση και η ορθολογικοποίηση της παραγωγής. Δηλαδή, μετεβλήθη πλήρως το μοντέλο παραγωγής και ο τρόπος καλλιέργειας. Εγκαταλείφθηκε η πολυκαλλιέργεια και υιοθετήθηκε η μονοκαλλιέργεια προϊόντων που ανταποκρίνονταν στην εμπορική ζήτηση (βάμβακος που ήταν η πρώτη ύλη για τη δυτική βιομηχανία). Τα τσιφλίκια είναι το μέσο συνάντησης της οθωμανικής με την ευρωπαϊκή οικονομία και έτσι η οικονομία της μετατρέπεται από οικονομία της επιβίωσης σε οικονομία αγοράς. Οι αγρότες θεωρητικά παρέμεναν ελεύθεροι. Όμως, πλέον είναι χρεωμένοι πολλαπλώς, καθώς δανείζονται πια από τους τσιφλικάδες ακόμα και εργαλεία, σπόρους, χρήματα κτλ. Χάνουν ακόμα και τα cift τους και έτσι μπορούμε να συμπεράνουμε πως οι τσιφλικάδες δημιούργησαν μεγάλες περιουσίες. Η θέση των αγροτών επιδεινώνεται. Ως αντίδραση εγκαταλείπουν τις πεδιάδες και μετακινούνται προς τα ορεινά μέρη. (ο ελληνικός χώρος είναι ορεινός ή ημιορεινός και κυριαρχούσε η μικρή ιδιοκτησία. Δεν αναπτύχθηκε, επομένως, το σύστημα των τσιφλικιών με εξαίρεση τις πεδιάδες της Θεσσαλίας και της Θράκης). Οι φόροι είναι προσωπικοί και ταυτόχρονα κατ’ αποκοπή, δηλαδή πληρώνονται άπαξ και συλλογικά. Κάθε 10 χρόνια απογραφείς όριζαν το ύψος του φόρου που έπρεπε να καταβάλει μια περιοχή συλλογικά κάθε χρόνο. Για τα επόμενα 10 χρόνια κάθε χρόνο πλήρωναν τον ίδιο φόρο. Θεωρητικά, μ’ αυτόν τον τρόπο αποφεύγονται οι αυθαιρεσίες στη συλλογή των φόρων. Όμως έτσι, δε λαμβάνονταν υπόψιν φυσικές καταστροφές και το μέγεθος της παραγωγής, που καθόριζε τη δυνατότητα πληρωμής των φόρων. Οι φόροι αναφέρονταν σε πρόσωπα-οικογένειες, αλλά πληρώνονταν συλλογικά.  
Εθνικές Γαίες ή Eθνικά Kτήματα ονομάστηκαν οι αγροτικές εκτάσεις που ανήκαν σε μουσουλμάνους ιδιώτες, στo οθωμανικό κράτος ή σε μουσουλμανικά θρησκευτικά ιδρύματα και οι οποίες στη διάρκεια της Eπανάστασης περιήλθαν στη δικαιοδοσία της ελληνικής διοίκησης. Tα κτήματα αυτά βρίσκονταν κατά κύριο λόγο στην Πελοπόννησο και σε μικρότερο βαθμό στη Στερεά Eλλάδα, την Eύβοια και τα νησιά. Aυτό οφείλεται στο ότι η επικράτηση της Eπανάστασης στην Πελοπόννησο ήταν καθολική και σε μεγάλο βαθμό αδιαμφισβήτητη, τουλάχιστον έως την απόβαση του Iμπραΐμ (1825). Στη Στερεά αντίθετα οι διαρκείς καταλήψεις και ανακαταλήψεις των περιοχών μεταξύ των εμπολέμων επέτρεψαν στους μουσουλμάνους να διατηρήσουν τα δικαιώματά τους στη γη. Mετά την αναγνώριση της ελληνικής ανεξαρτησίας ένα τμήμα των μουσουλμανικών κτημάτων καταπατήθηκαν, ενώ τα υπόλοιπα πουλήθηκαν ιδίως σε έλληνες μεγαλοϊδιοκτήτες. Έτσι, ευνοήθηκε η διαμόρφωση μεγάλων γαιοκτησιών, ιδίως στην Aνατολική Στερεά και την Eύβοια. Tο ζήτημα των εθνικών γαιών και συγκεκριμένα η διανομή τους απασχόλησε την ελληνική κοινωνία σε ολόκληρο το 19ο αιώνα. Στις εθνοσυνελεύσεις της εποχής της Eπανάστασης διατυπώθηκε η πρόθεση για διανομή των εθνικών γαιών σε εκείνους που πήραν μέρος στον Aγώνα της Aνεξαρτησίας. Mετά την Επανάσταση το ζήτημα της διανομής των εθνικών γαιών αποτέλεσε μια από τις σταθερές διεκδικήσεις των παλαίμαχων αγωνιστών, ως ανταμοιβή για τη συμμετοχή τους στην Επανάσταση. Yπήρξε μάλιστα ένα από τα αιτήματα σε πολλές από τις εξεγέρσεις που σημειώθηκαν στο δεύτερο μισό της δεκαετίας του 1830. Ωστόσο, το ζήτημα των εθνικών γαιών παρέμεινε σε εκκρεμότητα έως το 1871, όταν ο Aλέξανδρος Kουμουνδούρος προχώρησε στη διανομή τους.
Σύμφωνα με τις Συνθήκες που αναγνώρισαν την ανεξαρτησία της χώρας, τα εδάφη που περιλαμβάνονταν στα όρια του νέου κράτους και που ανήκαν πριν στους Τούρκους ανακηρύχθηκαν «εθνική ιδιοκτησία». Ετσι, στις αρχές της δεκαετίας του 1830 το ελληνικό κράτος εμφανίζεται σαν ο μεγαλύτερος γαιοκτήμονας του ελληνικού χώρου κατέχοντας σύμφωνα με τους μετριότερους υπολογισμούς το 35%-50% των καλλιεργήσιμων εκτάσεων του Ελληνικού Βασιλείου. Το κράτος απαιτούσε το 15% της ακαθάριστης παραγωγής αυτών των γαιών σαν ενοίκιο για την υποτιθέμενη μίσθωση της γης, ενώ μαζί με τον φόρο της δεκάτης, ο ενοικιαστής της γης υποχρεωνόταν να καταβάλλει στο δημόσιο ταμείο περίπου το 25% της ακαθάριστης παραγωγής. Το νέο ελληνικό κράτος επιλέγοντας τη μέση και μεταβατική λύση του καθεστώτος των εθνικών γαιών έδωσε ουσιαστικά μία αναβολή στη λύση του αγροτικού ζητήματος. H δημιουργία των «εθνικών γαιών» δηλαδή δεν συνδυάστηκε με μια ενεργητική παρουσία του κράτους σαν πραγματικού ιδιοκτήτη και οικονομικού διαχειριστή της γης. Αμεση συνέπεια αυτής της στάσης ήταν τόσο η κακή διαχείριση και η χαμηλή παραγωγή των ενοικιαζόμενων εθνικών γαιών όσο και η σύγχυση γύρω από το θεσμικό καθεστώς τους. Η συνεχής επιδείνωση του καθεστώτος των εθνικών γαιών δημιούργησε την αντίφαση μεταξύ των αυξανόμενων δημοσιονομικών αναγκών του ελληνικού κράτους και της βαθμιαίας μείωσης του φόρου επικαρπίας από την ενοικίαση της γης. H αντίφαση αυτή δεν μπορούσε να λυθεί παρά με την αλλαγή του ιδιοκτησιακού καθεστώτος και τη διανομή των εθνικών γαιών, κάτι που απαιτούσε ήδη από τη δεκαετία του 1840 ο αγροτικός κόσμος, αλλά και διανοούμενοι, δημοσιογράφοι και πολιτικοί, όχι μόνο για να αυξήσουν τα δημόσια έσοδα, αλλά κυρίως γιατί πίστευαν ότι αποδίδοντας την κυριότητα στους κατόχους των εθνικών γαιών θα αναπτύσσονταν η αγροτική παραγωγή και η οικονομία συνολικά με την άνοδο του προσωπικού ενδιαφέροντος των καλλιεργητών, με την αύξηση της παραγωγικότητας, αλλά και με την ένταξη της γης στο εμπορευματικό κύκλωμα.
Πράγματι, η διανομή των εθνικών γαιών στους καλλιεργητές από την κυβέρνηση Κουμουνδούρου το 1871 είχε ευεργετική επίδραση στην εξέλιξη της αγροτικής παραγωγής της χώρας και στην ανάπτυξη των εξαγωγικών φυτειών, όπως η κορινθιακή σταφίδα. Στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα η κορινθιακή σταφίδα αναδείχθηκε σαν το κυριότερο εξαγωγικό προϊόν του Ελληνικού Βασιλείου. H ταχεία ανάπτυξη της διεθνούς ζήτησης για το προϊόν αυτό, είχε ως αποτέλεσμα την εμφάνιση της Ελλάδας στις διεθνείς συναλλαγές ως χώρας μονοεξαγωγικής. H κορινθιακή σταφίδα έφθασε να καλύπτει περισσότερο από το 50% της συνολικής αξίας των εξαγωγών της χώρας. Μετά τη διανομή του 1871 μάλιστα, ο «σταφιδικός πυρετός» έφτασε στο απόγειό του στη βόρεια και δυτική Πελοπόννησο, ειδικά μετά το 1878 που η ελληνική σταφίδα κατέκτησε και τη γαλλική αγορά. Τότε αποτέλεσε την πρώτη ύλη για την κατασκευή φθηνού σταφιδίτη οίνου που αναπλήρωνε τα ελλείμματα που προκάλεσε στη γαλλική οινοπαραγωγή η καταστρεπτική φυλλοξήρα. Γύρω στο 1890 όμως η βαθμιαία ανάρρωση των γαλλικών αμπελιών απεκατέστησε τις ισορροπίες στη γαλλική οινοπαραγωγή. Το γεγονός αυτό σε συνδυασμό με την επικράτηση των οπαδών του προστατευτισμού και την άνοδο των εισαγωγικών δασμών είχαν συνέπεια την πτώση της ζήτησης και των τιμών της σταφίδας στη γαλλική αγορά και την έκρηξη μιας κρίσης υπερπαραγωγής, που το 1892/93 συγκλόνισε την ελληνική οικονομία. Μερικούς μήνες μετά την έκρηξη της σταφιδικής κρίσης η ελληνική κυβέρνηση υποχρεώθηκε να κηρύξει τη χώρα σε κατάσταση πτώχευσης. Αν και τα δύο γεγονότα ήταν εν πολλοίς ανεξάρτητα μεταξύ τους, είναι φανερό ότι η κρίση της σταφιδικής οικονομίας από το 1892 και μετά επιδείνωσε ακόμη περισσότερο τα δημοσιονομικά και συναλλαγματικά προβλήματα του ελληνικού κράτους. Ιδιαίτερα καθοριστική υπήρξε για το εμπόριο και την ελληνική οικονομία η κατακόρυφη μείωση του πολύτιμου ξένου συναλλάγματος που έφερνε η σταφίδα στη χώρα. Ο αντίκτυπος της σταφιδικής κρίσης συγκλόνισε ολόκληρη την ελληνική κοινωνία, υπενθυμίζοντας με επώδυνο τρόπο πόσο αναγκαίο ήταν να ξεπεραστούν οι παλιές αγρο-εμπορευματικές δομές και να προσανατολιστεί η χώρα σε νέες κατευθύνσεις, περισσότερο παραγωγικές. Η κρίση του 1893 μετατράπηκε πλέον σε χρόνια κρίση του προϊόντος μετά την αποτυχία του μέτρου του παρακρατήματος, της «Σταφιδικής Τραπέζης» και της «Προνομιούχου Εταιρείας». Οι σταφιδοπαραγωγοί της Πελοποννήσου μετά την περίοδο της αναρχικής διαμαρτυρίας τους, στρέφονται προς την υπερατλαντική μετανάστευση, ενώ ταυτόχρονα σημαντικά ρεύματα εσωτερικής μετανάστευσης οδηγούν μεγάλο αριθμό εργατικών χεριών προς την περιοχή Αθηνών-Πειραιώς που θα αποτελέσει το νέο οικονομικό κέντρο της χώρας με βάση τις καινούργιες μεταποιητικές δραστηριότητες που αναπτύσσονται εκεί.
Στις παραμονές της προσάρτησης (1881) οι Τούρκοι ιδιοκτήτες της γης στη Θεσσαλία, έσπευσαν να μεταβιβάσουν τις ιδιοκτησίες τους σε μεγάλους Ελληνες χρηματιστές και εμπόρους της διασποράς, οι οποίοι με τον τρόπο αυτό απέκτησαν τεράστιες εκτάσεις καλλιεργήσιμης γης. Οι συνέπειες για τους καλλιεργητές υπήρξαν δραματικές, αφού έπαψαν πλέον να απολαμβάνουν τα προνόμια που τους παρείχε το Οθωμανικό δίκαιο. Το καθαρά εμπράγματο δικαίωμα που διατηρούσαν πάνω στην καλλιεργούμενη γη, με όλες τις συνέπειες που απέρρεαν από αυτό, καταργήθηκε και σταδιακά μετατράπηκαν σε απλούς αγρομισθωτές. Οι ιδιοκτήτες, αντίστοιχα, γίνονταν απόλυτα κύριοι της γης που κατείχαν και μπορούσαν πλέον με την εκπνοή των μισθωτηρίων συμβολαίων να εκδιώκουν τους καλλιεργητές από το τσιφλίκι. Η εξέλιξη αυτή σηματοδότησε επίσης και την ανατροπή της πολιτικής του ελληνικού κράτους απέναντι στη μεγάλη ιδιοκτησία, η οποία μέχρι τότε ήταν εχθρική. Επιδεικνύοντας μια «αξιοθρήνητη αδράνεια» το ελληνικό κράτος απεμπόλησε τα δικαιώματα που θα μπορούσε να ασκήσει ως διάδοχο του οθωμανικού κράτους. Υπό την πίεση των νέων γαιοκτημόνων και μεγάλων κεφαλαιούχων του εξωτερικού, η κυβέρνηση Τρικούπη μετέβαλε ολοσχερώς την πάγια γεωργική πολιτική του ελληνικού κράτους, προκειμένου να προστατεύσει την μεγάλη έγγειο ιδιοκτησία των τσιφλικιών. Ο ίδιος ο Χ. Τρικούπης εξήγησε πως «αν επιβάλωμεν την διανομήν των κτημάτων εις τους καλλιεργητάς, όπως μου το ζητείτε, θα εκδιώξωμεν εξ Ελλάδος το χρήμα των Ελλήνων του εξωτερικού» και ζήτησε «η κατάστασις να παραμείνη ως έχει διότι τούτο απαιτούν τα γενικώτερα συμφέροντα της χώρας». Η σύγκρουση τσιφλικούχων - κολίγων συγκλόνισε την κοινωνική ζωή της Θεσσαλίας στην περίοδο 1881-1910 και αποτυπώθηκε τόσο στα συχνά δημοσιεύματα του Τύπου όσο και στις οξείες αντιπαραθέσεις που προκλήθηκαν κατά τη συζήτηση του θέματος στη Βουλή. Σημαντική ήταν η συμπαράσταση που εύρισκαν οι ακτήμονες τόσο από συλλόγους, σωματεία και ενώσεις (όπως για παράδειγμα ο Εμπορικός Σύλλογος Βόλου), όσο και από προσωπικότητες του αστικού χώρου (διανοούμενους, επαγγελματίες, δικηγόρους, δημοσιογράφους των θεσσαλικών πόλεων). Ετσι, προοδευτικά, η αντίσταση των κολίγων κατά των εξώσεων και των λοιπών αυθαιρεσιών των τσιφλικούχων διευρύνθηκε και από απλή αγροτική διαμαρτυρία μετατράπηκε σε κίνημα πανθεσσαλικού χαρακτήρα με πλατιά κοινωνική βάση και ισχυρή υποστήριξη από τα αστικά κέντρα και με κεντρικό αίτημα τη διανομή της γης στους καλλιεργητές της. Στην πρώτη δεκαετία του 20ού αιώνα η αντιπαράθεση εντείνεται ακόμη περισσότερο, ιδιαίτερα μετά τη δολοφονία του Μαρίνου Αντύπα, το 1907 και το Κίνημα στο Γουδί το 1909, που θα ανατρέψει το σκηνικό και θα απελευθερώσει την αγροτική διαμαρτυρία. Απέναντι στην εξέγερση του θεσσαλικού κάμπου η κυβέρνηση Δραγούμη περιορίζεται σε αόριστες υποσχέσεις. Η σύγκρουση του Κιλελέρ τον Μάρτιο του 1910 έχει γίνει πλέον αναπόφευκτη.
Κατά τη διάρκεια του μεσοπολέμου ο ελληνικός αγροτικός χώρος γνώρισε ραγδαίες εξελίξεις και αλλαγές. Η ριζοσπαστική αγροτική μεταρρύθμιση και η αγροτική εγκατάσταση των προσφύγων, η ίδρυση του υπουργείου Γεωργίας το 1917 και των αυτόνομων οργανισμών συγκέντρωσης και διαχείρισης εγχώριων προϊόντων στη συνέχεια, η ψήφιση του ν. 602/1914 για τους γεωργικούς συνεταιρισμούς και η επέκταση των χορηγήσεων της Εθνικής Τράπεζας στον αγροτικό πληθυσμό μετά το 1915, η ίδρυση της Αγροτικής Τράπεζας το 1929, τα μεγάλα εγγειοβελτιωτικά έργα στην ελληνική ύπαιθρο, η προώθηση της πολιτικής της «αυτάρκειας» και η επέκταση των εξαγωγικών φυτειών σε βάρος των «παραδοσιακών» καλλιεργειών, συνθέτουν τα βασικά χαρακτηριστικά αυτής της περιόδου, της πρώτης στην ιστορία του νεοελληνικού κράτους κατά την οποία ο κρατικός μηχανισμός, μέσω θεσμικών παρεμβάσεων, επιδοτήσεων και ελαφρύνσεων μεταφέρει πόρους προς το τομέα της γεωργίας. Η έγγειος ιδιοκτησία πήρε πλέον σε όλη τη χώρα τη μορφή της ελεύθερης απεριόριστης ατομικής ιδιοκτησίας, ενώ σημαντικές αλλαγές μεταμόρφωσαν τη φυσιογνωμία της ελληνικής υπαίθρου: Κατ' αρχήν επιτεύχθηκε η αγροτική εγκατάσταση ενός σημαντικού μέρους του προσφυγικού πληθυσμού. Δεύτερον, καταγράφηκε διπλασιασμός των καλλιεργούμενων εκτάσεων και μια εξίσου εντυπωσιακή αύξηση της αξίας της γεωργικής παραγωγής, ενώ δημιουργήθηκαν και οι προϋποθέσεις για την περαιτέρω εμπορευματοποίηση της αγροτικής παραγωγής, μέσω της ανανέωσης και του αναπροσανατολισμού των καλλιεργειών. Η μείωση της παραγωγής της σταφίδας αντισταθμίστηκε από την ενίσχυση της βαμβακοκαλλιέργειας και από την ταχύτατη επέκταση της καπνοκαλλιέργειας, που αν και καταλάμβανε μόνο το 3%-4% της καλλιεργούμενης επιφάνειας, συμμετείχε στο συνολικό εισόδημα της γεωργίας κατά 20%, ενώ ταυτόχρονα εξασφάλιζε περισσότερο από το 50% της συνολικής αξίας των εξαγωγών της χώρας. Τέλος, προκειμένου να ελαχιστοποιηθούν οι συνέπειες της διεθνούς κρίσης του 1929 που έπληξε ιδιαίτερα τα εξαγώγιμα ελληνικά αγροτικά προϊόντα, το κράτος προώθησε τη δημιουργία μιας σειράς αυτόνομων οργανισμών, αποστολή των οποίων ήταν η συγκέντρωση των προϊόντων, η απορρόφηση των πλεονασμάτων και η εξασφάλιση τιμών ασφαλείας στους παραγωγούς, ενώ για τα προϊόντα εσωτερικής κατανάλωσης η κρατική παρέμβαση αποσκοπούσε στην επίτευξη αυτάρκειας και στην εξοικονόμηση συναλλάγματος, όπως έγινε με τα σιτηρά, αφού η σιτάρκεια ήταν πρωταρχικός στόχος των μεσοπολεμικών κυβερνήσεων.
Κατά τη μεταπολεμική περίοδο, βασική σύλληψη της αναπτυξιακής στρατηγικής των συντηρητικών κυβερνήσεων υπήρξε η γρήγορη εκβιομηχάνιση και η υπαγωγή του αγροτικού τομέα σε ρόλο «συμπληρώματος» της αναπτυξιακής διαδικασίας. Η στρατηγική αυτή έγινε δυνατή χάρη στη μεταφορά του αγροτικού υπερπροϊόντος στον βιομηχανικό και γενικότερα στον αστικό τομέα της οικονομίας, τόσο μέσω της καθήλωσης των τιμών των βασικών αγροτικών προϊόντων διατροφής όσο και εξαιτίας της μικρότερης αύξησης των τιμών ορισμένων αγροτικών πρώτων υλών (π.χ. καπνός, βαμβάκι) σε σχέση με την αύξηση των τιμών των αντίστοιχων βιομηχανικών προϊόντων. Η περιοριστική αυτή πολιτική και η δραστική μείωση των εισοδηματικών ευκαιριών εις βάρος του αγροτικού τομέα είχαν ως αποτέλεσμα την έντονη έξοδο του αγροτικού πληθυσμού, που αναζήτησε την εξασφάλιση της επιβίωσής του, είτε στα αστικά κέντρα είτε στη μετανάστευση. Η Μεταπολίτευση σηματοδοτεί ευρύτατες ανακατατάξεις και στον αγροτικό τομέα. Η «νέα πολιτικοποίηση του αγροτικού χώρου» και η επικράτηση και εκεί των γενικότερων τάσεων του πολιτικού συστήματος προς την κατεύθυνση της «γραφειοκρατικής πατρωνίας» και του «αγροτικού λαϊκισμού» αποτέλεσαν κρίσιμους παράγοντες στη διαμόρφωση του νέου πλαισίου για την άσκηση της αγροτικής πολιτικής, αλλά και για την εκπροσώπηση των αγροτικών συμφερόντων. Τόσο σε επίπεδο θεσμών όσο και σε επίπεδο νοοτροπιών οι στενές σχέσεις εξάρτησης μεταξύ αγροτών, αγροτικών οργανώσεων και κράτους εντάθηκαν στο έπακρο. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο στη δεκαετία του '80 εφαρμόστηκε μια «φιλοαγροτική» πολιτική ενίσχυσης των εισοδημάτων των αγροτών πέραν των δυνατοτήτων της οικονομίας κυρίως μέσω των συνεταιρισμών, οι οποίοι παρακινήθηκαν σε οικονομικές δραστηριότητες που ξεπερνούσαν κατά πολύ τις δυνατότητές τους, και που τελικά οδήγησαν στη δική τους καταχρέωση, ενώ στην πραγματικότητα αφορούσαν την άσκηση «κοινωνικής πολιτικής» εκ μέρους του κράτους. Η «στροφή» της δεκαετίας του '90 σε πιο ρεαλιστικούς στόχους, δεν αναιρεί το κόστος αυτής της πολιτικής, που ήταν η καθυστέρηση θεσμικού και διαρθρωτικού εκσυγχρονισμού της ελληνικής γεωργίας αλλά και η συγκρότηση ισχυρών δικτύων συμφερόντων. Σήμερα, ραγδαίες εξελίξεις χαρακτηρίζουν το σύστημα παραγωγής, μεταποίησης, διακίνησης και διάθεσης αγροτικών προϊόντων σε παγκόσμιο επίπεδο και επηρεάζουν την αγροτική οικονομία της χώρας. Οι εξελίξεις σχετίζονται με την αυξανόμενη περιφερειακή ολοκλήρωση των οικονομιών, την παγκοσμιοποίηση των αγορών των τροφίμων, την πρόοδο της βιοτεχνολογίας και την ανάπτυξη του αγρο-τροφικού τομέα, καθώς και με τον υψηλό βαθμό συγκέντρωσης σε επίπεδο μεταποίησης, λιανικού εμπορίου και διανομής. Είναι φανερό ότι η ελληνική γεωργία παρουσιάζεται ανέτοιμη απέναντι στις παγκόσμιες αλλαγές που συντελούνται. Φαίνεται μάλιστα ότι η εισοδηματική ευεξία που εξασφαλίσθηκε μέσω των προστατευτικών μηχανισμών της ΚΑΠ, έδρασε ως αποτρεπτικός παράγοντας για τη βελτίωση της παραγωγικής εικόνας της ελληνικής γεωργίας, παρά τον συνεχώς αναζητούμενο διαρθρωτικό και θεσμικό εκσυγχρονισμό που λογικά θα αναμενόταν.
Ή ελληνική κουζίνα είναι ένα πραγματικό καλειδοσκόπιο εδεσμάτων, συνταγών και παραδόσεων, με τόσες όψεις όσες και οι περιοχές του ποικιλόμορφου πραγματικά τοπίου της χώρας. Ο τρόπος παρασκευής φαγητών και γλυκισμάτων στους διάφορους τόπους της Ελλάδας, επαναλαμβανόμενος ανά τους αιώνες, από τόπο σε τόπο, από νοικοκυριό σε νοικοκυριό και από εστιατόριο σε εστιατόριο, συνετέλεσε ώστε να δημιουργηθεί η Παραδοσιακή Ελληνική Κουζίνα. Σε αυτό το γενικό μοντέλο της Ελληνικής Παραδοσιακής Κουζίνας, οι κάτοικοι των ελληνικών επαρχιών, έβαλαν το δικό τους μεράκι, τις δικές τους ιδιαίτερες γεύσεις και στη βάση των τοπικών τους προϊόντων δημιούργησαν Τοπικές Παραδοσιακές Κουζίνες. Όπως είναι κατανοητό, στη διαμόρφωση της τοπικής κουζίνας ρόλο παίζουν οι τοπικές συνθήκες, όπως ο φυσικός πλούτος της κάθε περιοχής, το κλίμα της αλλά και οι επιρροές που αφομοίωσε η κάθε περιοχή από άλλους λαούς και άλλες παραδόσεις. Η ελληνική κουζίνα έχει επηρεαστεί άμεσα από την τουρκική, και αυτό είναι εμφανές σήμερα σε πιάτα ορεκτικών όπως το τζατζίκι (γιαούρτι με αγγούρι και σκόρδο), το ιμάμ μπαϊλντί (ανάμικτα λαχανικά στο φούρνο με λάδι), το σουβλάκι (κρέας στο γκριλ με ψωμί πίτας) και ο μουσακάς (λαχανικά με κιμά και κρέμα), αλλά και από την ενετική, ιδιαίτερα στις περιοχές των νησιών του Ιονίου όπου οι Βενετοί ως κατακτητές έζησαν για πολλά χρόνια κληροδοτώντας στους κατοίκους των Ιονίων νησιών την αγάπη για τα ζυμαρικά και τις διάφορες πίτες. Το αποτέλεσμα αυτής της πολιτισμικής ζύμωσης σε συνδυασμό με τη γαστριμαργική φαντασία του ελληνικού λαού και τα εξαιρετικής ποιότητας προϊόντα της ελληνικής γης, οδήγησαν στη διαμόρφωση μιας μαγειρικής παράδοσης που θεωρείται από τις πλουσιότερες και πιο νόστιμες του κόσμου. Αυτό που αποκαλούμε ελληνική κουζίνα σήμερα είναι μια γευστική πανδαισία που συνδυάζει πληθώρα προϊόντων και ένα μεγάλο φάσμα τρόπων προετοιμασίας και απόλαυσής τους. Κορωνίδα της ελληνικής κουζίνας σήμερα είναι η γνωστή χωριάτικη ή ελληνική σαλάτα, που αποτελείται από αγγούρι, τομάτες, κρεμμύδια, φέτα τυρί, ελιές και ρίγανη, όλα διανθισμένα με το περίφημο ελληνικό λάδι. Το λάδι με την υψηλή διαθρεπτική του αξία αποτελεί τη βάση της ελληνικής μαγειρικής ενώ όλα τα παράγωγα του ελαιόδενδρου αξιοποιούνται στο έπακρο. Χαρακτηριστικό του ελληνικού τραπεζιού είναι η ποικιλία των πιάτων, όπου κανένα δεν μονοπωλεί τη γεύση αλλά όλα μαζί συνθέτουν ένα λαχταριστό σύνολο. Οι μεζέδες (μικρά πιατάκια με διαφορετικά εδέσματα) είναι πολλοί και αραδιασμένοι όλοι μαζί στο τραπέζι μοιάζουν με ένα πολύχρωμο καμβά γεμάτο εκπλήξεις και γαστρονομικές απολαύσεις. Τα υπέροχα λαχανικά και χόρτα, τα όσπρια με χαρακτηριστικά τα κουκιά και τη φάβα, τα φρεσκότατα και με μοναδική γεύση ψάρια και θαλασσινά των ελληνικών θαλασσών, τα ζουμερά φρούτα, το καλής ποιότητας κρέας, τα τυριά - πολλά εκ των οποίων έχουν προστατευμένη ονομασία προέλευσης, όπως η ξινομυζήθρα, η φορμαέλλα ή το μετσοβόνε - το κρεμώδες και εύγεστο ελληνικό γιαούρτι και το πυκνό και αρωματικό μέλι θυμαριού ή ανθέων, όλα προϊόντα της ελληνικής γης αφθονούν στη χώρα με το ήπιο μεσογειακό κλίμα και την καλή ποιότητα εδάφους. Το ελληνικό τραπέζι είναι μια γαστριμαργική εμπειρία που τέρπει και τους πιο απαιτητικούς ουρανίσκους. Στο ελληνικό τραπέζι το φαγητό συνοδεύεται και με εξαιρετικά νόστιμο ψωμί, που παραδοσιακά είναι ζυμωτό ψωμί (χωριάτικο με προζύμι). Στα παλαιότερα χρόνια αλλά ακόμη και σήμερα σε κάποιες επαρχίες της χώρας το ζύμωμα του ψωμιού, διαδικασία ιερή, γινόταν με προγραμματισμό μια φορά την εβδομάδα και απαιτούσε ιδιαίτερη σοβαρότητα και σεβασμό. Σε πολλά ελληνικά χωριά το ψωμί ψήνεται ακόμη σε φούρνους χτιστούς που τους ανάβουν με ξύλα και όπου εκτός από ψωμί φτιάχνουν και κουλούρες, τυρόπιτες, λαδοκούλουρα και μικρές πίτες με μέλι και κανελογαρίφαλο. Πρωταγωνιστής στο ελληνικό τραπέζι ήταν από την αρχαιότητα και συνεχίζει να είναι το ιερό υγρό του θεού Διονύσου, το κρασί. Με αμπέλια να καλλιεργούνται σε όλες τις γωνιές της Ελλάδας, τα ελληνικά κρασιά θεωρούνται από τα καλύτερα παγκοσμίως και παράγονται σε μια συναρπαστική ποικιλία. Από την χαρακτηριστική ρετσίνα (λευκό κρασί που δεν πρέπει να παλιώνει) και τα αρωματικά λευκά ως την κόκκινη και πλούσια σε χρώμα και γεύση Μαυροδάφνη που προσφέρεται ως επιδόρπιο, τα ελληνικά κρασιά αλλά και το ούζο, το ρακί και το τσίπουρο συμπληρώνουν γευστικά και αναδεικνύουν τον πλούτο του ελληνικού φαγητού. 'Oσο για γλυκά, το κλασικό γλυκό που προσφέρεται στα χωριά και τις πόλεις είναι το πατροπαράδοτο ελληνικό γλυκό του κουταλιού. Πρόκειται για διατηρημένα σε ζάχαρη φρούτα της κάθε εποχής τα οποία πρέπει να είναι άριστης ποιότητας (κυδώνι, σύκο, πορτοκάλι, κάστανο, βερίκοκο, κεράσι). Παραδοσιακά είναι επίσης και τα σιροπιαστά γλυκίσματα με βάση κυρίως τους ξηρούς καρπούς (καρύδια, φουντούκια, αμύγδαλα, φυστίκια), το σπιτικό φύλλο, τα διάφορα ξερά φρούτα και τέλος το μέλι που δίνει στα γλυκά αυτά χαρακτηριστικό άρωμα αλλά και υψηλή διαθρεπτική αξία. Γνωστά γλυκά είναι το γαλατομπούρεκο, ο μπακλαβάς, το κανταίφι, τα μελομακάρονα, ο σιμιγδαλένιος χαλβάς, το ραβανί, το σάμαλι. Τα κέηκ, οι τούρτες, οι πάστες, οι τάρτες και τα άλλα γλυκά ανήκουν σε νεότερες γενιές γλυκισμάτων αλλά έχουν ενσωματωθεί πλήρως στη σύγχρονη ελληνική κουζίνα. Χαρακτηριστικός είναι και ο πολύ δημοφιλής "ελληνικός καφές" ο οποίος ωστόσο, σε αντίθεση με τον ιταλικό εσπρέσο, δεν πίνεται μετά το φαγητό αλλά συνήθως κατά τη διάρκεια της ημέρας, το πρωί ή το απόγευμα. Αραβικής προέλευσης, ο ελληνικός καφές έχει δυνατή γεύση και πλούσιο άρωμα, είναι δε πιο νόστιμος όταν είναι φρεσκοαλεσμένος και ψήνεται στο μπρίκι, αυτό το κλασικό χάλκινο σκεύος με το μακρύ χερούλι. Είναι πιο βαρύς αλλά ίσως και πολύ πιο εύγευστος όταν προσφέρεται με καϊμάκι (ένα πηχτό στρώμα που σχηματίζεται μόλις αρχίζει να φουσκώνει ο καφές). Σερβίρεται σε μικρό φλιτζανάκι και δεν πίνεται ποτέ ολόκληρος, με ένα καταστάλαγμα να μένει πάντα στον πάτο του φλιτζανιού. Ο ελληνικός καφές πίνεται συνήθως στα μικρά μαγαζάκια του καφέ, τα καφενεία, όπου παρέες επιδίδονται σε πολύωρες συζητήσεις πίνοντας τον καφέ τους γουλιά-γουλιά. Η ελληνική μαγειρική ως σύνολο τοπικών παραδόσεων που συγκλίνουν για να τη δημιουργήσουν, παραμένει η πιο δημοφιλής κουζίνα στη σύγχρονη Ελλάδα. Αυτό οφείλεται, πέρα από αυτή καθαυτή τη γεύση και ποιότητα της ελληνικής γαστριμαργίας, και στο γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα η ιδιωτική πρωτοβουλία έχει συμβάλει τα μέγιστα στην ανάδειξη της ελληνικής γαστρονομικής και οινικής πολιτιστικής κληρονομιάς. Καλλιτέχνες της μαγειρικής τέχνης σε όλα τα σημεία της Ελλάδας αξιοποιούν με μεράκι και αγάπη τα ελληνικά προϊόντα αναδεικνύοντας τις γεύσεις τους και κρατώντας το ενδιαφέρον του κοινού σε υψηλά επίπεδα. Παράλληλα όμως ανανεώνουν και διευρύνουν τον πλούτο της ελληνικής μαγειρικής αφομοιώνοντας νεωτερισμούς από άλλες κουλτούρες, πειραματιζόμενοι με τα όρια της μαγειρικής τέχνης και ανακαλύπτοντας διαρκώς το παιγνίδι και τη γοητεία των γεύσεων.
Πηγή: http://anaskaptontas.blogspot.gr/2014/03/blog-post_18.html
http://www.ime.gr/chronos/12/gr/1833_1897/economy/facts/02.html
http://www.kathimerini.gr/383037/article/epikairothta/politikh/to-agrotiko-zhthma-sthn-ellada
http://www.chefsofcrete.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=120&Itemid=165&lang=el

Η γεωργία, η κτηνοτροφία και η διατροφή στην Βυζαντινή αυτοκρατορία

Όταν χωρίστηκε η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, τό δυτικό τμήμα της αυτοκρατορίας ζούσε τήν περίοδο ανάπτυξης της φεουδαρχίας. Άνοδος της φεουδαρχίας σήμαινε τήν εξασθένιση της κεντρικής εξουσίας της Ρώμης καί τήν κάμψη της επιρροής της μπροστά στήν αύξηση της ισχύος των αριστοκρατών καί των γαιοκτημόνων. Μέ τήν πάροδο του χρόνου η αριστοκρατία απέκτησε τήν αρμοδιότητα νά φορολογεί, νά διατηρεί στρατιωτική δύναμη, νά δικάζει τούς αγρότες μέ αποτέλεσμα η κεντρική εξουσία της Ρώμης νά αποκτήσει συμβολικό χαρακτήρα. Σύμφωνα μέ τήν Pervin Erbil, τό Βυζάντιο τό οποίο προέκυψε από τόν εξελληνισμό της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, από φόβο μήπως έχει τό ίδιο τέλος μέ τό δυτικό τμήμα, ακολούθησε διαφορετικό δρόμο. O δρόμος αυτός οδήγησε στήν ανάπτυξη μίας κεντρικής εξουσίας μέ έδρα τή νέα Ρώμη, ενώ ταυτόχρονα προστατεύτηκε η μικρή ιδιοκτησία. Έτσι τήν εποχή των Ισαύρων (8ος αιώνας) εκδόθηκε ο Αγροτικός Νόμος πού εξασφάλιζε τήν κοινωνική καί οικονομική ανεξαρτησία των αγροτών, καταργώντας οριστικά τό καθεστώς των δουλοπαροικιών. Οι αγρότες μικροϊδιοκτήτες έγιναν οι στυλοβάτες (Ostrogorsky) του δημόσιου ταμείου καί του στρατού, αφού κυρίως στά ανατολικά θέματα της Μικράς Ασίας πού υπέφεραν από επιδρομές, οι φύλακες των συνόρων, οι ακρίτες, ήσαν αγρότες πού υπηρετούσαν στό στρατό καί είχαν υπό τήν κατοχή τους τίς στρατιωτικές γαίες, δική τους δηλαδή γή, καί αυτοί ήξεραν ότι πολεμούσαν γιά αυτή τήν γή, καί όχι γιά τό τσιφλίκι κάποιου μεγαλογαιοκτήμονα. Δυστυχώς στό πέρασμα χιλίων ετών πού άντεξε τό Ρωμέϊκο κράτος, τά πράγματα δέν ήταν τόσο απλά καί υπήρχε μία διαρκής πάλη μεταξύ των μεγάλων γαιοκτημόνων-αριστοκρατών καί των μικροϊδιοκτητών-ακτημόνων. Έτσι υπήρξαν αυτοκράτορες πού στήριξαν τούς μεγάλους ιδιοκτήτες καί άλλοι πού στήριξαν τούς μικρούς. Σύμφωνα μέ τόν Andre Andreades τούς πρώτους αιώνες της αυτοκρατορίας η γή ήταν συγκεντρωμένη στά χέρια μεγάλων γαιοκτημόνων ενώ τήν περίοδο των εικονοκλαστών μοιράστηκε μεταξύ των γεωργών καί των χωρικών. Η μάχη γιά τήν προστασία της μικρής ιδιοκτησίας διεξήχθη μέ σθένος από τόν καιρό του Ρωμανού Λεκαπηνού μέχρι τήν εποχή του Βασιλείου Β' του Βουλγαροκτόνου. Ιδιαιτέρως η Μακεδονική Δυναστεία πολέμησε τούς γαιοκτήμονες, διότι οι στρατιωτικοί αυτοκράτορες ήξεραν ότι η δύναμη του στρατού τους πήγαζε από τούς ελέυθερους καί ευημερούντες κατόχους μικρών ιδιοκτησιών. Αυτούς χρειάζονταν γιά νά αντιμετωπίσουν τούς εχθρούς αλλά καί από αυτούς συλλέγονταν πιό εύκολα οι φόροι καί οι εισφορές. Ο Βασίλειος Β' ο Μακεδών, ενώ ο ίδιος ντύνονταν μέ ένα απλό στρατιωτικό χιτώνα, καί ζούσε λιτά καί απέριττα, όταν πέθανε άφησε τά ταμεία του κράτους γεμάτα. Ο ίδιος πολέμησε καί συνέτριψε τούς αριστοκράτες πού εποφθαλμιούσαν τήν κεντρική διοίκηση, τούς φορολόγησε αλύπητα καί μοίρασε γαίες σέ ακτήμονες καί φτωχούς. Οι ανίκανοι όμως διάδοχοί του υπέκυψαν στούς "Δυνατούς", φορολόγησαν τούς μικροϊδιοκτήτες, καί η εξουσία συγκεντρώθηκε σέ μεγάλο βαθμό στήν πολιτική αριστοκρατία, καί ήταν αυτή πού μέ εκφραστές της τόν Ψελλό καί τόν Ιωάννη Δούκα δολοφόνησε τόν Ρωμανό Δ' τόν Διογένη ανοίγοντας έτσι τίς πύλες της Μικράς Ασίας στούς Σελτζούκους. Ομοίως καί οι Κομνηνοί δέν αντιμετώπισαν επιτυχώς τούς γαιοκτήμονες καί αντικατέστησαν τό σύστημα των "στρατιωτικών γαιών" μέ τό ημιφεουδαρχικό σύστημα των "προνοιών". Τέλος μία άλλη μάστιγα των φτωχών αγροτών ήταν τά μοναστήρια, τά οποία κάθε άλλο παρά μέ τήν "Βασιλεία των Ουρανών" ασχολούνταν. Είχαν συγκεντρώσει απίστευτα μεγάλα πλούτη, μεγάλα αγροκτήματα καί ήταν συνυπεύθυνα γιά τήν δυστυχία των ακτημόνων καί των φτωχών. Σέ γενικές γραμμές η αγροτική παραγωγή είχε μεγάλη ανάπτυξη καί από τόν 8ο μέχρι τόν 12ο αιώνα ήταν σέ μία κατάσταση εκπληκτικής ευημερίας, καθώς όχι μόνο επαρκούσε γιά τίς ανάγκες της αυτοκρατορίας, αλλά εξάγονταν τεράστιες ποσότητες αγροτικών προϊόντων τόσο πρός τήν Δύση όσο καί πρός τήν Ανατολή. Tο σιτάρι και γενικά τα δημητριακά, το λάδι, το κρασί, τα φρούτα, το αλάτι, κτηνοτροφικά και αλιευτικά προϊόντα, τό μέλι, τό βαμβάκι, τό μετάξι αποτελούσαν κύριες πηγές εσόδων γιά τούς αγρότες. Τά οπωροφόρα, οι ελιές, τά αμπέλια καί οι μουριές (τό όνομα των οποίων δόθηκε στήν Πελοπόννησο, Μωρέας) αφθονούσαν στήν Βυζαντινή επικράτεια. Σημαντικές πηγές σχετικά μ' αυτήν αποτελούν τά κείμενα του Ιωάννη Κίνναμου καί των δυτικών παρατηρητών πού έλαβαν μέρος στίς σταυροφορίες του 12ου αιώνα, όπως ο William of Tyre και ο συγγραφέας του "Gesta Francorum". Γνωρίζουμε επίσης ότι η Ιταλία προμηθεύονταν τα σιτηρά της, τό κρασί καί τό κρέας από τό Ελληνικό κράτος. Συγκρίνουμε τώρα τήν τεράστια διαφορά στήν αγροτική παραγωγή εκείνων των χρόνων μέ τήν σημερινή περίοδο. Εκείνα τά χρόνια ο Μεσαιωνικός Έλληνας (Ρωμηός) τροφοδοτούσε Δύση καί Ανατολή μέ αγροτικά προϊόντα, ενώ ο σύγχρονος Έλληνας εισάγει πληθώρα τέτοιων προϊόντων γιά νά καλύψει τίς ανάγκες του πολύ μικρότερου σέ έκταση κράτους του.
Ή οικονομία στο Βυζάντιο είναι ένα πολύ καλό παράδειγμα ελεύθερης οικονομίας με κρατικό παρεμβατισμό. Οι Βυζαντινοί το πέτυχαν αυτό και για μεγάλο χρονικό διάστημα η οικονομία τους αναπτύχθηκε αργά και ισορροπημένα, χωρίς να υποστούν τις άγριες μεταπτώσεις που παρουσιάστηκαν στη Δύση με τις επώδυνες κοινωνικές ανακατατάξεις του 11ου αιώνα, όταν ολόκληρες ομάδες δεν κατόρθωσαν να επιβιώσουν. Στην οικονομική ιστορία το Βυζάντιο είναι ένα επιτυχημένο παράδειγμα ανάπτυξης. Ενα από τα πιο πετυχημένα και μακρόβια κράτη στην Ιστορία της Ευρώπης δεν μπορεί παρά να βασιζόταν, μεταξύ άλλων, σε μιά ισχυρή οικονομία και μια συνετή δημοσιονομική πολιτική. Η οικονομία του Βυζαντίου αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο του βυζαντινού οικοδομήματος και βασικό παράγοντα διαιώνισης του. Η βυζαντινή οικονομία στηριζόταν σε μια καλώς oργανωμένη και ελεγχόμενη  γεωργία που ανήκε στον αυτοκράτορα,τους μεγάλους Στρατιωτικούς και τον κλήρο από πλευράς ιδιοκτησίας της γης και καλλιεργoύνταν από μικροκαλλιεργητές, εξαρτημένους αγρότες  και δούλους. Το μεγάλο όπλο της βυζαντινής οικονομίας ήταν το διεθνές εμπόριο.Το Βυζάντιο γεωοικονομικά ευρισκόμενο σε ένα μοναδικό διεθνές εμπορικό σταυροδρόμι της μεσαιωνικής εποχής, αξιοποίησε τη θέση του και οικοδόμησε ισχυρότατο διεθνές ναυτιλιακό και χερσαίο εμπόριο. Οι φόροι των διεθνών και εσωτερικών εμπορικών συναλλαγών πλούτιζαν τα κρατικά ταμεία τα οποία έτσι μπορούσαν να στηρίξουν τον μισθοφορικό στρατό,την γραφειοκρατία και τις κρατικές επενδύσεις. Επι πλέον υπήρχε και ο φόρος επι της γης και της αγροτικής παραγωγής, συν το φόρο επιτηδευμάτων. Το ελληνικό στοιχείο συμμετείχε ενεργά και δυναμικά στο βυζαντινό εμπόριο και ιδιαίτερα στην εμποροναυτιλία.`Όμως υπήρχαν και ικανοί ανταγωνιστές: οι Αρμένιοι, οι  Εβραίοι, οι Βενετοί και Γενοβέζοι, οι Σύριοι, οι Καππαδόκες οι οποίοι ήλεγχαν το τραπεζικό σύστημα. Στο Βυζάντιο συναντούμε όλες τίς όψεις της οικονομικής ζωής πού θά μπορούσε νά διανοηθεί κάποιος. Ο πρωτογενής τομέας (γεωργία, κτηνοτροφία, αλιεία ακόμη καί  τά ορυχεία),  μεταποίηση (μεταλλουργία. υφαντουργία, κλπ.),  το εμπόριο, η ναυτιλία, η νομισματική κυκλοφορία, ο ρόλος του κράτους στήν οικονομία, οι μισθοί καί οι τιμές, οι διεθνείς οικονομικές σχέσεις καθώς επίσης και η  οικονομική ιδεολογία αυτού του κράτους, η οποία διέφερε ριζικά από την καπιταλιστική ιδεολογία της νεώτερης εποχής. Οι τιμές παρέμειναν σταθερές στο Βυζάντιο, μέχρι τά τέλη του 11ου αιώνα, ενώ η ανεργία είναι μια λέξη που εμφανίστηκε μετά τήν εξάπλωση του καπιταλιστικού συστήματος ήταν ανύπαρκτη. Το κράτος διατηρούσε το δικαίωμα να παρεμβαίνει κατά περίπτωση για νά διορθώνει τις κοινωνικές αδικίες τις οποίες προκαλεί η ελεύθερη διαμόρφωση των τιμών. Η παρέμβαση έπαιρνε τη μορφή ρύθμισης του ποσοστού κέρδους. Οι έμποροι και οι μαγαζάτορες δικαιούνταν ένα "δίκαιο" ποσοστό κέρδους, αλλά για νά αυξήσουν το συνολικό κέρδος τους θα έπρεπε να πουλήσουν περισσότερα εμπορεύματα και όχι να αυξήσουν την τιμή, εκμεταλλευόμενοι πρόσκαιρες διακυμάνσεις της ζήτησης και της προσφοράς. Αντίστοιχες κρατικές παρεμβάσεις παρατηρούνται στο ζήτημα της μεγάλης ιδιοκτησίας, όπου η παρέμβαση αποσκοπεί στο να αποτρέψει την υπερβολική συσσώρευση πλούτου και την καταπίεση των οικονομικά ασθενέστερων. Αυτή ήταν μια ακόμη διαφορά του βυζαντινού κράτους από τα δυτικά μεσαιωνικά κράτη. Στη Δύση, λόγω της ανυπαρξίας ισχυρής κεντρικής εξουσίας, η αποκέντρωση επέτρεπε στους τοπικούς φεουδάρχες να επεκτείνονται ανεμπόδιστα σέ βάρος των μικρών ιδιοκτητών. Η εξασθένηση του βυζαντινού κράτους μετά τον 11ο αιώνα φαίνεται ότι οφείλεται, μεταξύ άλλων, στήν επικράτηση ισχυρών αποκεντρωτικών τάσεων και φεουδαρχικών προτύπων. Στο Βυζάντιο διατηρήθηκε η επιρροή μιάς αριστοτελικής προσέγγισης σχετικά με την υπολανθάνουσα τριβή ανάμεσα στην ελευθερία των συναλλαγών και στην επιδίωξη της κοινωνικής δικαιοσύνης. Ή ελεύθερη συναλλαγή ανάμεσα στον ισχυρό και στον αδύναμο δεν οδηγεί σε δίκαιο αποτέλεσμα. «Ανεργία δεν υπήρχε. Οι εργάτες δεν ήταν δυνατόν να απολυθούν παρά με πολύ μεγάλες δυσκολίες». «Το σιτάρι το 960 είχε την ίδια τιμή που είχε και το 1014 (1, 85 χρυσά φράγκα ο μόδιος), όλα όμως τα άλλα είδη ήταν πέντε ή έξι φορές φθηνότερα. Ο αυτοκράτορας Νικηφόρος Α΄ Λογοθετης προσπάθησε να κρατήσει χαμηλά τις τιμές, περιορίζοντας την ποσότητα του νομίσματος που κυκλοφορούσε». «Από τον Κωνσταντίνο Α΄ τον Μέγα ως τον Νικηφόρο Βοτανειάτη, περισσότερο από έξι αιώνες, το νόμισμα διατήρησε αμείωτη την αξία του». «Το σύστημα αυτό διατηρήθηκε όσον καιρό υπήρχε η Αυτοκρατορία. Εξασφάλιζε τα συμφέροντα των καταναλωτών και άφηνε και ένα σχετικό κέρδος στους εμπόρους, χωρίς ωστόσο να τους επιτρέπει ποτέ να κάνουν περιουσία, κι αυτό δεν ήταν ενθαρρυντικό για τις επιχειρήσεις». Οσους αιώνες η Ρωμανία(Βυζαντιο) ήταν ισχυρή, αυτό το όφειλε στους ελεύθερους γεωργούς, οι οποίοι αποτελούσαν το μεγαλύτερο μέρος του στρατού της. Οι νομοθεσίες των Ισαύρων και των Μακεδόνων Αυτοκρατόρων, απέτρεπαν τη συσσώρευση γης από τους Δυνατούς, έδιναν φορολογικές ελαφρύνσεις στους ελεύθερους γεωργούς. Είναι αλήθεια ότι προς το τέλος (πριν το 1204) υπήρξε εμφάνιση του φεουδαλισμού και στη Ρωμανία. Αλλά αυτό έγινε κυρίως υπό την επίδραση της Δύσης και του κυρίαρχου σ’ αυτήν τότε οικονομικού μοντέλου. Ως και την εποχή της απελευθέρωσης της Πόλης (1261) η αυτοκρατορική δυναστεία του Λάσκαρη ευνοούσε τους μικροκαλλιεργητές.
Τα θέματα ήταν αρχικά στρατιωτικές μονάδες, μετακινούμενες ανά την επικράτεια. Όταν οι μονάδες αυτές απέκτησαν μόνιμη εγκατάσταση, θέματα ονομάστηκαν οι περιοχές εγκατάστασής τους, οι οποίες εξελίχθηκαν σε διοικητικές περιφέρειες. Την ανώτατη πολιτική εξουσία του θέματος ασκούσε ο στρατηγός. Στα θέματα υπηρετούσαν ελεύθεροι αγρότες Χριστιανοί ορθόδοξοι στους οποίους το κράτος παραχωρούσε στρατιωτικά κτήματα (στρατιωτόπια, ή στρατοτόπια). Το κτήμα και η υποχρέωση για στρατιωτική υπηρεσία μεταβιβαζόταν από τον πατέρα στον πρωτότοκο γιο. Με τα έσοδά τους εξ αυτών οι στρατιώτες - αγρότες συντηρούσαν τις οικογένειες τους, αγόραζαν οπλισμό και κάλυπταν τα έξοδα των εκστρατειών. Έτσι οι διοικητικές περιφέρειες των Θεμάτων ήταν ταυτόχρονα και οι στρατιωτικές περιφέρειες της Αυτοκρατορίας. Τα θέματα βοήθησαν και στην επικράτηση της μικρομεσαίας αγροτικής τάξης στο Βυζάντιο. Ο θεματικός στρατός αποτελούσε τον κύριο στρατό της Αυτοκρατορίας, ένα είδος εθνικού στρατού στον οποίο στρατολογούνταν μόνο κάτοικοι χριστιανοί ορθόδοξοι, αποκλειομένων των αιρετικών, Εβραίων κ.λπ., σε αντίθεση προς τις υπό της κυβέρνησης της Κωνσταντινούπολης στρατολογούμενες μονάδες που καλούνταν Τάγματα και που περιελάμβαναν και ξένους και αιρετικούς, ακόμα και μη Χριστιανούς. Ο Θεματικός στρατός φάνηκε εξαιρετικά αποτελεσματικός στην απόκρουση των αραβικών επιθέσεων. Καθένα από τα θέματα διοικείτο από τον Στρατηγό ο οποίος είχε πολιτική και στρατιωτική εξουσία, εξ ου και οι παράλληλες ονομασίες των θεμάτων σε: Στρατηγάτα (κατ΄ έκταση) και Στρατηγίδες (κατά διοίκηση). Στον στρατηγό υπάγονταν οι κλεισουράρχες, οι τουρμάρχες (στρατιωτικοί) και οι πρωτονοτάριος ή κριτής (που έφεραν δικαστική εξουσία και οικονομική διαχείριση).
Αν εξαιρέσουμε κάποιες πόλεις, με κυρίαρχη την Κωνσταντινούπολη, όπου αναπτύχθηκαν και άλλου είδους οικονομικές δραστηριότητες αστικού χαρακτήρα, η βυζαντινή κοινωνία παρέμεινε στη βάση της αγροτική. Σημαντική πηγή για το δίκαιο, που αντανακλά με ιδιαίτερα χαρακτηριστικό τρόπο την εσωτερική ζωή των βυζαντινών χωριών κατά τη Μέση Βυζαντινή περίοδο (7ος-τέλη 12ου αιώνα), αποτελεί ο "Γεωργικός Νόμος". Λόγω της σπουδαιότητάς του ο "Γεωργικός Νόμος" προκάλεσε από νωρίς το ενδιαφέρον των ερευνητών και αποτελεί ένα από τα πιο πολυσυζητημένα κείμενα που σχετίζονται με την εσωτερική ιστορία του Βυζαντίου.
Πρόκειται για ιδιωτική συλλογή, που ανανεωνόταν συνεχώς, και αναφέρεται σε συγκεκριμένες περιπτώσεις σχετικές με την αγροτική ιδιοκτησία στα πλαίσια της βυζαντινής αγροτικής "κοινότητας". Όπως φαίνεται από τις διατάξεις του "Νόμου", οι γεωργοί ήταν οργανωμένοι σε "κοινότητες" και συλλογικά υπεύθυνοι για την καταβολή του ομαδικού φόρου που είχε οριστεί για την "κοινότητα", ενώ υποχρεούνταν να καταβάλουν και τα ποσά που αντιστοιχούσαν σε μέλη που χρωστούσαν. Όσο για το χρόνο συγγραφής του, καθώς στο ίδιο το κείμενο δεν αναφέρεται συγκεκριμένη χρονολογία, κυμαίνεται μεταξύ του δεύτερου μισού του 6ου αιώνα και των μέσων του 14ου. Από νωρίς αναγνωρίστηκε ως σπουδαίο νομικό εγχειρίδιο και άσκησε μεγάλη επίδραση στο δίκαιο των σλαβικών κυρίως χωρών και ιδιαίτερα στη Σερβία, τη Βουλγαρία, τη Ρωσία και τη Ρουμανία.
Ο θεσμός της Πρόνοιας ήταν πολιτική που εφαρμόστηκε από τους Κομνηνούς (από 11ο αιώνα) και χαρακτηρίστηκε ως αριστοκρατικός πατριωτισμός. Αφορούσε την παραχώρηση, (αργότερα ισόβια) αγροκτημάτων και φορολογικών εσόδων καθώς και εκχώρηση εσόδων και γαιών στους ευγενείς με αντάλλαγμα την παροχή στρατιωτικών υπηρεσιών. Οι ευγενείς αποδέκτες των προνομίων αυτού του θεσμού ονομάζονταν προνοιάριοι ή στρατιώτες και έγιναν η άρχουσα ταξη. Οι ευγενείς έγιναν η άρχουσα τάξη και οι απλοί αγρότες βυθίστηκαν στην αθλιότητα. Eνας θεσμός που απέκτησε σταδιακά στρατιωτικό χαρακτήρα και είχε σχέση με την αποζημίωση των στρατιωτών και τη στρατολόγησή τους υπήρξε η πρόνοια ή οικονομία. Θεσμοθετήθηκε τις πρώτες δεκαετίες του 11ου αιώνα και συνίστατο στην εκχώρηση προσόδων, που ανήκαν στον ιδιοκτήτη-κράτος, φόρων κρατικών γαιών, καθώς και εξαρτημένων καλλιεργητών και των υποχρεώσεών τους σε διάφορα πρόσωπα έναντι παροχής ορισμένων υπηρεσιών στο κράτος. Aνεξάρτητα αν ο θεσμός της προνοίας θεσμοθετήθηκε από τον 11ο αιώνα, καθαρά στρατιωτικό χαρακτήρα πήρε από τα χρόνια της βασιλείας του Aλεξίου A' Kομνηνού, για να γενικευθεί και να χρησιμοποιηθεί ως μέσο στρατολογίας από το Mανουήλ A' (1143-1180). Bασικός λόγος της εφαρμογής του ήταν η έλλειψη χρημάτων στο κεντρικό ταμείο για την αντιμετώπιση των στρατιωτικών δαπανών. O Aλέξιος, κατέφυγε στην παραχώρηση ενός μέρους των φορολογικών εισοδημάτων, συνδυάζοντάς τα με την παραχώρηση της ίδιας της πηγής τους, της γης, για να συμπληρώσει μισθούς ή για να ανταμείψει μία μερίδα του στρατού, τους ανώτερους αξιωματικούς. Oι αποδέκτες της πρόνοιας, οι προνοιάριοι, είναι στην πλειονότητά τους στρατιώτες το 12ο αιώνα και παρέχουν τη στρατιωτική υπηρεσία τους στο κράτος ως αντάλλαγμα για τα δικαιώματα που αποκτούν με την παραχώρηση της πρόνοιας. H βυζαντινή πρόνοια θυμίζει το δυτικοευρωπαϊκό φέουδο και ανταποκρίνεται στη φεουδαρχική αντίληψη μίας ιδιοκτησίας υπό όρους ή υπό αίρεση, από την οποία πηγάζουν σχέσεις υποταγής. Γη, γαιοπρόσοδος, φόροι και πάροικοι περνούν στη νομή, όχι στην κυριότητα, του προνοιαρίου μέχρι το θάνατό του, χωρίς κληρονομική ισχύ. H πρόνοια θα γίνει κληρονομική πολύ αργότερα, μετά τα μέσα του 13ου αιώνα. Tο κράτος πάντα διατηρούσε την ψιλή κυριότητα της πρόνοιας που παραχωρούσε, διατηρούσε, το δικαίωμα να αποσύρει την πρόνοια από τον προνοιάριο ή να την παραχωρήσει σε άλλον, σπάνια. O προνοιάριος ήταν ένας μεγάλος γαιοκτήμονας, απόλυτος κύριος των παροίκων που του παραχωρούνταν και οι οποίοι θα πλήρωναν σε αυτόν στο εξής το φόρο και τη γαιοπρόσοδο που πλήρωναν προηγουμένως στο κράτος. Oι στρατιώτες-προνοιάριοι του 12ου αιώνα δεν έχουν τίποτε κοινό με τους Bυζαντινούς στρατιώτες της μέσης εποχής. Oι περισσότεροι προνοιάριοι είναι κάτοχοι τόσων μεγάλων ιδιοκτησιών γης, ώστε οι στρατιωτικές τους υποχρεώσεις διατάσσουν να παρουσιάζονται στο στρατόπεδο με ένοπλη ακολουθία από τα κτήματά τους. Ο όρος "στρατιώτης" της εποχής των Kομνηνών αντιστοιχεί με τη δυτικοευρωπαϊκή απόδοση στα Λατινικά του ιππότη: miles. Aπό το Nικήτα Xωνιάτη παίρνουμε πληροφορίες για το πώς έχει διαμορφωθεί ο θεσμός της πρόνοιας επί Mανουήλ Kομνηνού: αναφέρει ότι ως την εποχή του Mανουήλ οι στρατιώτες λάμβαναν αποδοχές σε χρήμα (μισθό), ενώ με μεταρρυθμίσεις τη συγκεκριμένη περίοδο καθιερώθηκε ότι τα ποσά που προορίζονταν για το μισθό των στρατιωτών θα παρέμεναν πλέον στο δημόσιο ταμείο. O μισθός των στρατιωτών αντικαθίσταται με δωρεές παροίκων, "ταις λεγομέναις των παροίκων δωρεαίς". O Xωνιάτης επιχειρηματολογεί καταφερόμενος του θεσμού της πρόνοιας υπογραμμίζοντας τα αρνητικά αποτελέσματά του στο ηθικό και στην πολεμική αξία του στρατού, καθώς και τις επιπτώσεις του στις αγροτικές σχέσεις. Kάνει λόγο για αχόρταγους και ασύδοτους προνοιάριους, οι οποίοι φέρονται με τον πιο σκληρό και απάνθρωπο τρόπο στους παροίκους, αφού πρώτο μέλημά τους καθίστατο η είσπραξη φόρου. Τονίζει ότι η στρατολογία παλαιότερα γινόταν ύστερα από αυστηρό έλεγχο, με κύριο γνώμονα, την στρατιωτική ικανότητα του υποψηφίου, ενώ με το σύστημα του Mανουήλ οι παραπάνω εκχωρήσεις γίνονται χωρίς έλεγχο. Kαταλήγει, υποστηρίζοντας πως τέτοιου είδους πρακτικές δεν ήταν άγνωστες στο βυζαντινό λαό, αλλά η εφαρμογή τους ήταν σε σπάνιες περιπτώσεις, προς ανταμοιβή όσων είχαν επιδείξει ανδραγαθία στο πεδίο της μάχης εναντίον των εχθρών της αυτοκρατορίας.
Η οικογένεια της βυζαντινής περιόδου, όταν καθόταν για φαγητό γύρω από το στρωμένο με το μενσάλι τραπέζι, είχε μπροστά της διάφορα σκεύη για τις τροφές και τα ποτά. Γύρω γύρω, στα πόδια των συνδαιτημόνων, ακουμπούσε το μανδήλι, ένα ενιαίο και μακρύ ύφασμα που χρησίμευε για το σκούπισμα των χεριών. Στη διατροφή των Βυζαντινών βασικό ρόλο είχαν το ψωμί, τα λαχανικά, τα όσπρια και τα δημητριακά, που τα μαγείρευαν με διάφορους τρόπους. Ο πιο συνηθισμένος τρόπος μαγειρείας ήταν το βράσιμο, όπως ειρωνικά μας αφήνει να καταλάβουμε και η βυζαντινή παροιμία "αργώ μαγείρω πάντα έκζεστα", δηλαδή "ο τεμπέλης μάγειρας όλα τα μαγειρεύει βραστά". Οι Βυζαντινοί έτρωγαν επίσης πουλερικά, που υπήρχαν σχεδόν σε κάθε σπίτι, καθώς και αυγά, με τα οποία έφτιαχναν τα περίφημα σφουγγάτα, τις γνωστές μας ομελέττες, που αναφέρονται και από τον Θεόδωρο Πρόδρομο. Από το γάλα έφτιαχναν τυριά όπως το ανθότυρο, το βλάχικο και το κεφαλίτζιν. Κρέας εξασφάλιζαν και με το κυνήγι, αγαπημένη απασχόληση των ανδρών που τους παρείχε συνάμα ευκαιρίες για προσωπική διάκριση. Κυνηγούσαν με σκυλιά και γεράκια. Δεν περιφρονούσαν όμως και άλλες μεθόδους όπως τις παγίδες, τα δίχτυα και τις ιξόβεργες. Τα μεγαλύτερα ζώα αποτελούσαν ακριβότερη και λιγότερο διαδεδομένη τροφή. Τα χοιροσφάγια, που γίνονταν κάθε χειμώνα, προμήθευαν την οικογένεια με τα λουκάνικα, τα παστά και το μαγειρικό λίπος όλης της χρονιάς. Το αρνί ήταν προσιτό μόνο στα πιο ευκατάστατα νοικοκυριά. Σπανιότερα έτρωγαν οι Βυζαντινοί τα βοοειδή, μια και τα χρησιμοποιούσαν κυρίως για την καλλιέργεια των χωραφιών. Αγαπούσαν επίσης τα κάθε λογής ψάρια, φρέσκα ή παστά, και τα θαλασσινά. Τα διάφορα κρασιά, για τα οποία φημιζόταν η Μακεδονία, καθώς και τα φρούτα, συνόδευαν τα τραπεζώματά τους μαζί με μελωμένα και σιροπιαστά γλυκά. Τα γεύματα μπορούσαν να είναι απλά αλλά και εξαιρετικά πολύπλοκα και πλούσια, ανάλογα με την οικονομική κατάσταση κάθε οικογένειας. Εξάλλου, όπως και οι ίδιοι έλεγαν, καταλαβαίνει κανείς "από του γεύματος τον πίθον".
Oι γραπτές πηγές δίνουν πολλές πληροφορίες για τη διατροφή των Βυζαντινών. Βασική επιδίωξη ήταν η αυτάρκεια του νοικοκυριού και γι' αυτό κάθε οικογένεια καλλιεργούσε τα βασικά λαχανικά και εξέθρεψε κάποια ζώα (κυρίως πουλερικά). Βέβαια αυτό ήταν δύσκολο να ισχύει στις μεγάλες πόλεις και ιδιαίτερα στην Κωνσταντινούπολη, που την περίοδο της ακμής της έφτανε τους 500.000 κατοίκους. Για αυτές τις περιπτώσεις, επενέβαινε η κρατική μέριμνα, κυρίως μέσω του έπαρχου της πόλης. Τα κύρια γεύματα των Βυζαντινών ήταν το πρόγ(ε)υμα ή πρόφαγον, το άριστον ή μεσημβρινόν (γεύμα), καθώς και ο δείπνος. Έτρωγαν χρησιμοποιώντας κυρίως τα χέρια, αφού το πιρούνι ήταν άγνωστο μέχρι το 10ο αιώνα και η χρήση του σπάνια στους επόμενους αιώνες. Χρησιμοποιούσαν επίσης κοχλιάρια ή κουτάλια και μαχαίρια. Πριν και μετά το φαγητό έπλεναν τα χέρια τους, χρησιμοποιώντας το χέρνιβ(ι)ον (πήλινο ή μεταλλικό αγγείο). Τα κυριότερα είδη διατροφής ήταν το ψωμί, το λάδι, οι ελιές και το τυρί. Η ποιότητα του ψωμιού παρουσίαζε ποικιλία και ήταν ανάλογη με τις οικονομικές δυνατότητες του καταναλωτή. Έτσι καλύτερος και ακριβότερος άρτος ήταν ο καθαρός άρτος ή ο σεμίδαλις. Η φθηνότερη και πιο διαδεδομένη τροφή για το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού ήταν τα λαχανικά και τα όσπρια. Με δεδομένες δε τις μεγάλες περιόδους νηστείας που προβλέπει η Εκκλησία, και τις οποίες φαίνεται ότι τηρούσαν με αρκετή ευλάβεια οι Βυζαντινοί, οι τροφές αυτές καταναλώνονταν για μακρύ χρονικό διάστημα από το σύνολο του πληθυσμού. Τα πιο συνηθισμένα όσπρια ήταν το «φασούλιν», τα «κουκκία», η φακή, τα «λουπινάρια» και τα «ερεβίνθια». Μεγάλη κατανάλωση φαίνεται να είχαν τα άγρια χόρτα και οι βολβοί. Το μαγείρεμα των λαχανικών είχε μεγάλη ποικιλία, τα έφτιαχναν, μάλιστα και τουρσί, για να μπορούν να τα καταναλώνουν και κατά τη διάρκεια του χειμώνα. Τα αβγά κότας ήταν ένα συνηθισμένο τρόφιμο στο Βυζάντιο. Τρώγονταν βραστά, ψητά, τηγανητά ή και «ροφητά» (ωμά). Τα φρούτα και οι ξηροί καρποί αποτελούσαν το επιδόρπιο των Βυζαντινών. Φρούτα, όπως τα σύκα και τα σταφύλια τα αποξέραιναν και μαζί με κάστανα αμύγδαλα φιστίκια και κουκουνάρια τα έτρωγαν τους χειμερινούς μήνες. Το τυρί οι Βυζαντινοί το έφτιαχναν από γάλα πρόβειο, κατσικίσιο, αγελαδινό, αλλά και βουβαλίσιο. Από το γάλα έφτιαχναν ακόμη «οξύγαλον» (γιαούρτι) και βούτυρο. Ο ελαιόκαρπος υπήρξε, στα βυζαντινά χρόνια, ένα πολύ διαδεδομένο, πρόχειρο και νηστίμο προϊόν. Τα ψάρια οι Βυζαντινοί τα έτρωγαν «εκζεστά» (βραστά), «οφτά» (ψητά) ή «τηγάνου» (τηγανητά).  Στο βυζαντινό τραπέζι σερβίρονταν ακόμα και θαλασσινοί μεζέδες, τα λεγόμενα «αγνά» (καλαμάρια, χταπόδια, γαρίδες, χτένια, πεταλίδες, μύδια, στρείδια, αχινοί κ.λπ.). Στις μεγάλες πόλεις και γενικότερα όπου δεν υπήρχε άμεση δυνατότητα αλιείας, τα μεγάλα και ακριβά ψάρια (κεφάλα, συναγρίδες, μπαρμπούνια, λαβράκια, λυθρίνια, καλκάνια) ήταν προνόμιο των λίγων, ενώ οι υπόλοιποι περιορίζονταν στα μικρά ψάρια (σαρδέλες, παλαμίδες, σκουμπριά, τσίρους) και κυρίως στα παστά. Τα ζώα της οικογένειας εκτρέφονταν κυρίως για τα γαλακτοκομικά προϊόντα και τα αβγά. Η κατανάλωση κρέατος, ακόμη και του παστού, ήταν μια σπάνια πολυτέλεια για το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού. Αντίθετα, στα τραπέζια των πλουσίων έβρισκαν συχνότερα τη θέση τους αρνιά, κατσίκια, κότες, πουλερικά, καθώς και κυνήγια. Σε ιδιαίτερη εκτίμηση είχαν τα χοιρινά κρέατα. Οι Βυζαντινοί αγαπούσαν, επίσης, το κρασί κι είχαν μία μεγάλη ποικιλία. Το κάθε κρασί αναφερόταν με το όνομα της περιοχής απ΄ όπου προερχόταν. Αναμείγνυαν παλαιό κρασί με μέλι και πιπέρι κι έφτιαχναν το «κονδίτον». Άλλα αλκοολούχα ποτά ήταν ο «μηλίτης», ο «μυρτίτης», ο «απίτης», ο «φοινικίτης» κ.λπ.Γνώριζαν την μπίρα, αλλά έφτιαχναν και μία σειρά άλλα ποτά μη αλκοολούχα, όπως από εκχύλισμα αμυγδάλων, μελίγαλα, ροδόμελι κ.λπ.
Πηγή: http://vizantinaistorika.blogspot.gr/2014/07/blog-post_26.html
http://www.militaryhistory.gr/articles/view/118/2
http://www.agiasofia.com/greek/greek8.html
http://www.imma.edu.gr/macher/hm/hm_main.php?el/D2.7.html
http://fablesandrealitydsa11c.weebly.com/betaupsilonzetaalphanutauiotanu940-gammaepsilon973mualphataualpha.html
https://el.m.wikipedia.org/wiki/Θέμα_(Βυζάντιο)

https://el.m.wikipedia.org/wiki/Πρόνοια_(Βυζάντιο)

http://www.ime.gr/chronos/09/gr/p/610/main/p4g.html