Ελληνική ιστορία και προϊστορία

Ελληνική ιστορία και προϊστορία
Ελληνική ιστορία και προϊστορία

Παρασκευή 9 Σεπτεμβρίου 2016

Νεότερη Στερεά Ελλάδα : Απο την Τουρκοκρατία στην Ελληνική Επανάσταση και την απελευθέρωση

Ρούμελη, ενίοτε Ρωμυλία, ήταν μεγάλη διοικητική περιφέρεια κατά την περίοδο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας από την Άλωση της Κωνσταντινούπολης και καθ' όλη την περίοδο τηςτουρκοκρατίας, μέχρι λίγο πριν την Ελληνική Επανάσταση του 1821. Κάλυπτε την Βαλκανική χερσόνησο εκτός από τις Παραδουνάβιες επαρχίες της Ημικρανίας, της Βλαχίας, της Βοσνίας, την Κρήτη, την Κύπρο και κάποιων νήσων του Αιγαίου. Επρόκειτο για την ηπειρωτική μείζονα περιοχή του Ελληνισμού. Ανώτατος διοικητής της περιφέρειας αυτής ήταν ο Μπεηλέρμπεης (ή Αρχίμπεης) που αρχικά είχε έδρα τη Σόφια και από το 1836, όταν πλέον είχε δημιουργηθεί το Βασίλειο της Ελλάδας, μεταφέρθηκε στο Μοναστήρι. Κατά το μέσον του 17ου αιώνα το «Μπεηλερμπεηλήκι» της Ρούμελης περιλάμβανε 27 Σαντζάκια.
Το σύστημα τοπικής ασφάλειας που ονομάζεται αρματολισμός αναπτύχθηκε στις δύσβατες ορεινές επαρχίες της Ηπείρου, της Στερεάς Ελλάδας, της Θεσσαλίας και της δυτικής Μακεδονίας, σε περιοχές που ήταν απομακρυσμένες από τα πλησιέστερα οθωμανικά στρατιωτικά κέντρα. Σε αυτές τις περιοχές η ληστεία είχε ενδημικό χαρακτήρα και οι περιφερόμενες ομάδες ληστών («κλέφτες») συνιστούσαν πλήγμα για τις ορεινές κοινότητες, καθώς οι οθωμανικές αρχές επένδυαν το λιγότερο δυνατό στη διατήρηση της δημόσιας ασφάλειας με την κινητοποίηση των δικών τους στρατιωτικών δυνάμεων. Στις συνθήκες αυτές, η αντιμετώπιση και εκδίωξη των κλεφτών αναθέτονταν σε εντόπιους οπλαρχηγούς («αρματολοί»), με τη σύμφωνη γνώμη των οθωμανικών αρχών και με τις κοινότητες να αναλαμβάνουν το κόστος συντήρησης των αρματολικών σωμάτων της επαρχίας τους. Για να διατηρήσει τη θέση του ένας αρματολός θα έπρεπε να αποδεικνύει διαρκώς ότι προστατεύει την περιοχή από τους κλέφτες. Οι τελευταίοι ήταν πολύ συχνά ανταγωνιστές του, δηλαδή επεδίωκαν να πάρουν τη θέση του στο αρματολίκι. Με τη δράση τους (λεηλασίες, παράνομη φορολόγηση κοινοτήτων, απαγωγές κ.ά.) επεδίωκαν να καταδείξουν την ανικανότητα του αρματολού, αλλά και τη δική τους κυριαρχική ικανότητα στη χρήση της βίας: καθώς ο αρχηγός των κλεφτών έδειχνε ότι μπορούσε να πλήξει μια επαρχία, γνωστοποιούσε ταυτόχρονα ότι θα μπορούσε να την προστατεύει. Σκοπός του ήταν να εξαναγκάσει τις κοινότητες και τις οθωμανικές αρχές να αποκηρύξουν τον υφιστάμενο αρματολό και να αποδεχτούν αυτόν στο αρματολίκι της περιοχής. Κλέφτικες πρακτικές μετέρχονταν και οι πρώην αρματολοί, ώστε να ανακτήσουν το χαμένο αρματολίκι. Η μετάβαση ενός οπλαρχηγού από την παρανομία (κλέφτης) στη νομιμότητα (αρματολός) και αντιστρόφως ήταν συνηθισμένη, και δεν ήταν σπάνιο να μεταβαίνει κάποιος αρκετές φορές στη διάρκεια της ζωής του από τη μία κατάσταση στην άλλη.
Ή παράδοση θέλει το πρώτο αρματολίκι να έχει δημιουργηθεί στα Άγραφα. Δεν γνωρίζουμε πότε ακριβώς συστάθηκαν τα πρώτα αρματολίκια του νότιου βαλκανικού χώρου, ούτε την εξέλιξη του θεσμού στη διάρκεια της οθωμανικής κυριαρχίας. Ο αριθμός τους πρέπει να μεταβάλλεται και τα όριά τους να αλλάζουν. Αλλά οι πληροφορίες που διαθέτουμε είναι αποσπασματικές και αμφίβολες, ιδίως για τους πρώτους αιώνες της οθωμανικής κυριαρχίας, και προέρχονται κυρίως από μαρτυρίες του 19ου αιώνα. Η εικόνα γίνεται σαφέστερη μετά τον 18ο αι. και ιδίως τις παραμονές της επανάστασης του 1821, όπου τα τεκμήρια και οι μαρτυρίες πληθαίνουν. Τον 16ο αιώνα αναφέρεται ότι είχαν δημιουργηθεί αρματολίκια σε 14 περιοχές ή σε 15 περιοχές. Στις μαρτυρίες αυτές δεν γίνεται αναφορά στο αρματολίκι της Λειβαδιάς (περιελάμβανε χωριά στη Φθιώτιδα), αλλά ούτε και στα γειτονικά αρματολίκια των Σαλώνων και της Αταλάντης (και περιοχές της Βοιωτίας). Δημιουργήθηκαν αργότερα, κατά τον 18ο αιώνα, οπότε το σύστημα του αρματολισμού επεκτείνεται σε όλες σχεδόν της ορεινές επαρχίες του κεντρικού ελλαδικού χώρου. Στα τρία αρματολίκια που συνδέονται με τη Βοιωτία θα πρέπει να προστεθεί και το ιδιαίτερο καθεστώς ορισμένων κοινοτήτων στις βόρειες πλευρές της Πάρνηθας (Δερβενοχώρια), που προστάτευαν τη μετακίνηση από τη Θήβα προς την Αττική.
Η Φιλική Εταιρεία είχε μικρή παρουσία στους αρματολούς της κεντρικής Ελλάδας. Η θέση, ωστόσο, των αρματολών στα εδάφη που ήλεγχε ο Αλή Πασάς ήταν αβέβαιη μετά την αναμενόμενη ήττα του από τις δυνάμεις του Σουλτάνου. Μετά το ξέσπασμα της εξέγερσης στην Πελοπόννησο, η διάδοση της επαναστατικής δραστηριότητας κινδύνευε να τους στερήσει την εξουσία στις περιοχές τους, αλλά και να τους εκθέσει στις Οθωμανικές αρχές. Έτσι, οι αρματολοί της Στερεάς ξεπέρασαν τις επιφυλάξεις τους και τέθηκαν οι ίδιοι επικεφαλής των επαναστατικών δυνάμεων στα αρματολίκια τους. Στην Στερεά Ελλάδα κηρύχθηκε επίσημα η έναρξη της επανάστασης στις 27 Μαρτίου, στηΜονή Οσίου Λουκά κοντά στη Λιβαδειά, με παρόντες τους οπλαρχηγούς Αθανάσιο Διάκο καιΒασίλη Μπούσγο και προκρίτους της περιοχής.
Η επανάσταση επεκτάθηκε γρήγορα σε όλη την Πελοπόννησο και Ανατολική Στερεά και είχε μεγάλη επιτυχία αφού πέρασαν στον έλεγχο των επαναστατών πολύ σύντομα, Καλάβρυτα (21 Μαρτίου), Καλαμάτα (23 Μαρτίου), Αίγιο (23 Μαρτίου), Πάτρα (25 Μαρτίου), Γαλαξίδι (26 Μαρτίου),Άργος, Καρύταινα, Μεθώνη, Νεόκαστρο, Φανάρι, Γαστούνη,Ναύπλιο στην Πελοπόννησο και Σάλωνα (Πανουργιάς, 27 Μαρτίου), Λιδωρίκι (Σκαλτσάς, 28 Μαρτίου), Μαλανδρίνο (Σκαλτσάς, 30 Μαρτίου), Λιβαδειά (Διάκος, 31 Μαρτίου), Θήβα (Μπούσγος, 3 Απριλίου), Αταλάντη στη Στερεά Ελλάδα.
Από τις 3 Απριλίου είχαν ξεσηκωθεί από ντόπιους φιλικούς οι Σπέτσες και ο Πόρος, η Σαλαμίνα και η Αίγινα και στις 10 Απριλίου τα Ψαρά. Την ίδια μέρα ο αρματολός Γιάννης Δυοβουνιώτης μπήκε στην Μπουδουνίτσα (Μενδενίτσα) της Ρούμελης. Στην Αττική ο Φιλικός Μελέτης Βασιλείου και άλλοι ντόπιοι καπετάνιοι στρατολόγησαν αγρότες και χωρικούς για μέρες, μπήκαν στην Αθήνα στις 15 Απριλίου, περιορίζοντας τους ντόπιους μουσουλμάνους στο κάστρο της Ακρόπολης και την ίδια μέρα η Ύδρα κήρυξε επισήμως την επανάσταση. Στις 18 Απριλίου οι Ρουμελιώτες αρματολοί Διάκος, Δυοβουνιώτης και Πανουργιάς μπήκαν στο Πατρατζίκι (Υπάτη) και την ίδια μέρα ξεσηκώθηκε η Σάμος με τον καπετάν Κωνσταντή Λαχανά, να σηκώνει τη σημαία της επανάστασης στο Βαθύ. Από τις 8 Μαΐου ανέλαβε την ηγεσία της επανάστασης στο νησί ο Φιλικός Λυκούργος Λογοθέτης.
Τα ελληνικά στρατιωτικά τμήματα που είχαν καταλάβει την Υπάτη, αποφάσισαν να την εγκαταλείψουν και να αντιμετωπίσουν την οθωμανική στρατιά στηνΦθιώτιδα σε τρία σημεία: Ο Πανουργιάς στη Χαλκωμάτα, ο Δυοβουνιώτης στο Γοργοπόταμο και ο Διάκος στην Αλαμάνα. Στις 24 Απριλίου, ο Ομέρ Βρυώνης επιτέθηκε και στα τρία σημεία ταυτόχρονα. Ο Πανουργιάς και ο Δυοβουνιώτης αναγκάστηκαν σε υποχώρηση, όμως το τμήμα του Διάκου που αντιστάθηκε πεισματικά στη γέφυρα της Αλαμάνας σφαγιάστηκε και ο ίδιος συνελήφθη επιτόπου. Λίγες μέρες αργότερα τα ελληνικά στρατιωτικά σώματα ηττήθηκαν στο Ελευθεροχώρι της Λαμίας. Στις 8 Μαΐου ο Οδυσσέας Ανδρούτσος κατάφερε πλήγμα στον Ομέρ Βρυώνη στο χάνι της Γραβιάς. Με 120 μαχητές αντιμετώπισε επιτυχημένα όλη την ημέρα τις οθωμανικές επιθέσεις προξενώντας τους σημαντικές απώλειες και αποσύρθηκε τη νύχτα προς τα βουνά, με ελάχιστες δικές του απώλειες. Λίγες μέρες αργότερα οθωμανικό στρατιωτικό σώμα απέτυχε να καταλάβει τα Βλαχοχώρια της Γκιώνας, που υπερασπίζονταν οΓιάννης Γκούρας. Οι τελευταίες επιτυχίες αναπτέρωσαν το ηθικό των επαναστατημένων και προβλημάτισαν τους Τούρκους, που αποσύρθηκαν προσωρινά στην Μενδενίτσα.
Την ίδια μέρα που γίνονταν η μάχη στη Γραβιά (8 Μαΐου) και μια μέρα μετά την έναρξη της επανάστασης στη Θεσσαλία, επαναστάτησε και το γειτονικό Ξεροχώρι (Ιστιαία) στην βόρεια Εύβοια. Από εκεί η επανάσταση διαδόθηκε στην Λίμνη και στην Κύμη της Εύβοιας, που ανήκε στο ισχυρό πασαλίκι του Εγρίπου (Ευρίπου) με πρωτεύουσα τη Χαλκίδα και είχε σημαντικές οθωμανικές στρατιωτικές δυνάμεις. Τέλη Μαΐου οι επαναστάτες προσπάθησαν δύο φορές να πολιορκήσουν την Χαλκίδα χωρίς όμως επιτυχία και στη συνέχεια κυνηγήθηκαν από το οθωμανικό ιππικό, που τους προκάλεσε μεγάλες απώλειες.
Οι Έλληνες για να βοηθήσουν τους Σουλιώτες που βρίσκονταν σε δυσμενή θέση, επιχείρησαν αντιπερισπασμό στέλνοντας στρατό στα νότια της Ηπείρου με αρχηγό τον Μαυροκορδάτο. Παράλληλα ένα στρατιωτικό σώμα με αρχηγό τον Κυριακούλη Μαυρομιχάλη αποβιβάστηκε στην περιοχή του Φαναρίου κοντά στις εκβολές του Αχέροντα άλλα απέτυχε. Το σώμα του Μαυροκορδάτου συμπεριλαμβανόταν και ένας λόχος φιλελλήνων μετά από ορισμένες επιτυχίες στο Κομπότι, ηττήθηκε στη μάχη του Πέτα από τις δυνάμεις του Κιουταχή. Τα υπολείμματα του στρατού κατέφυγαν στο Μεσολόγγι. Λίγο μετά έπεσε και το Σούλι και οι δυνάμεις του Ομέρ Βρυώνη συναντήθηκαν με αυτές του Κιουταχή προελαύνοντας κατά του Μεσολογγίου. Η πρώτη πολιορκία του Μεσολογγίου κατέληξε σε αποτυχία για τις τουρκικές δυνάμεις οι οποίες αποσύρθηκαν τον Νοέμβριο του 1822. Τον Ιανουάριο παραδόθηκε η Ακροκόρινθος. Το ίδιο διάστημα οι Έλληνες πολιορκούσαν την Πάτρα, ενώ στην Στερεά συνεχιζόταν η πολιορκία της Αθήνας η οποία παραδόθηκε στις 9 Ιουνίου του 1822.
Η στρατιά του Ομέρ Βρυώνη και του Μουσταή διασχίζοντας τις ορεινές περιοχές των Αγράφων για να συντρίψει τους τοπικούς οπλαρχηγούς συνάντησε ισχυρή αντίσταση από Ελλήνικές δυνάμεις με αρχηγό τον Μάρκο Μπότσαρη, στη θέση Κεφαλόβρυσο κοντά στο Καρπενήσι. Οι Έλληνες υπερείχαν στη μάχη όμως θανάσιμος τραυματισμός του Μπότσαρη τους ανάγκασε να αποσυρθούν. Οι Τούρκοι προέλασαν προς το Μεσολόγγι, όμως προτίμησαν να πολιορκήσουν πρώτα το Αιτωλικό(Ανατολικό). Η πολιορκία αποκρούστηκε και η τουρκική στρατιά αποχώρησε. Στην επιστροφή δέχτηκε επίθεση από σώμα κλεφτών και επέστρεψε στην Ήπειρο αποδεκατισμένη. Η άλλη στρατιά του Μπερκόφτσαλη αφού πολιόρκησε ανεπιτυχώς την Αθήνα έκανε ορισμένες επιτυχημένες επιχειρήσεις στην Εύβοια και στη συνέχεια αποσύρθηκε.
Οι Τούρκοι δεν ανέλαβαν σημαντικές επιχειρήσεις στη στεριά κατά τη διάρκεια του 1824. Οργάνωσαν μία επιχείρηση στην ανατολική Στερεά, άλλα ηττήθηκαν στην μάχη της Άμπλιανης από δυνάμεις ρουμελιωτών και Σουλιωτών. Στη Στερεά επήλθε πλήρης ρήξη του Οδυσσέα Ανδρούτσου με την κυβέρνηση. Τον Μάρτιο του 1825, έχοντας και τουρκική βοήθεια, συγκρούστηκε στις Λιβανάτες με στρατιωτικό σώμα διοικητής του οποίου ήταν ο Γκούρας. Ο Ανδρούτσος που ηττήθηκε, αιχμαλωτίστηκε και φυλακίστηκε στην Ακρόπολη της Αθήνας. Λίγο αργότερα δολοφονήθηκε.
Από τις αρχές του έτους 1826 οι ενωμένες στρατιές του Ιμπράημ και του Κιουταχή πολιορκούσαν το Μεσολόγγι. Οι πολιορκημένοι του Μεσολογγίου απέρριψαν τις προτάσεις του Ιμπραήμ για παράδοση και επέλεξαν να συνεχίσουν να αντιστέκονται. Όμως η συντριπτική υπεροχή του αντιπάλου σε στρατιωτικές δυνάμεις καθιστούσε την προσπάθεια εξαιρετικά δύσκολη. Το σχέδιο της εξόδου πιθανότατα προδόθηκε, με αποτέλεσμα οι τουρκοαιγύπτιοι να απαντήσουν με σφοδρή επίθεση που συνοδεύτηκε από σφαγή. Χιλιάδες Έλληνες σφαγιάστηκαν οι αιχμαλωτίστηκαν και μόνο 1.500 περίπου κατάφεραν να διασωθούν. Η ηρωική έξοδος του Μεσολογγίου συγκλόνισε την Ευρωπαϊκή κοινή γνώμη και συνέβαλε καθοριστικά, στην αλλαγή στάσης των μεγάλων δυνάμεων της εποχής, υπέρ της Ελλάδας. Η πτώση του Μεσολογγίου οδήγησε σε παραίτηση την Κυβέρνηση Κουντουριώτη και την διαδέχτηκε η κυβέρνηση Ζαΐμη.
Μετά την πτώση του Μεσολογγίου ο Κιουταχής στράφηκε προς την Αθήνα για να αναλάβει την πολιορκία της πόλης και ο Ιμπραήμ πέρασε ξανά στην Πελοπόννησο. Την παρενόχληση του Κιουταχή ανέλαβε ο Καραϊσκάκης που με μία σειρά επιχειρήσεων κατέστρεφε τις προσπάθειες ανεφοδιασμού των Τούρκων. Τον Νοέμβριο του 1826 πέτυχε καθοριστικής σημασίας νίκη στην μάχη της Αράχωβας απέναντι σε τουρκικό σώμα υπό τη διοίκηση του Μουσταφάμπεη. Στις αρχές του 1827 οι Έλληνες αγωνίζονταν να διατηρήσουν την Ακρόπολη, την οποία πολιορκούσε στενά οΚιουταχής. Για την σωτηρία της Ακρόπολης συγκεντρώθηκε ελληνικός στρατός στην Αττική υπό τις διαταγές τουΓεώργιου Καραϊσκάκη και του Κάρολου Φαβιέρου. Ταυτόχρονα ο Φρανκ Άστιγξ με τον στόλο του εμπόδιζε τον ανεφοδιασμό του Κιουταχή από τη θάλασσα. Ο Καραϊσκάκης πέτυχε μεγάλη νίκη στην μάχη του Κερατσινίου άλλα στο Φάληρο τραυματίστηκε θανάσιμα και υπέκυψε. Μία μέρα μετά τον θάνατο του Καραϊσκάκη, οι Έλληνες ηττήθηκαν στημάχη του Ανάλατου και λίγο αργότερα η φρουρά της Ακρόπολης αποφάσισε να διαπραγματευτεί τους όρους παράδοσής της.
Στις αρχές Ιανουαρίου του 1828 κατέφθασε στην Ελλάδα οΙωάννης Καποδίστριας, εκλεγμένος κυβερνήτης της χώρας από την τρίτη εθνοσυνέλευση της Τροιζήνας. Ο Καποδίστριας αναλάμβανε το δύσκολο έργο της ανόρθωσης της χώρας, σε μία περίοδο που η επανάσταση βρισκόταν σε κρίσιμη καμπή και η οικονομία ήταν κατεστραμμένη από τον μακροχρόνιο πόλεμο. Μέχρι τα τέλη Οκτωβρίου 1828 δεν απέμενε κανένα κάστρο της Πελοποννήσου στην κυριαρχία των Οθωμανών.
Στη Στερεά οι επιχειρήσεις ξεκίνησαν το καλοκαίρι του 1828. Τις προσπάθειες ανακατάληψης της περιοχής ευνοούσε το ξέσπασμα του Ρωσοτουρκικού πολέμου, τον Απρίλιο του 1828. Στις 11 Αυγούστου 1828 οι δυνάμεις που ήταν επικεφαλής ο Κίτσος Τζαβέλας μεταφέρθηκαν από το Λουτράκι στην παραλία της Σεργούλας, ανατολικότερα της Ναυπάκτου. Στράφηκαν προς το Μαλανδρίνο και το Λιδωρίκι, αναγκάζοντας τους Τούρκους της περιοχής να αποσυρθούν στην Λομποτινά. Τα τουρκικά σώματα που στάλθηκαν να τους ενισχύσουν αντιμετωπίστηκαν επιτυχώς στο Μερμηγκάρι, στο Καστέλλι και στην Γραμμένη Οξυά και στην Τέρνοβα. Οι Οθωμανικές δυνάμεις στην Λομποτινά αποφάσισαν να διαφύγουν προς τη Ναύπακτο στις 22 Οκτωβρίου. Κατά την έξοδό τους έγιναν αντιληπτοί από τους Έλληνες και στην μάχη που ξέσπασε σχεδόν αποδεκατίστηκαν. Είχε ξεκινήσει επιχειρήσεις στην Ανατολική Στερεά ο Δημήτριος Υψηλάντης. Κατέλαβε αρχικά την Δομβραίνα, στη συνέχεια το Δίστομο και ακολούθησε η κατάληψη της Αράχωβας. Οι Οθωμανικές δυνάμεις της περιοχής φοβούμενες μην εγκλωβιστούν αποχώρησαν με αποτέλεσμα να καταληφθούν εύκολα από τον Δημήτριο Υψηλάντη, η Λιβαδειά, τα στενά της Πέτρας και το κάστρο της Βουδουνίτσας. Ο Δημήτριος Υψηλάντης ενισχύθηκε και με νέες δυνάμεις κατέλαβε την στρατηγική περιοχή της Άμπλιανης στον δρόμο Γραβιάς-Άμφισσας, η οποία του επέτρεψε την κατάληψη της Άμφισσας στις 17 Νοεμβρίου του 1828. Λίγες ημέρες μετά, στις 23 Νοεμβρίου 1828, οι δυνάμεις του Κίτσου Τζαβέλα εισήλθαν στο Καρπενήσι απελευθερώνοντας την πόλη. Στη δυτική Ελλάδα το βάρος των επιχειρήσεων είχε μεταφερθεί στην περιοχή του Αμβρακικού. Τον Δεκέμβριο του 1828 σημειώθηκε η πρώτη σημαντική επιτυχία με την κατάληψη της Βόνιτσας.
Πηγή: https://el.m.wikipedia.org/wiki/Ρούμελη_(Οθωμανική)
http://boeotia.ehw.gr/forms/fLemmaBodyExtended.aspx?lemmaID=12831
https://el.m.wikipedia.org/wiki/Ελληνική_Επανάσταση_του_1821

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου