Ελληνική ιστορία και προϊστορία

Ελληνική ιστορία και προϊστορία
Ελληνική ιστορία και προϊστορία

Παρασκευή 1 Νοεμβρίου 2024

Ρωμαίο-Βρετανοί : Οι άγνωστοι ακρίτες του ελληνορωμαϊκού πολιτισμού, του χριστιανικού κόσμου και ο βασιλιάς Αρθούρος

Οι Ρωμαίοι κατέκτησαν τις σύγχρονες Αγγλία και Ουαλλία κατά τον 1ο αι. μ.Χ. Οι φυλές της Καληδονίας (Καληδόνιοι, Κορνάβιοι, Ουενίκονες κ.ά.), η οποία αντιστοιχεί στη σύγχρονη Ορεινή Σκωτία (Scottish Highlands), παρέμειναν ανεξάρτητες. Έως τον 4ο αι. οι λαοί της είχαν ενσωματωθεί στη φυλετική ένωση των Πίκτων (Picti). Η ονομασία τους σήμαινε τους «βαμμένους» στη λατινική, λόγω της κελτικής συνήθειας της δερματοστιξίας την οποία διατηρούσαν. Οι ίδιοι αυτοαποκαλούνταν «Κρούθνι» (Cruthni). Η ρωμαϊκή εξουσία στη Βρετανία διατηρήθηκε περισσότερο από τρεις αιώνες, ωστόσο ο εκλατινισμός και ο εκχριστιανισμός περιορίσθηκε κυρίως στις πόλεις και σε μερικές νοτιοανατολικές αγροτικές περιοiχές. Η πλειοψηφία του πληθυσμού παρέμεινε κελτική στη γλώσσα και τις λατρείες. Ειδικά οι αγροτικοί πληθυσμοί είχαν επηρεασθεί σημαντικά από τη χριστιανική αίρεση του Πελαγιανισμού. Κατά τα τέλη του 4ου αι., η αρχική ρωμαϊκή επαρχία της Βρετανίας είχε διασπασθεί σε τέσσερις επαρχίες: τη «Μεγάλη Καισαρησία», τη «Φλαβία Καισαρησία», τη «Βρετανία Α΄» και τη «Βρετανία Β΄».
Κατά τις αρχές του 5ου αιώνα, η Δυτική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία βρισκόταν σε φάση κατάρρευσης. Οι Ρωμαίοι είχαν αρχίσει να ανακαλούν στρατεύματα από τη Βρετανία από τον 4ο αι., προκειμένου να αντιμετωπίσουν τη βαρβαρική πίεση στο ηπειρωτικό σύνορο του Ρήνου. Το 383, ο Ισπανορωμαίος Μάξιμος, στρατηγός της Βρετανίας ο οποίος εποφθαλμιούσε τον θρόνο της Ραβέννας, αποβιβάσθηκε στη Γαλατία με πολλούς στρατιώτες του. Οι άνδρες που απέσυρε δεν αντικαταστάθηκαν με νέους. Η προστασία της ρωμαϊκής Βρετανίας ήταν πλέον ασύμφορη οικονομικά για την καταρρέουσα Αυτοκρατορία. Η αποχώρηση Ρωμαίων στρατιωτών συνεχίσθηκε και μαζί τους αποσύρθηκε σημαντικό μέρος των ανωτέρων και ευπόρων τάξεων, τα μέλη των οποίων είχαν κατανοήσει ότι η Βρετανία δεν θα αποτελούσε σε λίγο ασφαλές μέρος. Η αστική ζωή είχε ήδη περιορισθεί σημαντικά και η οικονομία είχε υποστεί κάμψη. Το 407 μ.Χ. η Αυτοκρατορία απέσυρε τα τελευταία τακτικά στρατεύματα της από το νησί, πιθανώς μαζί με τους περισσότερους διοικητικούς υπαλλήλους. Οι στρατιώτες που απέμειναν ήταν ουσιαστικά όσοι Ρωμαίοι και ξένοι μισθοφόροι είχαν αποκτήσει οικογένεια ή άλλα ερείσματα στο νησί, καθώς και οι Βρετανοί μάχιμοι που υποστήριζαν τις λεγεώνες. Τα ίδια ισχύουν για τους εναπομείναντες αυτοκρατορικούς αξιωματούχους και υπαλλήλους. Ειδικά στην ανατολική Βρετανία παρέμειναν αρκετοί εκλατινισμένοι Γερμανοί στρατιώτες (gentiles), απόγονοι παλαιών μισθοφόρων των Ρωμαίων. Αρχικά πολέμησαν τους Αγγλοσάξονες ομοφύλους τους, εντούτοις είναι άγνωστο αν κάποιοι προτίμησαν στη συνέχεια να συνεργαστούν μαζί τους επί της βάσης της κοινής καταγωγής. Τέλος, παρέμειναν πολλοί από τους σημαντικότατους Σαρμάτες μισθοφόρους, στους οποίους θα αναφερθούμε αναλυτικά παρακάτω. Μετά το 407 η Βρετανία νοτίως του τείχους του Αδριανού, παρότι λογιζόταν ως μέρος του ρωμαϊκού κόσμου, κατέστη ουσιαστικά ανεξάρτητη. Η αύξηση των βαρβαρικών επιδρομών μετά τη ρωμαϊκή αποχώρηση, έφερε σε δύσκολη θέση τη βρετανική ηγεσία. Τα μέλη της έστειλαν μήνυμα στον Ρωμαίο αυτοκράτορα, με αίτημα για αποστολή στρατιωτικής βοήθειας (410 μ.Χ.). Ο τελευταίος τους συμβούλευσε να οργανώσουν μόνοι τους την άμυνα τους.
Παρά την αποχώρηση της Αυτοκρατορίας από τη Βρετανία, ο οργανωμένος σε ρωμαϊκά πλαίσια βίος συνεχίσθηκε. Τα συρρικνωμένα πλέον ρωμαϊκά αστικά κέντρα συνέχισαν να υπάρχουν, αλλά ο τρόπος ζωής, η γλώσσα, οι λατρείες κ.ά. ρωμαϊκά στοιχεία υποχωρούσαν σταθερά έναντι των αναγεννημένων κελτικών. Η εναπομείνασα εκρωμαϊσμένη αριστοκρατία της νοτιοανατολικής Βρετανίας, ανέλαβε την οργάνωση της άμυνας της περιοχής έναντι των Σαξόνων. Η πιστή στην κελτική παράδοση, αριστοκρατία της λοφώδους δυτικής Βρετανίας, ανέλαβε την απόκρουση κυρίως των Ιρλανδών επιδρομέων. Οι παλαιοί διοικητές των φρουρών του τείχους του Αδριανού και οι τοπικοί ευγενείς, έγιναν η κληρονομική ηγετική τάξη της βόρειας βρετανικής περιοχής, αναλαμβάνοντας την απόκρουση κυρίως των Πίκτων. Από την εθνο-πολιτισμική άποψη, οι βόρειοι Βρετανοί ηγεμόνες βρίσκονταν σε ενδιάμεση θέση μεταξύ των «ακραιφνών Κελτών» της δυτικής περιοχής και των Ρωμαιο-βρετανών της νοτιοανατολικής. Πιθανώς οι τρεις αναφερόμενες ομάδες ευγενών να βρίσκονταν σε αντιπαλότητα κατά τη ρωμαϊκή περίοδο. Όμως, η κοινή εξωτερική απειλή των βαρβάρων τις συνέδεσε περισσότερο. Βαθμιαία, η πρώην ρωμαϊκή Βρετανία διαιρέθηκε σε αυτόνομα κελτικά ή ρωμαιο-κελτικά κρατίδια υπό την ηγεσία πολεμικών αρχηγών, οι οποίοι προσπάθησαν να διατηρήσουν ενωμένο το «Βρετανικό βασίλειο», όπως αντιλαμβάνονταν την κοινή επικράτεια τους. Μέρος της ενωτικής πολιτικής τους ήταν η εκλογή ενός πολέμαρχου (Δούκα) ως ανώτατου πολιτικο-στρατιωτικού αρχηγού, ο οποίος οδηγούσε τις πολεμικές προσπάθειες τους έναντι των επιδρομέων και απέτρεπε τις εσωτερικές συγκρούσεις. Στις μεταγενέστερες πηγές, αυτός ο τίτλος αναφέρεται ως Ανώτατος ηγεμόνας της νήσου αλλά ο αρχικός ή ο στρατιωτικός του τίτλος ήταν «Δούκας» (Dux bellorum). Πιθανώς αποτελούσε την αδιάλειπτη συνέχεια του ρωμαϊκού αξιώματος του Δούκα της Βρετανίας (βλ. ανωτέρω). Οι Βρετανοί αντιστάθηκαν στους εισβολείς υπό την ηγεσία διαδοχικών εμπνευσμένων ηγετών όπως ο Βοτεπόριξ, ο Βόρτιγκερν και κυρίως ο Αρθούρος. Υπό την ηγεσία τους συνέτριψαν τους Πίκτους και τους Ιρλανδούς, σαρώνοντας τις αποικίες των δεύτερων στην Ουαλλία και την Πεδινή Σκωτία, και περιόρισαν τους Αγγλοσάξονες. Το 429 οι Ρωμαιο-βρετανοί υπό την ηγεσία του αγίου Γερμανού της Οσέρ (Auxerre), συνέτριψαν ένα στίφος Σαξόνων και Πίκτων επιδρομέων.
Η βρετανική άμυνα υπήρξε επιτυχής έως το 442, όταν κλονίσθηκε από δύο αλγεινές «πληγές» (χρονικό του Gildas). Δούκας της Βρετανίας ήταν τότε ο Βόρτιγκερν (Vortigern), πιθανώς ένας από τους αρχηγούς της φυλής των Ορδοβίκων. Η ονομασία του μάλλον δεν αποτελεί ανθρωπωνύμιο, επειδή αναλύεται στη βρυθονική κελτική ως ο «Μεγάλος βασιλιάς» και αποτελεί πιθανώς εκλαϊκευμένη απόδοση του τίτλου του Ανώτατου ηγεμόνα. Ο Βόρτιγκερν είχε προσλάβει Ιούτους μισθοφόρους (από τη σύγχρονη Γιουτλάνδη, τη «χώρα των Ιούτων»), για να αποκρούσει τις αγγλοσαξονικές επιδρομές. Η εξέγερση τους (442) εναντίον του αποτελεί την πρώτη «πληγή» που αναφέρει ο Γκίλντας. Οι Ιούτοι άρχισαν να λεηλατούν οικισμούς της Ανατολικής Βρετανίας, αιχμαλωτίζοντας ή φονεύοντας τους κατοίκους. Η δεύτερη «πληγή» ήταν μια επιδημία πανώλης που εμφανίσθηκε στη νήσο (περί το 446) και έπληξε κυρίως τις πόλεις, αποδεκατίζοντας τον εναπομείναντα εκλατινισμένο πληθυσμό ο οποίος ήταν συγκεντρωμένος κυρίως σε αυτές. Η βρετανική οργάνωση δέχθηκε ισχυρό πλήγμα, επειδή στελεχωνόταν προπαντός από τους εκλατινισμένους. Το 446 οι Ρωμαιο-βρετανοί ζήτησαν τη στρατιωτική βοήθεια του Ρωμαίου αξιωματούχου Αέτιου. Ο Αέτιος, ο μεγάλος στρατηγός που σε πέντε χρόνια θα απέκρουε τον Αττίλα στα Καταλαυνικά Πεδία (451), βρισκόταν στη Γαλατία. Το βρετανικό αίτημα απορρίφθηκε πάλι.
Η προτίμηση του Βόρτιγκερν στους Γερμανούς μισθοφόρους υπήρξε το τραγικό λάθος του. Πιθανώς δεν εμπιστευόταν τους εντόπιους πολεμιστές, θέλοντας να σταθεροποιήσει την προσωπική εξουσία του με τον σχηματισμό μιας δικής του «Πραιτωριανής φρουράς» αποτελούμενης από Γερμανούς. «Διόρθωσε» το σφάλμα της πρόσληψης των Ιούτων με ένα μεγαλύτερο λάθος: εγκατέστησε μια ομάδα Σαξόνων μισθοφόρων, υπό τους αρχηγούς Χόρσα και Χένγκιστ, στην περιοχή του Κεντ (περίπου 449 μ.X.). Η υποχρέωση τους ήταν να καταστείλουν την εξέγερση των Ιούτων. Οι Σάξονες τους νίκησαν αλλά στη συνέχεια, με ορμητήριο το Κεντ, στράφηκαν και αυτοί εναντίον του Βόρτιγκερν διενεργώντας αγριότητες και λεηλασίες εις βάρος των Κελτών. Κάλεσαν πλήθη ομοεθνών τους από την κοιτίδα τους, οι οποίοι αποβιβάσθηκαν στις ακτές της Βρετανίας και κατέκτησαν σε μερικές δεκαετίες το νοτιοανατολικό τμήμα της. Η αγγλοσαξονική προέλαση περιορίσθηκε από τις προσπάθειες του δούκα (Ανώτατου ηγεμόνα) Αμβροσίου Αυρηλιανού και στη συνέχεια αναχαιτίσθηκε από τον μεγάλο δούκα Αρθούρο (πιθανώς γιο του προηγουμένου). Το ανθρωπωνύμιο «Αρθούρος» προέρχεται ενδεχομένως από κελτική παραφθορά του «Αρτόριος» και έχει προταθεί η εκδοχή ότι ο δούκας της Βρετανίας των 5ου-6ου αι. ήταν απόγονος του Ρωμαίου αξιωματικού του 2ου αιώνα. Άλλη εκδοχή υποστηρίζει ότι η προσωπική ονομασία «Αρτόριος» μετεξελίχθηκε στον κελτικό τίτλο «Αρθούρος» (όπως π.χ. το ρωμαϊκό «Καίσαρ» μετατράπηκε στο γερμανικό «Κάιζερ» ή το ρωσικό «Τσάρος»). Εντούτοις, ο Αρθούρος θεωρείται Κέλτης, ακόμη κι αν ήταν μακρινός απόγονος του Ρωμαίου Αρτόριου.
Ο ρωμαϊκός στρατός στη Βρετανία περιελάμβανε πολλούς Σαρμάτες μισθοφόρους, από τις ρωσικές στέπες, οι περισσότεροι από τους οποίους μάλλον παρέμειναν στο νησί μετά το 407. Οι Ρωμαίοι της Ύστερης περιόδου εκτίμησαν τη μαχητική τους αξία και τους προσέλαβαν μαζικά ως μισθοφόρους, υιοθετώντας εντέλει και τον τρόπο πολέμου τους. Το ίδιο έπραξαν οι Γότθοι, οι Ούννοι και άλλοι λαοί, οι οποίοι επιπροσθέτως περιελάμβαναν στις τάξεις τους πολυάριθμους Σαρμάτες συμμάχους. Οι Σαρμάτες διασκορπίστηκαν και εγκαταστάθηκαν σε πολλές ευρωπαϊκές περιοχές, όπου αφομοιώθηκαν από τους τοπικούς πληθυσμούς. Ο αριθμός των Σαρματών της Βρετανίας δεν ήταν ευκαταφρόνητος. Οι Ρωμαίοι εγκατέστησαν στο νησί 5.500 Ιάζυγες πολεμιστές. Επειδή οι Σαρμάτες μετακινούνταν με τις οικογένειες τους, που διαβιούσαν στις χαρακτηριστικές βαριές άμαξες των νομάδων, είναι βέβαιο ότι πολλοί από τους Ιάζυγες συνοδεύονταν από τα γυναικόπαιδα τους. Από την άλλη πλευρά, αρκετοί θα ήταν ανύμφευτοι άνδρες που θα νυμφεύθηκαν εντόπιες Κέλτισσες. Ο συνολικός σαρματικός πληθυσμός θα αριθμούσε λίγες δεκάδες χιλιάδων. Ο αριθμός των εκλατινισμένων Γερμανών gentiles ήταν μεγαλύτερης τάξης, ενώ ο συνολικός πληθυσμός της Βρετανίας υπερέβαινε το 1.000.000.
Το λάβαρο του δράκου που χρησιμοποιούσε ο στρατός του Αρθούρου, αποτελούσε σακικό-σαρματικό σύμβολο, που υιοθετήθηκε από την Κίνα έως τη Ρωμαϊκή αυτοκρατορία και τη Βαρβαρική Ευρώπη. Οι Σαρμάτες ιππείς έφεραν ως «εθνικό» τους λάβαρο τον Δράκο, κατασκευασμένο ως ανεμόσακος προσαρμοσμένος σε ξύλινο στέλεχος. Ο δράκος είχε μεταλλική κεφαλή και κόκκινο υφασμάτινο σώμα, το οποίο διογκωνόταν όταν ο άνεμος εισερχόταν σε αυτό μέσα από τα σαγόνια του (το οποίο συνέβαινε κατά τον καλπασμό). Το λάβαρο, ο οπλισμός και η θωράκιση των Σαρματών και των αλόγων τους ομοιάζουν εκπληκτικά με μερικά από τα χαρακτηριστικότερα στοιχεία των αναφορών για τον Αρθούρο και τους ιππότες του. Οι Ρωμαιο-βρετανοί υιοθέτησαν τα προαναφερόμενα σαρματικά πολεμικά αντικείμενα από τον Υστερο Ρωμαϊκό Στρατό, ο οποίος όμως, τα είχε παραλάβει επίσης από τους Σαρμάτες. Σαρματικής προέλευσης είναι και το προσωνύμιο-επώνυμο «Πεντράγκον» (Pendragon) του Ούθερ, πατέρα του Αρθούρου κατά τον θρύλο, το οποίο κληρονόμησε και ο δεύτερος. Η λέξη «Πεντράγκον» αναλύεται στη βρυθονική κελτική ως «ap-(en)-dragon» και σημαίνει «Γιος του Δράκου», παραπέμποντας στο σαρματικό λάβαρο. Στην ουσία σήμαινε «αυτός που μάχεται υπό το λάβαρο του δράκου», ήτοι μια νοσταλγική βρετανική ανάμνηση του σαρματικού ιππικού, το οποίο προστάτευε παλαιότερα το νησί από τους επιδρομείς.  
Ο θρύλος του Αρθούρου αναφέρει την ύπαρξη δύο «μαγικών» ξιφών. Το ένα ήταν το ξίφος του Ούθερ, πατέρα του Αρθούρου, το οποίο ήταν καρφωμένο σε έναν βράχο. Ο δεύτερος ανακηρύχθηκε βασιλιάς όταν το έσυρε από τον βράχο, ενώ οι άλλοι υποψήφιοι για τον θρόνο είχαν αποτύχει. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι Σαρμάτες λάτρευαν τη βασική θεότητα τους με τη μορφή σπαθιού καρφωμένου στη γη ή σε βράχο. Το δεύτερο «μαγικό» ξίφος του θρύλου είναι το περίφημο «Εξκάλιμπερ» (Excalibur), το οποίο ο Αρθούρος παρέλαβε από την «Κυρά της Λίμνης». Σύμφωνα με τον Τζέφφρυ, ο Αρθούρος αναχαίτισε την αγγλοσαξονική εισβολή. Ο Νέννιος αναφέρει ότι το κατόρθωσε δίνοντας δώδεκα νικηφόρες μάχες εναντίον τους. Η αρχαιολογία επιβεβαιώνει την αναχαίτιση των βαρβάρων, οι οποίοι δεν κατέκτησαν νέα βρετανικά εδάφη για περισσότερα από 50 χρόνια. Επίσης οι Γερμανοί αρχαιολόγοι διαπίστωσαν ότι αρκετοί απογοητευμένοι Αγγλοσάξονες επέστρεψαν στην κοιτίδα τους, όπου επανίδρυσαν τους οικισμούς τους. Ωστόσο, οι μάχες που έδωσε ο Αρθούρος εντοπίζονται συχνά από τους μελετητές σε τοποθεσίες που καλύπτουν ολόκληρη τη βρετανική έκταση.  
Θεωρείται βέβαιο ότι το κύριο σώμα κρούσης του στρατού του αποτελείτο από ιππείς. Το σαρματο-βρετανικό ιππικό του Αρθούρου δεν ήταν τόσο βαριά θωρακισμένο όσο το αρχέγονο σαρματικό, επειδή τα άλογα του ήταν αθωράκιστα. Το σαρματο-βρετανικό ιππικό μπορούσε να καλύπτει με μεγάλη ταχύτητα τις αποστάσεις, για να φθάσει σε όποιο σημείο της Βρετανίας παρουσιάζονταν αιφνίδια οι Γερμανοί, Ιρλανδοί ή Πίκτοι επιδρομείς, και να τους σαρώσει. Εξάλλου, ο Αρθούρος μπορούσε να μετακινεί γρήγορα και τους πεζούς μαχητές του, εκμεταλλευόμενος το άριστο ρωμαϊκό οδικό δίκτυο της Βρετανίας. Παρότι η ρωμαϊκή διοίκηση είχε αποχωρήσει, οι οδοί παρέμεναν σε καλή κατάσταση και αποτελούσαν σημαντικό πλεονέκτημα των Βρετανών έναντι των Αγγλοσαξόνων, επειδή οι πρώτοι γνώριζαν καλά το οδικό δίκτυο. Αυτό τους έδινε προβάδισμα και μπορούσαν να στήνουν ενέδρες στους εισβολείς.
Ο Αρθούρος, εγκαταλειμμένος από πολλούς Βρετανούς πολέμαρχους οι οποίοι φθόνησαν τη δύναμη του, σκοτώθηκε σύμφωνα με την παράδοση στη μάχη του Κάμλαν (Camlann, 537 ή 539 μ.Χ.). Σύντομα, οι Κέλτες αντιμετώπισαν νέα δεινά. Ο νέος λοιμός πανώλης που είχε εμφανισθεί στην Μεσόγειο περί το 542 και εξόντωσε σχεδόν τον μισό πληθυσμό της Κωνσταντινούπολης, την εποχή του Βυζαντινού αυτοκράτορα Ιουστινιανού Α' έφθασε στο νησί τους μέσω των θαλασσίων εμπορικών σχέσεων. Ο αντίκτυπος της ασθένειας αυτής ήταν μεγάλος τόσο για την Κωνσταντινούπολη, όσο και για όλη την Βυζαντινή αυτοκρατορία, αλλά και πέραν αυτής αφού η πανώλη έφτασε μέχρι την Ισπανία και την Περσία. Μπορεί η αρρώστια να εξασθένησε μετά το 542, ωστόσο κρούσματα βουβωνικής πανώλης ή άλλων άγνωστων μολυσματικών ασθενειών θα εμφανιστούν κατά τα έτη 555, 558, 561, 573-4, 591, 599 και στις αρχές του 7ου αιώνα. Η πανώλη εξαπλώθηκε γρήγορα από την Αίγυπτο μέχρι την Κωνσταντινούπολη και από εκεί έως την Ισπανία, τη Βρετανία και την Ιρλανδία, πλήττοντας κατά κύριο λόγο τις παραθαλάσσιες περιοχές της Μεσογείου. Κατά τη διάρκεια των δύο αιώνων που η πανούκλα επανέρχονταν κατά διαστήματα, κόστισε τη ζωή συνολικά σε 50 εκατομμύρια ανθρώπους, εξαφανίζοντας το ένα τέταρτο περίπου του τότε πληθυσμού. Ο λοιμός του Ιουστινιανού ήταν μοιραίος για τη μέχρι τότε εύρωστη και κυρίαρχη Βυζαντινή αυτοκρατορία, η οικονομία της οποίας αποδυναμώθηκε σημαντικά, εξ αιτίας τόσο του αποδεκατισμού του εργατικού δυναμικού, όσο όμως και του πλήγματος που δέχθηκε το εμπόριο, το οποίο ήταν βασική πηγή πλούτου για το Βυζάντιο. Το στρατός είχε πολλές απώλειες και το κράτος προσέλαβε αναξιόπιστους ξένους μισθοφόρους (π.χ. στην Ιταλία). Η πανώλη αποδυνάμωσε τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία, η οποία επί Ιουστινιανού γνώριζε μέρες δόξας και η οποία άρχισε από την εποχή του λοιμού να συρρικνώνεται και να χάνει εδάφη. Πρώτη χάθηκε η Β. Ιταλία από τους Λομβαρδούς (πρώην συμμάχους και μισθοφόρους των βυζαντινών) και αργότερα η Συρία, η Παλαιστίνη, η Αίγυπτος, η Λιβύη, η Βόρεια Αφρική, η Αρμενία, η Μεσοποταμία, ο Καύκασος, από τους Άραβες οι οποίοι τότε άρχισαν να έρχονται στο προσκήνιο της ιστορίας. Οι Κέλτες στην Βρετανία είχαν περισσότερα θύματα από τους Αγγλοσάξονες, επειδή είχαν εμπορικές συναλλαγές με τις μεσογειακές χώρες. Αντίθετα, δεν είχαν επαφές με τους εισβολείς που έτσι δεν εκτέθηκαν σοβαρά στη μόλυνση. Η βρετανική αντίσταση έναντι των βαρβάρων εξασθένησε λόγω του θανάτου του Αρθούρου και του λοιμού. Έναν αιώνα αργότερα, οι προελαύνοντες Σάξονες είχαν κατακτήσει σχεδόν ολόκληρη την επικράτεια της σύγχρονης Αγγλίας (εκτός από την Κορνουάλλη και την Κουμβρία, σύγχρονη Κάμπερλαντ).
Πηγή : https://pneymatiko.wordpress.com/2013/10/05/%CE%B2%CE%B1%CF%83%CE%B9%CE%BB%CE%B9%CE%B1%CF%83-%CE%B1%CF%81%CE%B8%CE%BF%CF%85%CF%81%CE%BF%CF%83-%CE%BF-%CE%B1%CF%81%CE%B8%CE%BF%CF%85%CF%81%CE%B9%CE%BF%CF%83-%CE%B8%CF%81%CF%85%CE%BB%CE%BF%CF%83/?fbclid=IwY2xjawFOozJleHRuA2FlbQIxMQABHd77IoNUuF_KpQqPTlOE3A_MALAaE-iJWJu8nnLsY-AIrmWYc3ka2BUxhw_aem_WBhxLTEwPafrMGCo2Hb3Jg
https://pneymatiko.wordpress.com/2013/10/10/%CE%B1%CF%81%CE%B8%CE%BF%CF%85%CF%81%CE%BF%CF%83-%CE%B1%CF%81%CE%B8%CE%BF%CF%85%CF%81%CE%B9%CE%BF%CF%83-%CE%B8%CF%81%CF%85%CE%BB%CE%BF%CF%83-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CE%BF%CE%B9-%CF%83%CE%B1%CF%81%CE%BC/
https://www.offlinepost.gr/2020/03/22/%CE%B7-%CF%80%CE%B1%CE%BD%CF%8E%CE%BB%CE%B7-%CF%84%CE%BF%CF%85-542/
https://tvxs.gr/apopseis/arthra-gnomis/oi-pandimies-allazoyn-tin-istoria-apo-tin-parakmi-toy-byzantioy-mexri-tin-ypoxor/

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου