Η πρώτη και σημαντικότερη πράξη ευνουχισμού στην αρχαία ελληνική γραμματεία είναι μυθική και έχει κοσμικές διαστάσεις. Πρόκειται για τον ευνουχισμό του Ουρανού από το γιό του Κρόνο, που περιγράφεται λεπτομερώς στην Θεογονία του Ησιόδου. Ουρανός και Γαία αποκτούν πολλούς απογόνους, τους Τιτάνες, τρεις Κύκλωπες και τρεις Εκατόγχειρες. Ο Ουρανός μισούσε τα παιδιά του και τα έκρυψε στα Τάρταρα για να μην έρθουν στο φως της ύπαρξης. Η Γαία θύμωσε πολύ, έδωσε στα παιδιά της ατσάλινο δρεπάνι για να τιμωρήσουν τον Ουρανό. Ο Κρόνος ήταν αυτός που τόλμησε και έκοψε τους όρχεις του. Τον ευνούχισε και από τις σταγόνες του αίματος που έπεσαν στη γη γεννήθηκαν οι τρεις Ερινύες, οι Γίγαντες και οι Μελιάδες Νύμφες, οι δαίμονες της εκδίκησης και της βιαιοπραγίας. Από το σπέρμα του αποκομμένου γεννητικού οργάνου που έπεσε στη θάλασσα γεννήθηκε η Αφροδίτη.
Ενώ ο μύθος για τον ευνουχισμό του Ουρανού είναι γνωστός ήδη από τη Θεογονία, ο ευνουχισμός ανθρώπων δεν μαρτυρείται πουθενά σε ελληνικό έδαφος και για κανένα λόγο. Όταν εμφανίζονται οι πρώτες σχετικές μαρτυρίες, οι ευνούχοι θεωρούνται ιδιαιτερότητα της Ανατολής και δείγμα βαρβαρικού απολυταρχισμού, ενώ στην Ελλάδα είναι αποκλειστικά ξενόφερτοι δούλοι. Ίσως λόγω της σημασίας που απέδιδαν στην αρτιμέλεια και την σωματική ομορφιά, ίσως λόγω του σεβασμού που είχαν για την φύση, ίσως και λόγω μιας αντίληψης για το θείον που τιμωρεί τις ακρότητες, οι Έλληνες δεν διανοήθηκαν να θεσμοθετήσουν τον ευνουχισμό ανθρώπων ούτε ως ποινή για σεξουαλικά εγκλήματα, ούτε ως μέσο προστασίας της γνησιότητας των τέκνων, ούτε ως μέτρο εξημέρωσης και υποταγής εχθρών και πολιτικών αντιπάλων, ούτε ως τρόπο αφοσίωσης σε μια μεγάλη θεά. Μέχρι και τον έβδομο αιώνα, ο ευνουχισμός ήταν σχεδόν άγνωστο φαινόμενο. Η παλαιότερη σωζόμενη αναφορά ανάγεται στον λυρικό ποιητή Ιππώνακτα (6ος αι. π.Χ.).
Λόγω της στειρότητάς τους, οι ευνούχοι χρησιμοποιήθηκαν στην αρχαιότητα, σε μεγάλο βαθμό, ως φύλακες και υπηρέτες των συζύγων και παλλακίδων βασιλέων ή άλλων αρχόντων. Βρέθηκαν έτσι στα ενδότερα των ανακτόρων και των οίκων εξουσίας. Το γεγονός αυτό τους ανέδειξε συχνά σε σημαντικούς παράγοντες της πολιτικής ζωής. Τον τέταρτο και τον πέμπτο αιώνα μ.Χ., οι ευνούχοι απέκτησαν εξουσίες αδιανόητες για τους αυλικούς του πρώτου ή δεύτερου αιώνα. Ευρύτερα γνωστός στην αρχαιότητα ήταν και ο θρησκευτικός ευνουχισμός που συνδέθηκε με το όνομα της Κυβέλης και τους ιερείς της. Ο σεβασμός αλλά και ο τρόμος των πιστών για τη Μεγάλη Θεά απαιτούσε κάποτε τελετουργικούς αυτοευνουχισμούς. Ωστόσο, σύμφωνα με τις πηγές, ορισμένοι ευνούχοι είχαν κανονικές επαφές με το άλλο φύλο και ήταν ενίοτε περιζήτητοι ως εραστές γιατί οι γυναίκες που συνευρίσκονταν μαζί τους απέφευγαν τον κίνδυνο μιας ανεπιθύμητης εγκυμοσύνης. Στο φαντασιακό της εποχής, ο ευνουχισμός απέκλειε κατ᾽ αρχήν την αναπαραγωγή, όχι την ικανότητα, ούτε, πολύ περισσότερο, την επιθυμία. Ο Γιουβενάλης σατιρίζει τις Ρωμαίες κυρίες που προτιμούσαν να απατούν τους συζύγους τους με ευνούχους, διότι απέφευγαν έτσι την πιθανότητα μιας ανεπιθύμητης εγκυμοσύνης, και ο Μαρτιάλης επιβεβαιώνει την ύπαρξη ευνούχων μοιχών. Ο ευνουχισμός απέκλειε την αναπαραγωγή, όχι την απόλαυση. Στο γυναικείο φαντασιακό της εύπορης τάξης ένας ευνούχος μπορούσε να είναι εκλεκτότατο σκεύος ηδονής.
Αρχαίοι συγγραφείς όπως ο Ελλάνικος χρεώνουν τους πρώτους ευνουχισμούς στη βασίλισσα των Ασσυρίων Άτοσσα και ορισμένοι στην περιβόητη ακόλαστη Σεμίραμη, η οποία σύμφωνα με τον Διόδωρο τον Σικελιώτη διέταζε τα χαράματα να ευνουχιστεί ο κάθε νυχτερινός εραστής της για να μην μπορεί να συνευρεθεί ερωτικά με άλλη γυναίκα! Ο Ολλανδός ανθρωπιστής γιατρός Γιοχάνες Χεράρντους Βόσιους στο κείμενό του ‘’De Historicis Latinis’’ θεωρεί ότι οι πρώτοι ευνουχισμοί έγιναν σε Πέρσες στα χρόνια του Κύρου του Μέγα. Αναφορές σε ευνούχους έχουμε και σε πολύ παλιότερα κείμενα, αιγυπτιακά, ασσυριακά, σουμεριακά, κινέζικα και ινδικά κείμενα, αλλά και στη Βίβλο. Στο έργο ‘’Κύρου Παιδεία’’ ο Ξενοφώντας έγραφε ότι ο Κύρος υπήρξε υπέρμαχος αυτής της πρακτικής και μάλιστα τη δικαιολογούσε απόλυτα. Η πρώτη σημασία της λέξης ευνούχος κατά την αρχαιότητα ήταν ‘’ο φύλακας της κλίνης’’ και κατ’ επέκταση της κρεβατοκάμαρας: ευνή(= κλίνη, κρεβάτι)+ ούχος. Η σημασία όμως με την οποία έχει περάσει στη γλώσσα μας η λέξη ευνούχος είναι: αυτός του οποίου έχουν αφαιρεθεί οι γεννητικοί αδένες και έχει καταστεί ανίκανος για συνουσία και αναπαραγωγή. Αυτό ακριβώς, την ανικανότητα για αναπαραγωγή του ευνούχου, καθορίζει ως μοναδικό κοινό παρονομαστή μεταξύ των διαφόρων τύπων ευνούχων ο Λουκιανός στο έργο του ‘’Ερμότιμος’’.
Φαίνονται πολύ μακρινοί πια εκείνοι οι σκοτεινοί αιώνες, που άνθρωποι χαμηλών εισοδηματικών και κοινωνικών στρωμάτων αποφάσιζαν να ευνουχίσουν τα αρσενικά παιδιά τους για να τα γλυτώσουν από την πείνα και την ανέχεια. Ήταν πολύ συνηθισμένο στη Ρώμη, συνέβαινε κατά κόρον στο Βυζάντιο, συνέβαινε κατά σύστημα στην Οθωμανική αυτοκρατορία, για να μην πάμε ως την Κίνα όπου μόνο μέσα στην απαγορευμένη πόλη ζούσαν δέκα χιλιάδες ευνούχοι στελεχώνοντας τις υπηρεσίες του αυτοκράτορα. Στην παγκόσμια ιστορία, αυτοί οι ακρωτηριασμένοι άνδρες δεν ήταν διόλου αποσυνάγωγοι, αντιθέτως ο ευνουχισμός τους αποτελούσε προϋπόθεση για την ανέλιξη τους στα ανώτατα διοικητικά, θρησκευτικά και πολιτικά αξιώματα κρατών και αυτοκρατοριών.
Το παράδοξο είναι, ότι οι νόμοι του Νέρβα, του Δομιτιανού και του Αδριανού, Ρωμαίων αυτοκρατόρων, απαγόρευαν αυστηρά τον ευνουχισμό! Ωστόσο, οι νόμοι αυτοί τηρούνταν μόνο εντός των ορίων της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας και δεν άγγιζαν το επικερδέστατο εμπόριο ευνούχων από τις βαρβαρικές περιοχές γύρω από το Βυζάντιο. Τον 5ο μ.Χ. αιώνα, ο Λέων Α’ ο Θραξ, απαγόρευσε σε όλη την επικράτεια της αυτοκρατορίας, το εμπόριο των ευνούχων ρωμαϊκής υπηκοότητας, αλλά όχι και το εμπόριο ευνούχων βαρβαρικής υπηκοότητας. Ο Προκόπιος, που εξιστορεί με λεπτομέρειες την πορεία των στρατευμάτων του Βελισάριου, μας πληροφορεί ότι οι αρχές των περιοχών του Καυκάσου, εξασκούσαν σε ευρεία κλίμακα την πρακτική του ευνουχισμού και αποκόμιζαν τεράστια πλούτη μεταπωλώντας τους ευνούχους στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Ο Ιουστινιανός, για να αναχαιτίσει το φαινόμενο, λαμβάνοντας υπόψη και την υψηλή θνησιμότητα που οφειλόταν στον ευνουχισμό, θέσπισε αυστηρότατους νόμους κατά των ευνουχιστών. Οι ευνούχοι της Αυλής στο Βυζάντιο, προέρχονταν ακόμα και από την Κίνα. Βασική «πηγή» τροφοδοσίας όμως του Βυζαντίου σε ευνούχους, ήταν η Αβασγία, στην ανατολική ακτή της Μαύρης Θάλασσας, παράλια του Εύξεινου Πόντου, στην Γεωργία του Καυκάσου.
Ο ευνουχισμός ως πράξη είχε τιμωρητικό χαρακτήρα και τον έκαναν σε σκλάβους, αιχμαλώτους πολέμου, ή σε μέλη της βασιλικής οικογένειας για να μην μπορούν να διεκδικήσουν τον θρόνο, μια και απαραίτητη προϋπόθεση στην αναρρίχηση ήταν η σωματική αρτιμέλεια. Ως παράδειγμα τέτοιο οι πηγές αναφέρουν την προσπάθεια του Αλέξανδρου να ευνουχίσει τον ανεψιό του Κωνσταντίνο Πορφυρογέννητο, γιο και διάδοχο του Λέοντα ΣΤ’ του σοφού. Με την πτώση του Βυζαντίου οι ευνούχοι συνέχισαν να υπάρχουν σαν κάστα και να έχουν επίσης τεράστια δύναμη στο Σεράι του Σουλτάνου. Στο Ορθόδοξο και θρησκόληπτο Βυζάντιο, οι ευνούχοι όλων των κατηγοριών (διότι υπήρχαν και νομικά κατοχυρωμένες κατηγορίες τους) διαδραμάτισαν σπουδαίο ρόλο σ’ όλους τους τομείς. Όπως είναι γνωστό, ο νόμος (παρμένος από την περσική αυλή) απαγόρευε να ανέβει στον θρόνο της Κωνσταντινούπολης κάποιος που δεν ήταν αρτιμελής. Αυτός ήταν ο λόγος που οι λογής-λογής στασιαστές δεν δολοφονούσαν πάντα τους εκθρονισμένους αυτοκράτορες όπως στη Δύση, αλλά μερικές φορές αρκούνταν να τους τυφλώσουν. Συχνότατα, ο ευνουχισμός ήταν τρόπος να παραμεριστούν από μικροί κάποιοι συγγενείς αυτοκρατόρων, που στο μέλλον θα μπορούσαν δυνητικά ν’ αποτελέσουν απειλή για την κρατούσα δυναστεία. Επίσης όποιος κατείχε τον θρόνο, προτιμούσε να περιστοιχίζεται από ευνούχους υπαλλήλους που δεν διέθεταν την τυπική δυνατότητα να επιβουλευτούν την εξουσία τους, παρά από φιλόδοξους αρτιμελείς άνδρες που θα τους θανάτωναν στον ύπνο τους για να αρπάξουν τη θέση τους. Έτσι, πολλές ανώτατες διοικητικές θέσεις με τρομερή επιρροή στα δημόσια πράγματα, στελεχώνονταν απ’ αυτή την κατηγορία ανθρώπων που από μικροί είχαν υποστεί τη φρικτή εγχείρηση.
Ιδιαίτερο και πολύ σημαντικό ρόλο έχουν στη Βυζαντινή αυλή οι ευνούχοι. Είναι η πιο πολυπληθής τάξη στην αυλή του Αυτοκράτορα. Έχουν τους τίτλους του παρακοιμώμενου, του πρωτοβεστιάριου, του θησαυροφύλακα. Ο Πραιπόζιτος, οι Κουβικουλάριοι, ο Πρωτοβεστιάριος, ο Καστρήσιος, ο Μαγναύρας. Πανίσχυροι αξιωματούχοι δίπλα στους Βυζαντινούς αυτοκράτορες που έπρεπε υποχρεωτικά να είναι ευνούχοι. Στρατηγοί, ναύαρχοι και Πατριάρχες, που ο ακρωτηριασμός τους έστειλε στην κορυφή της αυτοκρατορίας. Επιπλέον αναλαμβάνουν την εκπαίδευση των διαδόχων και έχουν τη γενική επίβλεψη του Παλατιού. Ήταν περιζήτητοι από τους αυτοκράτορες, επειδή ακριβώς απείχαν από τα σαρκικά, δεν είχαν δική τους οικογένεια και, όπως ήταν φυσικό, αφοσιώνονταν ψυχή και σώμα στον Aυτοκράτορα. Πολλοί από αυτούς είχαν αποκτήσει τόση δύναμη, ώστε κατάφεραν να ανέλθουν στα ύπατα αξιώματα, έγιναν ακόμη και στρατηγοί ή Πατριάρχες. Παροιμιώδης ήταν η κόντρα των ευνούχων με τους λεγόμενους «βαρβάτους» (αρτιμελείς άντρες) για την κατάληψη των υψηλών θέσεων στο Ιερό «Παλάτιον».
Μόνον οι ευνούχοι είχαν ελεύθερη πρόσβαση στα ιδιαίτερα διαμερίσματα του Αυτοκράτορα, με αποτέλεσμα να αποκτήσουν τεράστια δύναμη και να τον επηρεάζουν σε πολλές αποφάσεις του. Περιβάλλουν την εκάστοτε Αυτοκράτειρα του Βυζαντίου και πολλές φορές η βασίλισσα τους δωροδοκεί για να έχει την εύνοιά τους, καθόσον έχουν μεγάλη δύναμη και αν δεν τους έχει με το μέρος της, μπορούν σίγουρα να τη βλάψουν. Είναι τόσο μεγάλη η δύναμη τους, ώστε δεν ήταν λίγες οι φορές που εξέλεξαν πατριάρχη, πρωθυπουργούς, πρέσβεις και άλλους αξιωματούχους. Η εμφάνιση τους είναι και αυτή ιδιαίτερα χαρακτηριστική. Φοράνε πάντα λευκά, έχουν ξυρισμένα κεφάλια, είναι πάντα αρωματισμένοι με μύρα και βάφουν το πρόσωπό τους. Πολλοί από αυτούς απέκτησαν μεγάλη περιουσία και ήταν προστάτες των τεχνών. Τα βυζαντινά χρονικά διηγούνται πολλές ιστορίες για τα κατορθώματα τους και τον χαρακτήρα τους. Πονηροί και φιλάρπαγες κατάφεραν να διασωθούν και να συνεχίσουν να επιβιώνουν μετά την πτώση του Βυζαντίου στο Σουλτανικό σεράι.
Ο αρχιευνούχος του παλατιού ονομαζόταν Πραιπόζιτος. Η θέση του ήταν πανίσχυρη και μάλιστα εκλεγόταν με ψηφοφορία ανάμεσα σε όλους τους ευνούχους του παλατιού, διαδικασία εξαιρετικά παράξενη για το Βυζάντιο που δεν συνήθιζε δημοκρατικές διαδικασίες και εκλογικές μάχες. Οι Κουβικουλάριοι (υπηρέτες του βασιλικού δωματίου), ήταν ευνούχοι. Οι Κοινωνίτες (οι παρακοιμώμενοι του αυτοκράτορα), ο Πρωτοβεστιάριος (υπεύθυνος για τα ρούχα του αυτοκράτορα), ο Καστρήσιος (υπεύθυνος φαγητού του αυτοκράτορα), ο Παπίας (θυρωρός των ανακτόρων), ο Μαγναύρας (υπεύθυνος για τα σκεύη και τον φωτισμό του παλατιού), ήταν επίσης ευνούχοι. Επρόκειτο για αξιώματα μεγάλης ισχύος εκείνη την εποχή, αφού όποιος είχε καθημερινή φυσική επαφή με τον αυτοκράτορα μπορούσε να επηρεάσει εξελίξεις μέσα στο χαοτικό Βυζαντινό κράτος. Η Βυζαντινή εκκλησία δεν έθετε περιορισμό στην ανέλιξη των ευνούχων στην ιεραρχία της. Κατά παράδοξο τρόπο όμως, η εκκλησία απέκλειε από τις τάξεις της όσους είχαν αυτοευνουχιστεί, διότι θεωρούσε ότι είχαν διαπράξει αμαρτία. Ο συντηρητισμός της εποχής επίσης, δεν επέτρεπε στις γυναίκες του Βυζαντίου και ειδικά στις κυρίες της υψηλής κοινωνίας να πάνε σε γιατρό, καθώς όλοι οι γιατροί ήταν άντρες. Γι αυτό τον λόγο, πολλοί ευνούχοι γίνονταν γιατροί, οι οποίοι είχαν αποκλειστικά γυναικεία πελατεία. Όπως μια τίμια γυναίκα δεν επιτρεπόταν να εξεταστεί σωματικά από άντρα, αντιστοίχως κανένας σοβαρός άντρας δεν καταδεχόταν να κουράρεται ιατρικά από έναν ευνούχο.
Κατά τη δεύτερη περίοδο της δυναστείας των Κομνηνών (1081-1185), οι ευνούχοι ήταν αναρίθμητοι. Ο Φουσέ ντε Σαρτρ που επισκέφθηκε την Πόλη κατά την Α’ Σταυροφορία, ανέφερε ότι οι ευνούχοι ήταν γύρω στις 20.000! Στα χρόνια του Ανδρόνικου Α’ Κομνηνού, ο ευνούχος Πτερυγιωνίτης, με εντολή του αυτοκράτορα δηλητηρίασε την πριγκίπισσα Μαρία και στραγγάλισε την αυτοκράτειρα της Αντιόχειας. Με την άνοδο στο θρόνο της δυναστείας των Παλαιολόγων, μετά την απελευθέρωση Κων/πολης από τους Λατίνους (1261), ατόνησε η ανάληψη αξιωμάτων από τους ευνούχους. Σταδιακά οι ευνούχοι, ιδιαίτερα μετά τον 12ο αιώνα, στα ανώτερα στρατιωτικά αξιώματα, λιγόστευαν. Μόνο στα τέλη του 13ου αιώνα, ο ευνούχος Ανδρόνικος Οινοπολίτης, ήταν επικεφαλής του στρατού. Όμως οι ευνούχοι, ήταν παρόντες πάντα σε υψηλές δημόσιες θέσεις της αυτοκρατορίας.
Πηγή : https://www.schooltime.gr/2018/07/12/oi-eunouxoi-sto-vizantio/
https://www.newsit.gr/uncategorized/oi-epityximenoi-eynouxoi-tou-vyzantiou/2750610/
https://www.protothema.gr/stories/article/877825/oi-eunouhoi-i-kastratoi-diavaste-tin-apokrufi-istoria-tous/
https://www.mixanitouxronou.gr/i-evnouchi-ke-i-varvati-sto-vizantio-pies-itan-i-diafores-tous-pii-theorountan-empisti-ke-ti-thesi-ichan-sto-plevro-tou-aftokratora/#goog_rewarded
https://www.lifo.gr/culture/vivlio/eynoyhoi-stin-arhaiotita-mite-arren-mite-thily
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου