Ελληνική ιστορία και προϊστορία

Ελληνική ιστορία και προϊστορία
Ελληνική ιστορία και προϊστορία

Σάββατο 2 Νοεμβρίου 2024

Η Ελληνική παρουσία και ο πολιτισμός στα νησιά της Δυτικής Μεσογείου : Κορσική και Βαλεαρίδες Νήσοι

ΚΟΡΣΙΚΗ  : Αν και κομμάτι της Γαλλίας εδώ και πάνω από 200 χρόνια, η Κορσική είναι σε όλα πολύ διαφορετική από την ενδοχώρα, από τα έθιμα και την κουζίνα μέχρι τη γλώσσα και το χαρακτήρα της. Η κορσικανική ταυτότητα είναι ένα μυστήριο, αλλά οι ντόπιοι λατρεύουν να το αναλύουν στους τουρίστες κάτι βραδιές με καλό φαγητό, άφθονο κρασί και παραδοσιακή μουσική. Η Κορσική, το "ιταλικό νησί" της Γαλλίας, είναι το τέταρτο σε μέγεθος νησί της Μεσογείου μετά τη Σικελία, τη Σαρδηνία και την Κύπρο. Βρίσκεται βόρεια της Σαρδηνίας, δυτικά της Ιταλίας και νοτιοανατολικά της Γαλλίας, της οποίας αποτελεί επαρχία. Κάποιοι ερευνητές θεωρούν ότι ήταν η ομηρική πόλη των Λαιστρυγόνων. Η ονομασία "Κύρνος" που της προσέδωσαν οι αρχαίοι Έλληνες (1η χιλιετία π.Χ.) πιθανότατα έχει την ίδια ρίζα με τη λατινική ονομασία "Corsica". Ολόκληρο το νησί είναι ένα απέραντο πάρκο, με πανύψηλα βραχώδη βουνά και δάση από πεύκα, οξιές, καστανιές και βελανιδιές. Οι τεράστιες κοιλάδες του καλύπτονται από τον περίφημο θάμνο μακί - από αυτόν πήραν τ' όνομά τους οι αντιστασιακές οργανώσεις της Γαλλίας κατά τη διάρκεια του Β΄ παγκοσμίου πολέμου - και από κουμαριές, σκίνα, ρείκια, μυρτιές, λεβάντα και δεντρολίβανο. Η Κορσική διαθέτει επίσης μερικές από τις πιο όμορφες παραλίες της Μεσογείου. Λόγω της γεωγραφικής του θέσης, του ανυπέρβλητου φυσικού του κάλους και της συνύπαρξης πολλών πολιτισμών, το νησί ανέπτυξε μια ιδιαίτερη κουλτούρα, την οποία οι Κορσικανοί διατηρούν περήφανα μέχρι σήμερα. Το πιο διάσημο τέκνο της είναι ο Ναπολέων Βοναπάρτης, ο επονομαζόμενος Μεγάλος. Ένας, αλλά (Ναπο)Λέων! Στην Κορσική γεννήθηκε ο Ναπολέων Βοναπάρτης, στον οποίο είναι αφιερωμένα αρκετά μουσεία στο νησί. Ένα από αυτά είναι η Οικία της Οικογένειας Βοναπάρτη, το πολυόροφο σπίτι όπου γεννήθηκε ο ίδιος το Δεκαπενταύγουστο του 1769 και στο οποίο θα δείτε αντικείμενα και πίνακες της ευρύτερης οικογένειάς του. Εάν αγαπάτε την ιστορία θα χαρείτε να περπατήσετε στα υπνοδωμάτια, τις τραπεζαρίες και τα φαρδιά σαλόνια στα οποία ο Κάρολος και η Λετίσια Βοναπάρτη μεγάλωσαν τα οχτώ παιδιά τους. Περιηγηθείτε στο σπίτι με τα εξαιρετικά έπιπλα και άλλες αντίκες της οικογένειας. Κατεβείτε στο κελάρι και στο ελαιοπιεστήριο που απέκτησε ο Ναπολέων Γ’ το 1860 και τα οποία αντανακλούν τη σημασία της γεωργίας για το εισόδημα της οικογένειας Βοναπάρτη.
Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, οι πιο πολλοί από τους ξεριζωμένους Φωκαείς, Έλληνες της Μικράς Ασίας, πήγαν στην Αλαλία της Κορσικής, ενώ άλλοι πήγαν στη Μασσαλία. Διέθεταν πάνω από εξήντα πεντηκοντήρεις (πλοία με μια σειρά από πενήντα κωπηλάτες). Η μεγάλη ναυμαχία σημειώθηκε στη θάλασσα της Κορσικής μεταξύ των Φωκαέων και της συμμαχίας Ετρούσκων και Καρχηδονίων ή Φοινίκων. Κατά τον Ηρόδοτο (Α.166.2) οι Φωκαείς με εξήντα πλοία πέτυχαν  πύρρειο νίκη, όπως λέμε σήμερα και «κάδμειο νίκη» όπως έγραφε εκείνος. Οι Φωκαείς δηλαδή επικράτησαν των εχθρικών στόλων, παρότι οι δεύτεροι είχαν παρατάξει 120 πλοία, αλλά υπέστησαν τόσο μεγάλες ζημίες, που αναγκάσθηκαν να εγκαταλείψουν πλέον την Κορσική. Οι Φωκαείς σε εκείνην την ναυμαχία πάντως εισήγαγαν τον χάλκινο κριό και ναυτικές τακτικές, που περιελάμβαναν τον διεμβολισμό, ο οποίος φυσικά κατέστρεφε μεν το εχθρικό πλοίο, αλλά προκαλούσε και τεράστιες ζημίες στο επιτιθέμενο πλωτό μέσο.  Σύμφωνα με την ιστορία, οι Φωκαείς έχασαν τα 40 από τα εξήντα πλοία τους και τα 20 που εξακολουθούσαν να πλέουν, είχαν οξύτατα προβλήματα, ανίκανα πλέον για ναυμαχία. Τελικά, οι ξεριζωμένοι Φωκαείς, με ανύπαρκτο στόλο πλέον αλλά και πολλές ανθρώπινες απώλειες, κατέφυγαν στην σημερινή Καμπανία της Ιταλίας και ίδρυσαν την Υέλη, που αργότερα ονομάσθηκε Έλη και τελικά Ελέα. Το 88 π.Χ. η Ελέα έγινε ρωμαϊκός δήμος με το όνομα Velia, αλλά με το δικαίωμα να διατηρεί την ελληνική γλώσσα και να κόβει το δικό της νόμισμα.  Με το τέλος της Ρωμαϊκής κατάκτησης την Κορσική την κατάλαβαν οι Βάνδαλοι πειρατές που είχαν στήσει γερμανικό βασίλειο στην βόρεια Αφρική. Αυτο έγινε στα μέσα του 5ου αιώνα. Ένα αιώνα μετά (6ος αιώνας) οι Βυζαντινοί του στρατηγού Βελισσαρίου της βυζαντινής αυτοκρατορίας απελευθέρωσαν την Κορσική και όλα τα νησιά της Δυτικής Μεσογείου από τους Βάνδαλους και τα ενσωμάτωσαν στην βυζαντινή αυτοκρατορία. Έμειναν υπό βυζαντινό έλεγχο μέχρι τα τέλη του 8ου αιώνα (2 αιώνες περίπου) που εισέβαλαν στην Κορσική οι Λογγοβάρδοι, γερμανική φυλή που είχε κατακτήσει μεγάλο μέρος της απέναντι Ιταλίας. Κατέλαβαν το νησί και το απέσπασαν οριστικά από την βυζαντινή αυτοκρατορία.
Το Καργκέζε είναι χωριό και κοινότητα του γαλλικού διαμερίσματος της Νότιας Κορσικής, στην δυτική ακτή του νησιού της Κορσικής, 27 χιλιόμετρα βόρεια του Αζαξιό. Στην απογραφή του 2012 οι κοινότητα είχε πληθυσμό 1.263 άτομα. Το χωριό ιδρύθηκε στα τέλη του 18ου αιώνα από τους απογόνους μια ομάδας Ελληνων προσφύγων από τη Μάνη, οι οποίοι είχαν πρωτοεγκατασταθεί στην Κορσική έναν αιώνα νωρίτερα. Η εκπληκτική ιστορία των 730 Μανιατών που μετανάστευσαν στην Κορσική και διατήρησαν για δυο αιώνες την ελληνική και ορθόδοξη συνείδηση τους, αλλά και την γλώσσα τους. Απομονωμένοι σε εχθρικό περιβάλλον που τους θεωρούσε σχισματικούς, σε συνεχή προστριβή και πολέμους με τους ντόπιους κορσικανούς, διατήρησαν με αξιοθαύμαστο τρόπο ήθη και έθιμα καθώς και την ανάμνηση της πατρίδας που άφησαν. Οι 730 έφυγαν μαζί με τους επικεφαλείς της οικογένειας των Στεφανόπουλων, με τον επίσκοπο Οιτύλου Παρθένιο Καλκανδή, πέντε παπάδες, δώδεκα μοναχούς και λίγες καλόγριες. Η ιστορία της Παόμια και της κοινότητας αυτής των Μανιατών στην Κορσική, είναι πολύ ενδιαφέρουσα. Οι σκληροτράχηλοι αυτοί άνθρωποι κράτησαν επί οκτώ γενιές την εθνική τους συνείδηση, τη γλώσσα, τη διαφορετικότητα τους καθώς και την Ορθόδοξη πίστη τους. Αν και όρος για να μεταναστεύσουν ήταν ν’ αποδεχτούν την καθολική εκκλησία και τα πρωτεία του Πάπα, πράγμα που έκαναν εξ’ ανάγκης, συνέχισαν να τηρούν το Ορθόδοξο τυπικό για δύο ολόκληρους αιώνες. Οι ντόπιοι Κορσικανοί ήταν επίσης ένας σκληροτράχηλος και λιτοδίαιτος λαός, με τους οποίους οι λιγοστοί Μανιάτες από την πρώτη στιγμή ήρθαν σε αντιπαράθεση, που συνεχίστηκε στο διηνεκές. Μόλις στις αρχές του 20ου αιώνα οι δυο πληθυσμοί έγιναν ένα, καθώς μέχρι τότε οι περίκλειστες κοινωνικές δομές και των Μανιατών και των Κορσικανών δεν επέτρεπαν τον συγχρωτισμό μεταξύ τους, αντιθέτως έκαναν εύκολους τους πολέμους και τις αντιπαραθέσεις. Οι Κορσικανοί επαναστατούσαν τακτικά εναντίον των Γενοβέζων, αλλά οι Μανιάτες νιώθοντας ευγνωμοσύνη που οι Γενοβέζοι τους έσωσαν και τους παραχώρησαν γη, τάσσονταν πάντα με το μέρος τους. Η Παόμια κάηκε και λεηλατήθηκε από τους ντόπιους στην επανάσταση του 1729, τα γυναικόπαιδα μεταφέρθηκαν στην πρωτεύουσα του νησιού Αιάκειο, ενώ δυο χρόνια αργότερα 90 Μανιάτες αντιστάθηκαν σε 5000 Κορσικανούς και σώθηκαν κάνοντας ηρωική έξοδο από ένα μικρό φρούριο όπου είχαν καταφύγει. Όταν η Κορσική πέρασε στους Γάλλους, τους παραχωρήθηκε ένα άλλο κομμάτι γης όπου χτίστηκε το Καργκέζε. Κι αυτό όμως κάηκε κατά το ήμισυ από τους ντόπιους το 1795, καθώς αυτή τη φορά οι Κορσικάνοι επαναστάτησαν εναντίον των Γάλλων, αλλά οι Μανιάτες δεν τους ακολούθησαν. Στα τέλη του 1700, για πρώτη φορά εγκαταστάθηκαν στο Καργέζε λίγες Κορσικανές οικογένειες και άρχισε ο εντονότερος συγχρωτισμός των δύο κοινοτήτων. 
Τα πράγματα άρχισαν να εξομαλύνονται μετά το 1830, όταν η Γαλλική παιδεία ομογενοποίησε σιγά-σιγά το νησί, δημιουργώντας στους κατοίκους Γαλλική εθνική συνείδηση. Ένα σημαντικό μέρος των ελληνόφωνων κατοίκων του χωριού μετανάστεψαν στο Σίντι Μερουάν της Αλγερίας μεταξύ του 1874 και 1876. Από το συνολικό πληθυσμό των 1.078 κατοίκων το 1872 εκτιμάται ότι 235 μετανάστεψαν, όλοι ελληνόφωνοι. Η πτώση του Ελληνικού πληθυσμού αντισταθμίστηκε από την εισροή Κορσικανών, καθιστώντας τους ελληνόφωνους λίγο πολύ μειονότητα. Κατά τον 20ο αιώνα ο αριθμός των ελληνόφωνων κάτοικων γνώρισε ραγδαία πτώση, και το μέχρι το 1934 υπήρχαν μόνο 20 ελληνόφωνοι στο χωριό. Ο τελευταίος επιζών που μιλούσε την ντόπια γλώσσα πέθανε το 1976, 300 χρόνια μετά που είχαν φτάσει οι έλληνες άποικοι στο νησί. Ο ιστορικός Nick Nicholas έχει υποστηρίξει ότι ο εξαιρετικά μεγάλος χρόνος που χρειάστηκε για να αφομοιωθούν οι άποικοι ήταν αποτέλεσμα πολλών παραγόντων μεταξύ των οποίων το μεγάλο μέγεθος της αποικίας, η μεγάλη θρησκευτική (Ορθόδοξη) παρουσία, και ο ισχυρός ανταγωνισμός μεταξύ των Κορσικανών και των Ελλήνων εποίκων. Η οικονομία του χωριού σήμερα βασίζεται στον τουρισμό. Το Καργκέζε είναι γνωστό για τις δύο εκκλησίες του 19ου αιώνα, που είναι η μια απέναντι από την άλλη με θέα στο λιμάνι και τη θάλασσα. Μια έχει χτιστεί από τους απογόνους των Ελλήνων προσφύγων και η άλλη από τους ντόπιους Κορσικανούς. Όποιος σήμερα επισκεφθεί την πόλη θα διαπιστώσει ότι στην κεντρική της πλατεία έχει δύο εκκλησίες που βρίσκονται αντικριστά η μια στην άλλη: Η λατινική Κοίμηση της Θεοτόκου των ντόπιων Κορσικανών και η ελληνική του Αγίου Σπυρίδωνα. 
ΒΑΛΕΑΡΊΔΕΣ ΝΗΣΟΙ : Οι Βαλεαρίδες Νήσοι (καταλανικά: Illes Balears‎‎, ισπανικά: Islas Baleares‎‎) είναι σύμπλεγμα έντεκα νήσων στα ανατολικά της Ισπανίας, στη Μεσόγειο και σε διάταξη από ΝΔ προς ΒΑ, οι οποίες συναποτελούν μια από τις 17 αυτόνομες κοινότητες (περιφέρειες) της χώρας. Σημαντικότερες εξ αυτών είναι οι εξής τέσσερις, η Μαγιόρκα, η Μινόρκα, η Ίμπιζα και η Φορμεντέρα. Πρωτεύουσά τους είναι η Πάλμα επί της Μαγιόρκας, που είναι και η μεγαλύτερη νήσος. Αρχικά, οι Βαλεαρίδες αποτελούσαν έδρα του λεγόμενου Ταλαγιωτικού πολιτισμού· ο συγκεκριμένος προϊστορικός πολιτισμός παραπέμπει σε έναν πολεμικό λαό που ήξερε να χτίζει οχυρωμένες πόλεις.  Οι Βαλεαρίδες Νήσοι είναι γνωστές με πολλά ονόματα σε διαφορετικές γλώσσες, ενώ υπάρχουν πολλές θεωρίες για την προέλευση των δύο αρχαίων ονομάτων στα αρχαία ελληνικά και τα λατινικά (Γυμνάσιαι και Baleares), τα οποία είναι και αυτά που επιβιώνουν σήμερα από κλασικές πηγές. Σύμφωνα με τους στίχους του Λυκόφρονος «Αλεξάνδρα», τα νησιά είχαν την ονομασία Γυμνάσιαι (από τη λέξη γυμνός), καθώς οι κάτοικοί τους ήταν συχνά γυμνοί, πιθανά λόγω του θερμού κλίματος όλο τον χρόνο. Οι Έλληνες και Ρωμαίοι συγγραφείς έδιναν γενικά ονομασίες ανάλογα με τις ικανότητες και ιδιότητες των ανθρώπων. Σύμφωνα με τον Λυκόφρονα, ορισμένοι ναυαγοί από τη Βοιωτία διασώθηκαν γυμνοί στα νησιά, και σε αυτή την ιστορία αποδίδεται η ονομασία Γυμνησίαι. Υπάρχει, επίσης, η παράδοση ότι τα νησιά αποικήθηκαν από την πόλη της Ρόδου μετά τον πόλεμο της Τροίας. 
Λέγεται λοιπόν ότι κάποιοι Βοιωτοί ή Ρόδιοι άγγιξαν το πιο μακρινό κομμάτι της Δυτικής Μεσογείου όπου μέχρι τότε είχαν περιπλανηθεί Έλληνες ναυτικοί. Επρόκειτο για μία συστάδα νησιών, στα οποία έδωσαν τα ονόματα Γυμνήσιαι και Πιτυοῦσσαι. Γυμνήσιαι επειδή οι ιθαγενείς κάτοικοι κυκλοφορούσαν γυμνοί το καλοκαίρι, ή επειδή έφεραν ελαφρύ οπλισμό (γυμνῆται). Πιτυοῦσσαι επειδή ήταν γεμάτα από πεύκα. Σύμφωνα με τον Λυκόφρονα οι Βοιωτοί προέρχονταν από διάφορες περιοχές της Βοιωτίας (Γλα, Χαιρώνεια, περιοχή Κωπαΐδας, Τανάγρα, κ.α.), ενώ σύμφωνα με τον Στράβωνα οι πρώτοι Έλληνες που αγκυροβόλησαν στα νησιά ήταν Ρόδιοι. Ο Διόδωρος Σικελιώτης ετυμολογεί τη λέξη Βαλιαρίδες από το ρήμα βάλλω επειδή οι κάτοικοι ήταν ικανότατοι στο να ρίχνουν μεγάλες πέτρες με τις σφεντόνες τους. Σύμφωνα με άλλη εκδοχή βαλεριεῖς αποκαλούνταν στα φοινικικά οι ελαφρώς οπλισμένοι και δεν αποκλείεται να βρίσκεται πίσω από το όνομα ο φοινικικός θεός Βάαλ, ενώ ο Λίβιος) το συνάπτει με έναν άγνωστο σε εμάς σύντροφο του Ηρακλή, ο οποίος λεγόταν Βαλίος και ξέμεινε εκεί κατά την εκστρατεία εναντίον του Γηρυόνη. Οι Πιτυοῦσσαι περιλάμβαναν δύο νησιά: το ένα με τη ρωμαϊκή ονομασία Ebusus λέγεται σήμερα Ibiza και το άλλο με την ονομασία Colubraria (δηλ. Ὀφιοῦσσα = γεμάτη φίδια) καλείται σήμερα Formentera. Από τον 6ο αι. π.Χ. και μετά κατίσχυσε η καρχηδονιακή-φοινικική κουλτούρα· λέγεται ότι για πρώτη φορά τότε οι ιθαγενείς αποφάσισαν να φορούν χιτώνα. Οι σχέσεις που δημιούργησαν οι Έλληνες με τους γηγενείς πληθυσμούς της Δυτικής Μεσογείου τις περισσότερες φορές ήταν ειρηνικές. Η εγκατάσταση και η διείσδυση δεν συνάντησε μεγάλες αντιδράσεις, αντίθετα αναπτύχθηκαν εμπορικές επαφές που επηρέασαν πολιτιστικά τους άλλους λαούς και σε περιορισμένο βαθμό και τουςίδιους τους Έλληνες.
Κατά την αρχαιότητα, οι κάτοικοι των Γυμνησιαίων νήσων ήταν γνωστοί για την ικανότητά τους στη σφεντόνα. Ως πολεμιστές με αυτά τα όπλα υπηρέτησαν αρχικά ως μισθοφόροι τους Καρχηδόνιους και στη συνέχεια τους Ρωμαίους. Μάχονταν μόνο με μία μικρή ασπίδα και ένα ακόντιο με συνήθως σιδερένια αιχμή. Η επιτυχία τους, όμως, οφειλόταν στη χρήση της σφεντόνας: Ο κάθε πολεμιστής συχνά διέθετε τρεις σφεντόνες, τυλιγμένες γύρω από το κεφάλι του, ή το κεφάλι, το σώμα και το ένα χέρι του. Οι τρεις σφεντόνες είχαν διαφορετικά μήκη, για πέτρινα βλήματα διαφορετικών μεγεθών. Η μεγαλύτερη απαιτούσε δύναμη, αλλά είχε έντονο αποτέλεσμα. Για τη χρήση τους εκπαιδεύονταν από μικροί, ώστε να υπηρετήσουν ως μισθοφόροι πολεμιστές. Αναφέρεται ότι οι μητέρες τάιζαν τα παιδιά τους ψωμί μόνο όταν πετύχαιναν στόχους με σφεντόνα. Οι Φοίνικες κατέκτησαν τα νησιά αρκετά πρώιμα στην αρχαιότητα και σήμερα διατηρείται ακόμα ένα εντυπωσιακό δείγμα της αποικιακής εποχής τους στην πόλη Μάγο στη Μινόρκα. Μετά την πτώση της Καρχηδόνας, τα νησιά ήταν στην ουσία ανεξάρτητα. Αν και αρκετά επιτυχημένοι πολεμιστές, οι κάτοικοι παρέμεναν ήσυχοι και ειρηνιστές. Οι Ρωμαίοι κατηγόρησαν τους κατοίκους για συνεργασία με πειρατές της Μεσογείου, με συνέπεια να κατακτήσουν το 123 π.Χ. τα νησιά. Μετά την πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και το χάος που ακολούθησε, τα νησιά κατακτήθηκαν από τους Βανδάλους. Στη συνέχεια ανακτήθηκαν από τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία, αλλά αργότερα η κυριαρχία τους πέρασε στα χέρια των Μαυριτανών, παράλληλα με την κατάκτηση της Ιβηρικής χερσονήσου. Το 202 π.Χ. τα νησιά πέρασαν στη σφαίρα της ρωμαϊκής κυριαρχίας, το 455 μ.Χ. κατακτήθηκαν από τους Βάνδαλους, το 534 από τους Βυζαντινούς. Η Επαρχία της Σπανίας (Provincia Spaniae) υπήρξε επαρχία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας μεταξύ του 6ου και 7ου αιώνα. Αποτέλεσε την πιο δυτική επαρχία της Αυτοκρατορίας και προέκυψε ως αποτέλεσμα των εκστρατειών του Ιουστινιανού Α΄ που είχαν ως σκοπό την ανασύσταση της ευρύτερης Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Η επικράτειά του εντοπίζεται στη σημερινή νότια Ισπανία και Πορτογαλία, στις πρώην ρωμαϊκές επαρχίες της Βαιτικής και της Καρχηδονιακής.Με την κατάληψη των Βαλεαρίδων Νήσων, η Βυζαντινή Αυτοκρατορία απέκτησε άμεσο έλεγχο στo Στενό του Γιβραλτάρ και ήταν σε θέση να αποτρέψει μια πιθανή βησιγοτθική απόβαση στην Αφρική. Το 768 οι Βαλεαρίδες Νήσοι κατακτήθηκαν από τους Άραβες της Ισπανίας.
Πηγή : ΚΟΡΣΙΚΉ
https://www.travel.gr/the_guides/korsiki-ena-mesogeiako-katafygio/
https://www.travelplaces.gr/korsikh-h-patrida-tou-napoleonta/
https://www.versustravel.eu/article-xp.asp?aid=428
https://el.m.wikipedia.org/wiki/%CE%9A%CE%B1%CF%84%CE%B7%CE%B3%CE%BF%CF%81%CE%AF%CE%B1:%CE%88%CE%BB%CE%BB%CE%B7%CE%BD%CE%B5%CF%82_%CF%84%CE%B7%CF%82_%CE%9A%CE%BF%CF%81%CF%83%CE%B9%CE%BA%CE%AE%CF%82
https://www.google.com/amp/s/slpress.gr/politismos/oi-ellines-stin-korsiki-eyrimata-toy-6oy-aiona-p-ch/%3famp
http://www.mani.org.gr/apodimoi/mankors/maniates_korsikis.htm
https://www.google.com/amp/s/www.newsit.gr/mia-stagona-istoria/oi-maniates-tis-korsikis/2914841/amp/
ΒΑΛΕΑΡΊΔΕΣ ΝΗΣΟΙ
https://el.m.wikipedia.org/wiki/%CE%92%CE%B1%CE%BB%CE%B5%CE%B1%CF%81%CE%AF%CE%B4%CE%B5%CF%82_%CE%9D%CE%AE%CF%83%CE%BF%CE%B9
https://www.versustravel.eu/destination.asp?did=54
https://www.google.com/amp/s/slpress.gr/istorimata/oi-valearides-nisoi-kata-tin-arxaiotita/%3famp
https://el.m.wikipedia.org/wiki/%CE%99%CE%B2%CE%B7%CF%81%CE%B9%CE%BA%CE%AE_%CE%B8%CE%AC%CE%BB%CE%B1%CF%83%CF%83%CE%B1
http://ebooks.edu.gr/ebooks/v/html/8547/2696/Istoria_A-Lykeiou_html-empl/indexIV1_3.html
https://el.m.wikipedia.org/wiki/%CE%95%CF%80%CE%B1%CF%81%CF%87%CE%AF%CE%B1_%CF%84%CE%B7%CF%82_%CE%A3%CF%80%CE%B1%CE%BD%CE%AF%CE%B1%CF%82

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου