Η Αυτοκρατορία των Μογγόλων ήταν μια αυτοκρατορία που κυριάρχησε στην Ασία και στην Ανατολική Ευρώπη τον 13ο και 14ο αιώνα. Ιδρυτής της ήταν ο Τζένγκις Χαν, ο οποίος το 1206 ένωσε όλες τις φυλές των Μογγόλων και δημιούργησε ένα ενιαίο κράτος. Ο αυτοκράτορας ονομαζόταν χάνος και είχε απόλυτη εξουσία. Στο απόγειό της κάλυπτε 26.000.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα, το 1/5 της Γης, όντας η μεγαλύτερη συνεχόμενη αυτοκρατορία στην ιστορία και η δεύτερη μεγαλύτερη μετά την Βρετανική Αυτοκρατορία. Ο πληθυσμός που κατοικούσε στην Μογγολική αυτοκρατορία έφτανε τα 100.000.000. Οι πόλεμοι που έλαβαν μέρος στην ανατολή για την επέκταση της αυτοκρατορίας, θα μπορούσαν να θεωρηθούν ως ένας Αρχαίος Παγκόσμιος Πόλεμος, καθώς οι Μογγόλοι αντιμετώπισαν υπερδυνάμεις του τότε καιρού, από την Ασία, την Ευρώπη και την Αφρική, και οι νεκροί στις Μογγολικές κατακτήσεις έφταναν τεράστιους αριθμούς (53.000.000) Παρά τις συνεχείς επεκτάσεις και κατακτήσεις των Μογγόλων, χάρις στην δημιουργία μιας χερσαίας αυτοκρατορίας τέτοιου μεγέθους κυρίως από τον Τζένγκις Χαν, ιδέες από την Ασία μεταφέρθηκαν στην Ευρώπη, καθώς και νέες τεχνολογίες, ενώ ο δρόμος του μεταξιού έγινε ανοιχτός.
Οι Μογγολικές εισβολές στη Ρωσία και την Ανατολική Ευρώπη πραγματοποιήθηκαν πρώτα με μια σύντομη επίθεση το 1223 μ.Χ. και στη συνέχεια με μια πολύ μεγαλύτερη εκστρατεία μεταξύ 1237 και 1242 μ.Χ.. Οι Μογγόλοι φαίνονταν σαν να έρχονται από το πουθενά και τους αποκαλούσαν «ιππείς του διαβόλου», καθώς απολαμβαναν τη μία νίκη μετά την άλλη, και τελικά έφτασαν δυτικά ως την πόλη Βρότσλαβ στην Πολωνία. Μεγάλες πόλεις όπως η Τιφλίδα, το Κίεβο και το Βλαντίμιρ έπεσαν στα χέρια τους και, φτάνοντας στον ποταμό Δούναβη, λεηλάτησαν τις ουγγρικές πόλεις Βούδα, Πέστη και Γκραν (Έστεργκομ). Ούτε οι Ρώσοι ούτε οι μεγάλες ευρωπαϊκές δυνάμεις μπόρεσαν να οργανωθούν για να ανταποκριθούν επαρκώς στην επίθεση σε πέντε μέτωπα που εξαπέλυσαν οι Μογγόλοι ή να αντιμετωπίσουν το γρήγορο ιππικό τους, τους εμπρηστικούς καταπέλτες και τις τακτικές τρομοκρατίας που εφάρμοζαν. Η υπόλοιπη Ανατολική και Κεντρική Ευρώπη σώθηκε μόνο με το θάνατο του Ογκεντέι Χαν (1229-1241 μ.Χ.) που προκάλεσε την υποχώρηση των Μογγόλων. Παρά τον θάνατο και την καταστροφή, υπήρχαν και κάποια διαρκή πολιτιστικά οφέλη από την εισβολή καθώς οι δύο κόσμοι της Ανατολής και της Δύσης συναντήθηκαν. Δυτικοί ταξιδιώτες άρχισαν να επισκέπτονται την Ανατολική Ασία, μια περιοχή που μέχρι τότε θεωρούταν μια θρυλική γη τεράτων - μια άποψη που είχαν και οι Κινέζοι για την Ευρώπη. Με τη Μογγολική εισβολή στην Ευρώπη, ο κόσμος έγινε πολύ πιο βίαιος και λίγο πιο μικρός.
Τα Μογγολικά στρατεύματα μπορεί να αποσύρθηκαν το 1242 μ.Χ., αλλά τα αποτελέσματα της εισβολής τους ξεπέρασαν κατά πολύ τη σχετικά μικρή στρατιωτική τους παρουσία. Πρώτα απ 'όλα, ο θάνατος, η καταστροφή και ο αναγκαστικός εκτοπισμός λαών πρέπει να κατατάσσονται ψηλά σε οποιαδήποτε λίστα άμεσων συνεπειών. Ενώ η Ευρώπη συνέχισε όπως πριν, από την άποψη των δομών εξουσίας και των ηγεμόνων, οι εισβολές στη Ρωσία και σε τεράστια τμήματα της δυτικής Ασίας ανέτρεψαν το status quo και αυτά τα μέρη παρέμειναν κάτω από τον «ταταρικό ζυγό» για πάνω από έναν αιώνα. Ωστόσο, η δαιμονοποίηση των Μογγόλων από Ρώσους χρονογράφους και, αργότερα, ακόμη και ιστορικούς δεν ταιριάζει απαραιτήτως με την πραγματικότητα της εισβολής μιας δύναμης που κατέστρεψε ορισμένες πόλεις, αλλά αγνόησε εντελώς άλλες και που δεν καθιέρωσε ποτέ μια νέα, δική της, πολιτική δομή. Κατά συνέπεια, πολλοί Ρώσοι ηγεμόνες κατάφεραν να κυβερνήσουν με υψηλό βαθμό αυτονομίας μετά την εισβολή. Ο Αλέξανδρος Νέβσκι, πρίγκιπας του Βλαντίμιρ (1221-1263 μ.Χ.), είναι ένα μόνο παράδειγμα και οι επιτυχημένες εκστρατείες του εναντίον Σουηδών και Γερμανών ιπποτών το 1240 μ.Χ. δείχνουν ότι η Ρωσία απείχε πολύ από το να μπορεί να θεωρηθεί αφανισμένη λόγω της Μογγολικής εισβολής.
hi
Υπήρχε ένα δεύτερο κύμα συνεπειών, πιο αργό και ανεπαίσθητο αλλά, ωστόσο, καθόλου επουσιώδες. Η Ευρώπη επωφελήθηκε από την εξάπλωση των ιδεών που ήρθαν με τους Μογγόλους, οι οποίοι αποτέλεσαν τον κρίσιμο φυσικό σύνδεσμο μεταξύ Ανατολής και Δύσης. Η πυρίτιδα, το χαρτί, η εκτύπωση και η πυξίδα έγιναν γνωστά στην Ευρώπη. Οι Δυτικοί πρεσβευτές, παπικοί απεσταλμένοι, ιεραπόστολοι και ταξιδιώτες όπως ο Μάρκο Πόλο (1254-1324 μ.Χ.) όλοι είδαν από μόνοι τους τον κόσμο της Ανατολικής Ασίας και επέστρεψαν με ένα μείγμα χρήσιμων ιδεών και απίστευτων ιστοριών. Ο κόσμος, στην πραγματικότητα, είχε γίνει λίγο μικρότερος, αλλά υπήρξαν και αρνητικές συνέπειες, σε αυτήν την αυξημένη επαφή, ιδίως η εξάπλωση του Μαύρου Θανάτου (1347-1352 μ.Χ.), που μεταφέρθηκε από μια περιοχή της απομακρυσμένης Κίνας στη Μαύρη Θάλασσα και από εκεί στη Βενετία και την Ευρώπη. Η καταστροφική επιδημία επανήλθε σε διαδοχικά κύματα κατά τη διάρκεια του 14ου αιώνα μ.Χ. και προκάλεσε πολύ περισσότερα θύματα από αυτά που είχαν προκαλέσει οι μογγολικές ορδές έναν αιώνα πριν.
Οι Μογγόλοι άρχισαν την επέκτασή τους στις αρχές του 13ου αιώνα και έως το 1279 είχαν καταλάβει μεγάλο μέρος της Ευρασίας, συμπεριλαμβανομένης της Κίνας, του Ιράν και της Ρωσίας Η ξαφνική αποχώρηση των μογγολικών ορδών από την Ουγγαρία το 1242, που έσωσε την Ευρώπη από κατάκτηση -οπότε η ιστορία θα είχε πάρει άλλη πορεία- πιθανότατα οφειλόταν σε μεγάλο βαθμό σε περιβαλλοντικούς παράγοντες. Οι πεδιάδες της Κεντρικής Ευρώπης μετατράπηκαν σε βάλτους και οι λάσπες τους έκαναν τη ζωή δύσκολη στους Μογγόλους και τα άλογά τους, οπότε αποφάσισαν να τα...παρατήσουν. Η εκδοχή αυτή προκύπτει από μια νέα επιστημονική έρευνα, η οποία ανέλυσε στοιχεία από δακτυλίους δέντρων της περιοχής, σε συνδυασμό με ιστορικές πηγές για τις μεταβολές του κλίματος εκείνη την εποχή (1230-1250). Οι ερευνητές, με επικεφαλής τον καθηγητή Νίκολα ντι Κόσμο του Πανεπιστημίου Πρίνστον των ΗΠΑ, που έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό "Scientific Reports", κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι ιδίως τα έτη 1241-42 οι κλιματικές συνθήκες (πτώση θερμοκρασίας και πολλές βροχές) ήσαν τέτοιες που μετέτρεψαν το έδαφος σε τελείως ακατάλληλο για εκτεταμένες στρατιωτικές επιχειρήσεις.
Η αχανής ουγγρική πεδιάδα είχε γίνει λασπώδης βαλτότοπος, με συνέπεια το τρομερό μογγολικό ιππικό να χάσει μεγάλο μέρος από τις ικανότητές του. Τα άλογα των Μογγόλων επίσης δυσκολεύονταν να βρουν τροφή, ενώ τα προηγούμενα χρόνια, που το κλίμα ήταν πιο ζεστό και ξηρό, αυτό ήταν εύκολο, καθώς η ευρασιατική στέππα ήταν καταπράσινη και όχι πλημμυρισμένη από νερά και μέσα στις λάσπες. Οι Μογγόλοι άρχισαν την επέκτασή τους στις αρχές του 13ου αιώνα και έως το 1279 είχαν καταλάβει μεγάλο μέρος της Ευρασίας, συμπεριλαμβανομένης της Κίνας, του Ιράν και της Ρωσίας. Το 1242, με επικεφαλής τον Μπατού, εγγονό του Τζέγκις Χαν, διέσχισαν τον ποταμό Δούναβη και ξεχύθηκαν προς την Ευρώπη. Παρά όμως τις απανωτές μεγάλες νίκες τους εναντίον των Πολωνών και των Ούγγρων, μετά από δύο μήνες αποσύρθηκαν ξαφνικά, μέσω Σερβίας και Βουλγαρίας, πίσω στη Ρωσία. Οι ίδιες οι μογγολικές πηγές δεν δίνουν κάποια εξήγηση γι' αυτή την απόφαση, που στάθηκε καθοριστική για το μέλλον της Ευρώπης. Ορισμένοι σύγχρονοι ιστορικοί έχουν αποδώσει τη σωτήρια απόσυρση των Μογγόλων στον εσωτερικό διχασμό τους και άλλοι στην ισχύ των οχυρωμένων κάστρων-πόλεων της Ουγγαρίας και Κροατίας. Η νέα μελέτη αναδεικνύει την περιβαλλοντική διάσταση. Όπως είπε ο ντι Κόσμο, ασφαλώς το κλίμα δεν ήταν ο μόνος παράγων, αλλά έπαιξε καθοριστικό ρόλο. Κάτι ανάλογο, άλλωστε, έπαθε ο Μέγας Ναπολέων, όταν εκστράτευσε χειμωνιάτικα εναντίον της Ρωσίας.
Η εκτροπή της Δ’ Σταυροφορίας και η άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους τον Απρίλιο του 1204 οδήγησε στον κατακερματισμό και τη διάλυση της Βυζαντινής αυτοκρατορίας. Η Πόλη λεηλατήθηκε βάναυσα και παραδόθηκε στις φλόγες. Η άλωση ήταν το αποτέλεσμα μιας βαθιάς πολιτικής και ηθικής κρίσης που διερχόταν η αυτοκρατορία ήδη από τον 11ο αι. και κορυφώθηκε στα τέλη του 12ου αι. στα χρόνια της δυναστείας των Αγγέλων. Δημιουργήθηκαν νέα κράτη. Η Λατινική αυτοκρατορία της Κωνσταντινούπολης με Φράγκο αυτοκράτορα και Βενετό Πατριάρχη, το Λομβαρδικό βασίλειο της Θεσσαλονίκης, βαρωνείες και δουκάτα στον ελλαδικό χώρο, στο Αιγαίο και την Κρήτη. Την ανασυγκρότηση των βυζαντινών δυνάμεων και την ανασύσταση της αυτοκρατορίας την ανέλαβαν γόνοι ή συγγενείς του αυτοκρατορικού οίκου. Ιδρύθηκαν τρία ελληνικά κράτη, στον μακρινό Πόντο η αυτοκρατορία της Τραπεζούντας, η αυτοκρατορία της Νίκαιας στη Βιθυνία και το κράτος της Ηπείρου με πρωτεύουσα την Άρτα, κέντρα αντίστασης κατά της εξάπλωσης των Λατίνων. Ο κοινός τους στόχος, η ανάκτηση της Κωνσταντινούπολης και η άνοδος στον θρόνο της Βασιλεύουσας, τους οδήγησε σε αντιπαλότητα και ανοιχτή σύγκρουση.
Ο 13ος αιώνας αρχίζει με ένα δραματικό γεγονός για την ιστορία της βυζαντινής αυτοκρατορίας. Στην περίοδο της δυναστείας των Αγγέλων, κατά την οποία η εχθρότητα της Δύσης για το Βυζάντιο παίρνει διαστάσεις κατακτητικού σχεδίου, η Δ΄ Σταυροφορία παρεκκλίνει από την πορεία της και, εκμεταλλευόμενη τα υπεσχημένα ανταλλάγματα του Αλέξιου Αγγέλου για τη βοήθεια των Σταυροφόρων στην αποκατάσταση του πατέρα του στον θρόνο, βρίσκεται προ των πυλών της Κωνσταντινούπολης, η οποία τελικά υπέκυψε στην υπεροχή των εισβολέων τoν Απρίλιο του 1204. Το Βυζάντιο παρέμεινε υπό λατινική κυριαρχία επί 57 χρόνια, μέχρι το 1261, όταν ο αυτοκράτορας Μιχαήλ Η΄ μπήκε θριαμβευτικά στην Πόλη, αποκαταστάθηκε στον θρόνο και εγκαθίδρυσε τη μακροβιότερη δυναστεία της βυζαντινής ιστορίας, αυτή των Παλαιολόγων, η οποία έμελλε να είναι και η τελευταία της (Ostrogorsky 1981, 86-151).
use
Είναι γνωστό πως οι Σελτζούκοι Τούρκοι ως την μάχη του Κιοσέ Νταγ με τους Μογγόλους, είχαν υπό τον έλεγχο τους μία αυτοκρατορία, η οποία διοικούταν από τον Σελτζούκο Σουλτάνο. [Αυτός ήταν άλλοτε ικανός και ισχυρός, και άλλοτε αδύναμος που καθοδηγούταν από το στενό του περιβάλλον (συγγενείς, βεζίρηδες ή ευνούχοι), ενώ σε άλλες περιπτώσεις εκθρονιζόταν από ισχυρότερους στρατηγούς ή συγγενείς του, οι οποίοι του έπαιρναν την θέση]. Η μάχη του Κιοσέ Νταγ (Νιοσέ Νταγ ή Κιοσέ Νταγκ), έλαβε χώρα το καλοκαίρι (26 Ιουνίου ή 2 Ιουλίου) του 1243. Συνέπεσε δε με την έναρξη της μογγολικής εισβολής στην Μικρά Ασία, η οποία στην συνέχεια επεκτάθηκε στην Ρωσία, την Ανατολική Ευρώπη, και την Κεντρική Ασία. Η σύγκρουση μεταξύ του σουλτανάτου των Σελτζούκων του Ρουμ και των Μογγόλων είχε ξεκινήσει στη δεκαετία του 1220, κατά την βασιλεία του μεγάλου Μογγόλου ηγεμόνα Τζενγκίς Χαν (περ. 1155-1227). Τα μογγολικά στρατεύματα εισέβαλαν στον Καύκασο, κατέκτησαν τη Γεωργία και την Αρμενία, και νίκησαν τον σάχη της Χορεσμίας. Προηγουμένως, στα 1225, είχαν εισβάλει στην Αρμενία, κατακτώντας την πρωτεύουσά της, και έφθασαν ως την πόλη της Τιφλίδος στη Γεωργία. Όλοι οι γειτονικοί ηγεμόνες (της Γεωργίας, της Αρμενίας οι Μογγόλοι, το Σουλτανάτο του Ικονίου, καθώς και η Αίγυπτος και η Μικρά Αρμενία (Κιλικία) συνασπίσθηκαν κατά του Τζενγκίς. Ο σάχης της Χορεσμίας νικήθηκε από τον Μογγόλο στρατηγό Τσαρμαγκάν. Το 1235, το Κουριλτάι των μογγολικών στρατευμάτων στην πρωτεύουσα Καρακορούμ αποφάσισε να εξαπολύσει εισβολή κατά της Ρωσίας και των περιοχών της Ανατολικής Ευρώπης, με επικεφαλής τον Χαν Μπατού. Μία δεύτερη πτέρυγα υπό τον στρατηγό Τσαρμακάν κατευθύνθηκε προς τον Καύκασο.
Το 1236, δέκα χρόνια μετά την πρώτη εμφάνιση των Μογγόλων στον Καύκασο, ο Τσαρμακάν, συνοδευόμενος από τη χήρα του Τζενγκίς Χαν, αναφέρεται από τον Αρμένιο ιστορικό Γκριγκόρ Ακνερτζί να καλεί ένα Κουριλτάι από περισσότερους από 110 πολέμαρχους. Αυτή τη φορά, οι Μογγόλοι έφεραν και τις οικογένειές τους μαζί και, οπλισμένοι με πολιορκητικούς κριούς, εισέβαλαν στην Μικρά Ασία υπό έναν νέο ηγεμόνα, τον Μπαϊτζού Νογιόν. Στις αρμενικές πηγές, μία εντυπωσιακή δύναμη στρατολογημένη από όλους τους υπόδουλους λαούς πέρασε τα σύνορα του Σελτζουκικού σουλτανάτου (του Ικονίου) το 1242. Το Καρίν ήταν η πρώτη πόλη που κατέκτησαν και ισοπέδωσαν. Η εκστρατεία σταμάτησε μετά για να διαχειμάσει. Ο Σελτζούκος σουλτάνος Καϊχοσρόης Β΄ (1235-1245) επωφελήθηκε από αυτή την παύση με σκοπό να κάνει πολεμικές προετοιμασίες και να διαμορφώσει συμμαχίες κατά των Μογγόλων. Ο σελτζουκικός στρατός περιελάμβανε επίσης Έλληνες, Φράγκους, Άραβες, Αρμένιους, Λατίνους και Κούρδους. Ο σουλτάνος επιδίωξε συμμαχία με τον Αρμένιο ηγεμόνα της Μικρής Αρμενίας, Χετούμ Α΄ (1226-1269). Κάποιοι ιστορικοί ανεβάζουν υπερβολικά τον αριθμό του σελτζουκικού στρατού σε 400.000, ενώ άλλοι τον μειώνουν στους 70.000. Ο Γουλιέλμος του Ρουμπρούκ, απεσταλμένος του Γάλλου βασιλιά στην αυλή των Μογγόλων, ο οποίος πέρασε από το σημείο της μάχης κάπου δέκα χρόνια αργότερα, υπολογίζει τον αριθμό στους 200.000, ο οποίος φαίνεται πλησιέστερος στην πραγματικότητα. Η δύναμη των Μογγόλων στη μάχη θα ήταν κατά πάσα πιθανότητα της τάξης των 30.000, ή τρεις τουμάν (στρατιωτικές μονάδες των 10.000 ανδρών).
Η μάχη έλαβε χώρα κοντά στο Κιοσέ Νταγ ή Τσμανκατούκ, ανάμεσα στις πόλεις Καρίν και Ερτζιντζάν. Ο Μπαϊτζού Νογιόν διαίρεσε τους Μογγόλους σε πολυάριθμες ομάδες, διασπείροντάς τους μέσα σε μονάδες από τις άλλες εθνότητες. Οι ανάμεικτες ομάδες που διοικούσαν Γεωργιανοί και Αρμένιοι πρίγκιπες επιτέθηκαν και νίκησαν τον σελτζουκικό στρατό. Ο ίδιος ο σουλτάνος μόλις που κατάφερε να ξεφύγει. Τότε οι Μογγόλοι καταδίωξαν και έσφαξαν όσους δεν κατάφεραν να τραπούν σε φυγή. Ανατριχιαστικές αναφορές της φοβερικής μογγολικής αγριότητας και ωμότητας κατέκλυσαν τον κόσμο. Η Σίβας (Σεβάστεια) ήταν η επόμενη πόλη που καταστράφηκε από τους Μογγόλους μετά το Ερζερούμ. Αν και οι κάτοικοι παρέδωσαν τα πάντα στους κατακτητές, η πόλη ερημώθηκε μαζί με τα τείχη της. Η Καισάρεια, δεύτερη πρωτεύουσα των Σελτζούκων, ισοπεδώθηκε εκ θεμελίων και ο πληθυσμός της αποδεκατίστηκε. Το σελτζουκικό σουλτανάτο του Ικονίου έγινε φόρου υποτελές στους Μογγόλους. Ο Καϊχοσρόης Β΄ πέθανε το 1245. Επί των διαδόχων του, το κράτος κυβερνιώταν από Μογγόλους αντιπροσώπους. Το σελτζουκικό σουλτανάτο του Ρουμ καταστράφηκε πλήρως. Μεγάλα εμπορικά κέντρα μεταξύ της Ασίας και της Ευρώπης, όπως η Καισάρεια και η Σεβάστεια (Σίβας), παρήκμασαν. Ο Μογγολικός στρατός συνέχισε τις επιδρομές του στην Μικρά Ασία. Το 1245, έφθασε ως την Δαμασκό.
Στον τομέα της εξωτερικής πολιτικής ο Ιωάννης Γ' Βατάτζης συνέχισε γενικά το έργο του προκατόχου του, με βασικό στόχο την ανάκτηση της Κωνσταντινούπολης και την αποκατάσταση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Οι κυριότεροι αντίπαλοι ήταν το δεσποτάτο της Ηπείρου, ο Βούλγαρος τσάρος Ιωάννης Ασάν Β', η Λατινική Αυτοκρατορία της Κωνσταντινούπολης, το σουλτανάτο του Ικονίου και η Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας. Οι σχέσεις της Νίκαιας με το σουλτανάτο του Ικονίου επί Ιωάννη Βατάτζη υπήρξαν ειρηνικές και βασίζονταν στο σεβασμό των συνόρων που τέθηκαν περί το 1230. Tο 1242 οι Μογγόλοι εισέβαλαν στη Μικρά Ασία και απείλησαν με αφανισμό την Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας και το σουλτανάτο. Το γεγονός προκάλεσε γενική αναστάτωση στο χώρο και στάθηκε αφορμή για προσέγγιση εν είδει συμμαχίας μεταξύ της Νίκαιας και του Ικονίου. Ο Ιωάννης Βατάτζης, φοβούμενος την κατάληψη του Ικονίου και την άμεση έκθεση του κράτους του στις επιδρομές των Μογγόλων, διέκοψε την εκστρατεία στη Θράκη και στη Μακεδονία και έσπευσε στη Νίκαια. Συναντήθηκε με το σουλτάνο του Ικονίου (1237-1245) στο Μαιάνδρο ποταμό. Παράλληλα οι Σελτζούκοι απειλήθηκαν από επιδρομές των Μογγόλων. Υπέστησαν ήττα και έγιναν φόρου υποτελείς, ωστόσο οι Μογγόλοι εγκατέλειψαν απρόσμενα τη Μικρά Ασία. Παρά το γεγονός ότι και η Νίκαια υποχρεώθηκε να καταβάλει φόρο υποτέλειας, ο Ιωάννης Βατάτζης ωφελήθηκε από τις εξελίξεις. Το σουλτανάτο του Ικονίου, εξαιτίας των καταστροφών που είχε υποστεί, δε θα μπορούσε να αποτελέσει πλέον κίνδυνο, ενώ παράλληλα, λόγω των προβλημάτων επισιτισμού, χρειάστηκε να εισαγάγει σε αρκετά υψηλές τιμές είδη πρώτης ανάγκης από τη Νίκαια.
Μετά την μάχη στο Κιοσέ Νταγ, η αυτοκρατορία των Σελτζούκων Τούρκων έσπασε σε πολλά κομμάτια, τα οποία διοικούταν αποκλειστικά από στρατηγούς, οι οποίοι μόνο φαινομενικά η καθόλου υπάκουαν στον «νόμιμο» Σελτζούκο Σουλτάνο. Πολλές φορές οι στρατηγοί αυτοί πολεμούσαν μεταξύ τους, με αποτέλεσμα το χάος στην περιοχή, την αποδυνάμωση τους και την εμφάνιση μιας νέας δύναμης στην περιοχή, η οποία τους πήρε την θέση. Αυτή η δύναμη ήταν οι Οθωμανοί Τούρκοι. Ξεκινώντας από μία μικρή ομάδα πολεμιστών τον 13ο αιώνα, η οποία κατέκτησε ένα μικρό εμιράτο στην περιοχή της Μικράς Ασίας, σταδιακά εξαπλώθηκε, νικώντας τους αντίπαλους Σελτζούκους στρατηγούς. Στην συνέχεια κατέλαβε με την βία όλες τις επικράτειες των Σελτζούκων και τις ένωσε υπό την ηγεσία της, δημιουργώντας έτσι την Οθωμανική Αυτοκρατορία.
Η Μαρία Παλαιολογίνα γνωστή και σαν Δέσποινα Χατούν, ή Μαρία των Μογγόλων, ήταν Βυζαντινή πριγκίπισσα, νόθα κόρη του αυτοκράτορα Μιχαήλ Η΄ και σύζυγος του Χάνου Αμπακά Χαν του Ιλχανάτου. Ο Χουλάγκ Χαν, του οποίου το Ιλχανάτο περιλάμβανε μέρος των εδαφών της σημερινής Τουρκίας, του Ιράν και του Πακιστάν για να εξασφαλίσει τις παραδοσιακά καλές σχέσεις με το Βυζάντιο, επιθυμούσε μέσω συγγένειας με τη βυζαντινή αυτοκρατορική οικογένεια, να παντρευτεί μία πριγκίπισσα από τους Παλαιολόγους. Για το σκοπό αυτό ο Χαν άρχισε διαπραγματεύσεις με τον αυτοκράτορα Μιχαήλ Η Παλαιολόγο, ο οποίος αποφάσισε να του δώσει για γυναίκα του την νόθα κόρη του Μαρία Δέσποινα. Αδελφή της Μαρίας Δέσποινας από την ίδια μητέρα η Ευροσύνη είχε δοθεί σύζυγος του Νογκάι Χαν της Χρυσής Ορδής. Και οι δύο ήταν Μογγόλοι ηγεμόνες που ήταν γνωστοί για την ανεκτική στάση τους στους χριστιανούς που ζουν στα εδάφη τους. Η Μαρία Δέσποινα άφησε την Κωνσταντινούπολη το 1265 με την συνοδεία του ηγούμενου της μονής «Παντοκράτορα» και του πατριάρχη Αντιοχείας, Ευθυμίου. Όταν φτάνουν όμως στην πρωτεύουσα του Ιλχανάτου ο Χουλάγκ Χαν έχει πεθάνει. Γιαυτό τον λόγο η Μαρία Δέσποινα παντρεύτηκε το γιο του και διάδοχο Αμπακά Χαν. Στο Ιλχανάτο η Μαρία Δέσποινα ζούσε ευσεβή ζωή και είχε σημαντική επιρροή στις πολιτικές και θρησκευτικές απόψεις των Μογγόλων, πολλοί από τους οποίους ήταν ήδη Χριστιανοί Νεστοριανοί. Προστάτιδα των χριστιανών τότε είναι μια άλλη σύζυγός του Άμπακα η Ντουκούζ Χατούν, η οποία ήταν επίσης Χριστιανή. Μετά το θάνατό της το 1265 η Μαρία Δέσποινα παίρνει τη θέση της προστάτιδας των Χριστιανών στο Ιλχανάτο και ονομάζεται από τους Μογγόλους, Δέσποινα Χατούν. Η Μαρία Δέσποινα μένει στο Ιλχάν για 15 χρόνια, μέχρι το θάνατο του Αμπακά Χαν, ο οποίος δηλητηριάστηκε από τον αδελφό του Άχμεντ. Μετά το θάνατο του συζύγου της η Μαρία Δέσποινα επιστρέφει στην Κωνσταντινούπολη.
Μετά την επιστροφή της στο Βυζάντιο ο αδελφός της, αυτοκράτορας Ανδρόνικος Β΄ Παλαιολόγος, την πρότεινε για σύζυγο του Μογγόλου πρίγκιπα Charbanda, κυβερνήτης της Περσίας και μελλοντικός Χαν στο Ιλχανάτο. Σε αντάλλαγμα για το χέρι της ο Charbanda υπόσχεται να υποστηρίξει το Βυζάντιο με στρατό στον αγώνα του εναντίον των Οθωμανών, που πολιορκούσαν την Νίκαια. Ο Ανδρόνικος έστειλε την Μαρία Δέσποινα στη Νίκαια για να ενθαρρύνει τους υπερασπιστές της πόλης και να συμβάλει στην επιτάχυνση των διαπραγματεύσεων με τους Μογγόλους απεσταλμένους. Η Μαρία Δέσποινα τότε ήρθε σε συνάντηση με τον Τούρκο σουλτάνο Οσμάν Α΄, που απειλούσε τα Μογγολικά στρατεύματα, του αποκάλυψε τα σχέδια των Βυζαντινών, και ο Οσμάν πολιόρκησε και κατέλαβε το φρούριο Τρικοκκιά. Θυμωμένος ο Ανδρόνικος Β΄ κάλεσε την αδελφή του πίσω στην Κωνσταντινούπολη, διάλυσε την δέσμευσή της για τον Charbanda και την ανάγκασε να γίνει μοναχή σε μοναστήρι της Κωνσταντινούπολης στον οποίο η Μαρία Δέσποινα ήταν προστάτης. Πήρε το μοναστικό όνομα Μελανία και παρέμεινε στο μοναστήρι μέχρι το τέλος της ζωής της. Μετά το θάνατο της η εκκλησία της μονής ονομάστηκε Αγία Μαρία Μογγολίας, αν και η Μαρία Δέσποινα ποτέ δεν αγιοποιήθηκε από την Ορθόδοξη Εκκλησία. Αργότερα οι Τούρκοι αποκαλούσαν τον ναό «Εκκλησία του αίματος» λόγω της μεγάλης σφαγής, η οποία έλαβε χώρα εκεί την άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1453. Μετά την πτώση της πόλης με την άδεια του σουλτάνου Μωάμεθ Β στην εκκλησία «Παναγίας Μογγολίας» συνέχισε να γίνονται χριστιανικές λειτουργίες. Στον προθάλαμο της εκκλησίας «Σωτήρος Χριστού» στην Κωνσταντινούπολη σώζεται πορτραίτο της Μαρίας Δέσποινας στο οποίο απεικονίζεται ως μοναχή.
Τo 1264 οι Βούλγαροι ακολούθησαν τους Μογγόλους του Χαγάνου/Χάνου Νογκάι που, παρακινούμενοι από τους Σελτζούκους, εισέβαλαν στα Παλαιολόγεια εδάφη λεηλατώντας την Θράκη, με σκοπό να πιέσουν τον Μιχαήλ Η΄ να παραδώσει στους Σελτζούκους τον πρώην σουλτάνο Καϊκάους Β΄ που είχε καταφύγει στην βυζαντινή αυλή. Ο Μιχαήλ Η΄ εξουδετέρωσε το μογγολικό μέτωπο δίνοντας ως σύζυγο στον Νογκάι την κόρη του Ευφροσύνη Παλαιολογίνα. Η Ευφροσύνη Παλαιολογίνα ήταν Βυζαντινή πριγκίπισσα, νόθα κόρη του αυτοκράτορα Μιχαήλ Η΄ και σύζυγος του Χάνου Νογκάι Χαν. Το 1265 εισέβαλε στα εδάφη της Βυζαντινής αυτοκρατορίας ο Μογγόλος Νογκάι Χαν Χάνος της Χρυσής Ορδής και λεηλατούσε την Θράκη. Ο Αυτοκράτορας Μιχαήλ Η΄σύναψε μαζί του ειρήνη και ένας από τους όρους της ήταν να πάρει σύζυγο του την Ευφροσύνη. Οι πηγές της εποχής στέκονται ιδιαίτερα στον τρόπο διαβίωσης του Νογκάι Χαν ο οποίος ντυνόταν με υφάσματα από δέρματα ζώων , ζούσε νομαδική ζωή ενώ δεν υπήρχαν μόνιμοι οικισμοί στην επικράτεια του.
Η Υστεροβυζαντινή περίοδος ή Περίοδος των Παλαιολόγων ή Παλαιολόγεια Αναγέννηση είναι μια ιστορική περίοδος της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας που ξεκινά το 1261, όταν η πρωτεύουσα Κωνσταντινούπολη, που ως τότε βρισκόταν υπό την κατοχή των Φράγκων, ανακαταλαμβάνεται από τον Mιχαήλ H΄ Παλαιολόγο. Η περίοδος λήγει με την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Τούρκους το 1453. Κατά την περίοδο αυτή, που όπως είδαμε η αυτοκρατορία είναι σκιά του εαυτού της και διαρκώς συρρικνώνεται οικονομικά και πολιτικά, η εσωτερική πολιτιστική και πνευματική ζωή παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Η τεράστια αυτοκρατορία που απαρτιζόταν από διάφορες εθνότητες μεταβάλλεται σε ένα μικρό και περιορισμένο ελληνικό κράτος. Την εποχή αυτή αναπτύσσεται το πατριωτικό και εθνικό αίσθημα των Ελλήνων, η συνειδητοποίηση της διαφορετικότητάς τους- πέρα από τα θεολογικά - και σε εθνικό επίπεδο με τη Δύση, που συνοδεύεται και τροφοδοτείται από μια προσήλωση προς τον πολιτισμό της Αρχαίας Ελλάδας. Ο Αυτοκράτορας εξακολουθεί να φέρει τον τίτλο του Βασιλέως και Αυτοκράτορα των Ρωμαίων, αλλά λαός και διανόηση χρησιμοποιούν πια τον χαρακτηρισμό <<Ελλην>> που έχει απενοχοποιηθεί από την ειδωλολατρική του χροιά. Ο Πλήθων, η κορυφαία πνευματική προσωπικότητα της εποχής, υποστηρίζει με πάθος τη νέα ορολογία. Οι ίδιοι οι διανοούμενοι θα πρωτοστατήσουν στην εγκατάλειψη του όρου <<Ρωμαίοι>> που θα χρησιμοποιείται μόνο για να δηλώσει τη γλώσσα του λαού <<ρωμαίικα>>, σε αντιδιαστολή με τη λόγια γλώσσα. Πόλη με έντονη τη ελληνική συνείδηση θα αναδειχτεί η Θεσσαλονίκη. Ο Θεσσαλονικιός Νικόλας Καβάσιλας γράφει για την <<ελληνική μας κοινότητα>>. Ο νέος όρος <<αυτοκράτορας των Ελλήνων>> θα επικρατήσει παρόλο που μερικοί παραδοσιακοί τον αντιπαθούν, αν και δε θεωρούνταν απεμπόληση των οικουμενικών αξιώσεων της αυτοκρατορίας και θα θυμίζει την μεγάλη ελληνική κληρονομιά. Η ίδια η Κωνσταντινούπολη θα γίνει μια συνειδητά ελληνική πόλη. Σε αυτή τη διαδικασία <<ελληνοποίησης>> του 14ου και 15ου αιώνα μπορούμε να διακρίνουμε τις βάσεις για την αναγέννηση της Ελλάδας μέσα από την επανάσταση του 1821. Η περίοδος χαρακτηρίζεται από ένα δυναμικό πνευματικό και καλλιτεχνικό πολιτισμό αντιστρόφως ανάλογο θα έλεγε κανείς με την εσωτερική πολιτική κατάσταση. Υπάρχει μια άνθιση και ανανέωση της βυζαντινής τέχνης με προσωποποιήσεις φυσικών στοιχείων και αφηρημένων εννοιών, πορτρέτα αρχαίων φιλοσόφων, στοιχεία και θέματα από τη ζωή στη φύση. Μνημεία Τέχνης όπως είναι τα ψηφιδωτά της Μονής της Χώρας στην Πόλη και στις εκκλησιές στο Μυστρά αποτυπώνουν την έντονη καλλιτεχνική δημιουργία. Στον τομέα της φιλοσοφίας υπάρχει μια σαφέστατη στροφή στην κλασική αρχαιότητα. Η παλαιά γενιά των λογίων έχει πεθάνει. Την περίοδο αυτή εμφανίζονται στο Βυζάντιο λόγιοι και μορφωμένοι άνθρωποι και συγγραφείς σε διάφορους τομείς της γνώσης.
Πηγή : https://www.ancient.eu/trans/el/2-1453//
https://el.m.wikipedia.org/wiki/%CE%9C%CE%BF%CE%B3%CE%B3%CE%BF%CE%BB%CE%B9%CE%BA%CE%AE_%CE%B1%CF%85%CF%84%CE%BF%CE%BA%CF%81%CE%B1%CF%84%CE%BF%CF%81%CE%AF%CE%B1
https://www.news.gr/kosmos/evroph/article/267066/pos-sothhke-h-evroph-apo-th-megalh-eisvolh-ton.html
https://www.news.gr/kosmos/evroph/article/267066/pos-sothhke-h-evroph-apo-th-megalh-eisvolh-ton.html
http://georgakas.lit.auth.gr/dimodis/index.php?option=com_content&view=article&id=55&Itemid=120
https://www.triklopodia.gr/%CE%B7-%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%BF%CF%81%CE%B9%CE%B1-%CF%84%CF%89%CE%BD-%CF%83%CE%B5%CE%BB%CF%84%CE%B6%CE%BF%CF%85%CE%BA%CF%89%CE%BD-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CE%BF%CE%B8%CF%89%CE%BC%CE%B1%CE%BD%CF%89%CE%BD/
https://el.m.wikipedia.org/wiki/%CE%95%CF%85%CF%86%CF%81%CE%BF%CF%83%CF%8D%CE%BD%CE%B7_%CE%A0%CE%B1%CE%BB%CE%B1%CE%B9%CE%BF%CE%BB%CE%BF%CE%B3%CE%AF%CE%BD%CE%B1_(%CE%BA%CF%8C%CF%81%CE%B7_%CE%9C%CE%B9%CF%87%CE%B1%CE%AE%CE%BB_%CE%97%CE%84)
https://el.m.wikipedia.org/wiki/%CE%9C%CE%B1%CF%81%CE%AF%CE%B1_%CE%A0%CE%B1%CE%BB%CE%B1%CE%B9%CE%BF%CE%BB%CE%BF%CE%B3%CE%AF%CE%BD%CE%B1_(%CE%94%CE%AD%CF%83%CF%80%CE%BF%CE%B9%CE%BD%CE%B1_%CE%A7%CE%B1%CF%84%CE%BF%CF%8D%CE%BD)
https://smerdaleos.wordpress.com/tag/%CE%B1%CF%85%CF%84%CE%BF%CE%BA%CF%81%CE%B1%CF%84%CE%BF%CF%81%CE%AF%CE%B1/
http://vizantinonistorika.blogspot.com/2013/05/blog-post_3808.html
http://constantinople.ehw.gr/forms/fLemmaBodyExtended.aspx?lemmaId=4636
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου