Τα αρβανίτικα θεωρούνται τυπικά από την συμβατική Ιστορία και Γλωσσολογία ως ένας κλάδος της αλβανικής γλώσσας, μία διάλεκτος της. Οι Αλβανοί θεωρούν τα αρβανίτικα ως μία αρχαία αλβανική γλώσσα. Η αλήθεια όμως δεν είναι ακριβώς έτσι…Ο γράφων κατάγεται από ένα αρβανιτοχώρι της Αττικής, από μία παραδοσιακή αγροτική οικογένεια και έχοντας μάθει πολλά μόνος του για την αρβανίτικη παράδοση έκανε πολύχρονες έρευνες πάνω στο αντικείμενο…
Τα Αρβανίτικα δεν είναι διάλεκτος της επίσημης Αλβανικής γλώσσας, αλλά αντίθετα η αρβανίτικη είναι μία αρχαία γλώσσα από την οποία κατάγεται η νεώτερη τοσκική διάλεκτος, που υιοθετήθηκε από το αλβανικό κράτος ως επίσημη γλώσσα του κράτους. Η αρβανίτικη είναι γλώσσα αυτόνομη και η σημερινή αλβανική γλώσσα μία διάλεκτος της. Απλά οι Αρβανίτες ποτέ δεν θεώρησαν τους εαυτούς τους ξεχωριστό έθνος από τους Έλληνες, όπου και να βρέθηκαν στην γη, σε οποιαδήποτε ιστορική περίοδο, εδώ και χιλιάδες χρόνια. Έγραφαν με ελληνικό αλφάβητο, μιλούσαν και έγραφαν ελληνικά και στις αρβανίτικες εκκλησίες υπήρχε το ελληνορθόδοξο τυπικό πάντα. Ενώ ο πληθυσμός του αλβανικού κράτους, που ιδρύθηκε το 1913, θέλησε να υιοθετήσει ξεχωριστό αλφάβητο, να κάνει μία νότια αλβανική γλώσσα της Βορείου Ηπείρου επίσημη γλώσσα με πολλά δάνεια από τα τουρκικά, τα ιταλικά, τα γαλλικά και τα αγγλικά. Για να δηλώσει ότι είναι πραγματικό έθνος και για να μην αφομοιωθεί με τους συγγενείς Έλληνες των γειτονικών περιοχών.
Τα αρβανίτικα έχουν δεχτεί επιρροές σε όλα τα γλωσσικά επίπεδα από διαφορετικές ιστορικές γλώσσες, νεκρές και ζώσες, όπως τα ελληνικά και τα λατινικά, αλλά κυρίως από ποικίλες ελληνικές διαλέκτους διαφόρων περιοχών και εποχών. Αρχαϊκά στοιχεία που έχουν εκλείψει σε άλλες γλώσσες διατηρούνται στα Αρβανίτικα, γεγονός που τα καθιστά μια πολύτιμη πηγή για τους γλωσσολόγους. Αυτές οι επιρροές αποδεικνύουν επίσης τα κοινωνικά περιβάλλοντα στα οποία διαβίωσαν οι ομιλητές τους, οι Αρβανίτες, στο πέρασμα των αιώνων. Όπως συμβαίνει με τα βλάχικα, έτσι και τα αρβανίτικα δεν είναι ενιαία γλώσσα, αλλά αποτελείται από πλήθος διαλέκτων η κάθε μία με τα δικά της ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Στο παρελθόν από κάποιους Έλληνες κυρίως, τα αρβανίτικα θεωρήθηκαν ως ελληνοαλβανική διάλεκτος. Η πραγματικότητα όμως είναι ότι αποτελούν αυτοτελή γλώσσα συγγενική της τοσκικής διαλέκτου η οποία όμως επηρρεάστηκε τόσο από το ελληνικά όσο και τα λατινικά λόγω της συμβίωσής της με αυτά σε διαφορετικές χρονικές περιόδους. Μάλιστα διατήρησε κάποιοα πανάρχαια λεκτικά στοιχεία της ελληνικής τα οποία έχουν εξαφανιστεί από τις ελληνικές διαλέκτους.
Ντο χας νιε εδε νούκ' ντο σόχς γκα ντοβές.
θα φας μια και ούτε που θα δεις πού θα πας
Ντάλε!Ντάλε!Τιε σίτζι νιερ ντουφέκ Καραισκάκιτ
Στάσου!Στάσου!Να ιδείς μια φορά ντουφέκι του Καραισκάκη.
(έλεγαν για να φοβερίσουν η μια φατρία την άλλη όταν πολεμούσαν μεταξύ τους)
Μότ κουρούπιτ
Ποτέ
α τe τούντeς νjνe κeμπeνe τα χα νjτρeνe μελιγκόνα
(μέχρι να κουνήσεις το ένα πόδι,σου τρώει το άλλο το μυρμήγκι)
Ι α θομ λjέδιτ τe γκίγκjετ νούσεα
(το λέω του τοίχου να τ'ακούσει η νύφη)
Ο βινj ζητουλjάρι πeρ μπουκ
(θα'ρθει ο ζητιάνος για ψωμί),για όσους ζητούσαν χάρες
Ο βινj Ταξιάρχη με ντράπeριν
(θα΄ρθει ο Ταξιάρχης με τη ρομφαία)--;απειλή
Ρι κουρούπεα νe δρομ σhαν λjαγκίνενe τσhe σhκον
(κάθεται η κουρούπα στο δρόμο και βρίζει την κανάτα που περνά)
Ντι κρούσκα νe νj βατρ,ντι μάτσhε νe νj πιατ
(δυο συμπεθέρες σε μια παρωστιά,δυο γάτες σε ένα πιάτο)
Μπeνετ κούγκουλι φαί εδέ κρούσκου συγγενή;
(γίνεται το κολοκύθι φαγητό και ο συμπέθερος συγγενής;)
Ανάθεμα παλjοκαιρόν πασοϊντίς μόλα με φτον
(ανάθεμα τον παλιοκαιρό,αλλά δεν ταιριάζει το μήλο με το κυδώνι)--για ασυμβίβαστες καταστάσεις
Ερν Πασχ τeμπeδά πρίφτι ξουλj νούκου κα
(ήρθε το μεγάλο Πάσχα και ο παπάς δεν έχει το ράσο του)
Λιγούρα ε τριτίουτ
(ζέστη του Σεπτέμβρη) για τους ενοχλητικούς
Φτεκς γαϊδούριν ρεχ σαμάριν
(φταίει το γαϊδούρι,χτυπάει το σαμάρι) άλλος φταίει,άλλος τιμωρείται.
Τσhe ρι σι νούσε Κουκουριότε τe χeνeν
(τι κάθεσαι σαν νύφη από τα Κούκουρα τη Δευτέρα;)-για τις ντοπαλές και τις σεμνότυφες.(Κούκουρα=το χωριό Αγία Άννα Βοιωτίας)
ο λιούεν ριμπάπι*
( Θα παίξει η λύρα )
* Αραβικό μουσικό όργανο που μοιάζει στην λύρα.Δηλαδή θα φας ξύλο μετά μουσικής.
Γιέ βίτσ πα λιπίτουρ
( Είσαι μοσχάρι που δεν σ΄έχει γλείψει η μάνα σου)
Ο χαζός που δεν έχει ιδέα για τίποτα.
Ρό ιζίθ, ρό, τε σόχες μουγί με έρ.
(Ζήσε μαύρε, ζήσε, να δεις ανεμόμυλο).
Λέγεται για κάποιο γεγονός σπάνιο ή παράδοξο.
κιάβ σί μπίθ εκαρδιάσουρ
( Το πάει σαν πισινός κρυωμένος )
Λέγεται για τους πολυλογάδες
Το σκός σι κουμπάρ κα Ζερίκι.
( Θα περάσεις σαν κουμπάρος από το Ζερίκι.)
Θα καλοπεράσεις
Ατιέ κου διέσε πλιάκ - τ – βέρ – χούντετ .
Εκεί που χέζει ο γέρος να βάλεις την μύτη σου .
οτε με χάσ γκίζα= θα μου φασ την μυζηθρα
σαν να λέμε ¨σιγά το κακό που θα μου κάνεις¨.
Ντόσα βάλλε νούκου ντι, κα τe σσιχ ντέρκου τe ντζί; Η γουρούνα χορό δεν ξέρει, πού να δει το γουρουνάκι να μάθει;
σι ντο στρος ντο φλιές=όπως στρώσεις θα κοιμηθείς
Το πις σα πιβ νταούλι νε ντάρσεμ.
( Θα φας όσα έφαγε το νταούλι στο γάμο.)
Θ΄αρπάξεις αμέτρητες
Ντο βράρ με σάτ ιγκούστ.
(Θες σκότωμα με στενό ξινάρι)
Ρούσι Λιόρεμα.( Κατέβασε το λιόρεμα)
Όταν γίνεται το ακατόρθωτο.Λιόρεμα( ηλιόρεμα) είναι ένα ρέμα στον Ελικώνα που ποτέ δεν κατεβάζει νερό.
τσάν λιέπουρι τσούνεν
( Σπάει ο λαγός το πουλί του)
Λέγεται για πολύ δύσβατη περιοχή.
Άι κότ πούλια,το μπίνιν βέ
(Πήγαινε να ταΐσεις (βοσκήσεις) κότες , να κάνουν αυγά.
Λέγεται απαξιωτικά - υποτιμητικά - προσβλητικά σε κάποιον.
Ρί σί πίδι νε ντάρσεμ
( Κάθεσε σαν το μ..νί στο γάμο)
Λέγεται για αυτούς που δεν τους καίγεται καρφί για τίποτα. (άνετοι)
τρόποι για να λες ένα μεγάλο ευχαριστώ.
ρρί ντε θρόν, που σημαίνει να γίνεις βασιλιάς, να ανέβεις στον θρόνο
ουράτëν, που σημαίνει την ευχή μου
γιές μιρ, να είσαι καλά
χάνα μούνου =φάε σκατά στην κυριολεξία .
Λέγεται όταν κάποιος λέει μια μεγάλη κοτσάνα και δεν θεωρείται βαριά βρισιά. Διαδεδομένο στην 'Υδρα και την Αργολίδα.
Ιδού λοιπόν ο πίνακας με τις πενήντα ελληνικές λέξεις αλβανικής προέλευσης. Οι αμφισβητούμενες με ερωτηματικό (;)
αλητάμπουρας [μόνο το δεύτερο μισό, βέβαια] = Αλήτης άντρας (μπουρι)
αμπάριζα [αυτό είναι είδος αντιδανείου, αφού η αμπάρα, ιταλικής αρχής, πέρασε από τα ελληνικά στα αλβανικά. Οι καταλήξεις σε -ιζα είναι ένδειξη αρβανίτικης προέλευσης, και στα τοπωνύμια]
βλάμης = βλα ιμ , ο αδερφός, φίλος μου
γκιόνης = άγριο πτηνό της ελλ. Φύσης
γούβα (;)
ζαμάρα [φλογέρα]
ζουλάπι (;)
καλαμπόκι = Αραβόσιτος
καλέσα [η ξανθιά προβατίνα] = Καλι, άλογο
καλικούτσα [από τις Λέξεις που χάνονται]
καρκαλέτσος = Ακρίδα, έντιμο
καρούτα [ξύλινη σκάφη, ποτίστρα· από τις Λέξεις που χάνονται. Σλαβική απώτερη προέλευση, αλλά εμείς την πήραμε από τα αλβανικά]
κόκα [κεφάλι, από τις Λέξεις που χάνονται]
κοκορέτσι
κοπέλα, κοπέλι (;)
κουλαντρίζω
λάγιος [για πρόβατα, σκούρο]
λάλα [η κάμπια]
λάπα [κοιλιά σφαγίου]
λιάρος [παρδαλός]
λούγκα [εξοίδημα αδένων]
λουλούδι = Λουλε , άνθος
λούμπα
λούτσα = βρεγμένος, υγρός
μάγκας (;)
μάλε βράσε = Μάλι, βουνό
μαρκαλίζω (;) = Ζευγαρωνω
μαρμάγκα
μπάκα = κοιλιά
μπαμπέσης = πακ μπέσα, λίγη πίστη
μπέσα = πίστη στο λόγο που δίνεις
μπομπότα = αλεσμένο καλαμπόκι
μπουλούκι [τουρκικής αρχής, αλλά κατά το ΛΚΝ το πήραμε μέσω αλβανικών]
μπουσουλάω
πίπιζα
πλιάκος [ο γέρος, ο παλιός -ηπειρώτικο, αλλά από εκεί δεν ετυμολογείται και η Πλάκα;]
πλιάτσικο = λεηλασία, πάρσιμο λαφύρων
πρατσαλίζω [καψαλίζω, ίσως και τρίζω στη φωτιά, παρακαλούνται οι Ηπειρώτες να ξεδιαλύνουν]
σβέρκος = αυχένας
σιγκούνα = πανωφόρι γυναικών
σιούτος [κατσίκι ή άλλο τέτοιο ζώο χωρίς κέρατα, από τις Λέξεις που χάνονται]
τάτσι μίτσι κότσι = Τάσος, Μήτσος, Κώστας
τρίλιζα
τσίφτης
τσουνί (;) = Μικρός, νεαρός
τσούπρα = νεαρό κορίτσι
φάρα = σπόρος, φατρία, πατρια, οικογένεια
φέρμελη = πανωφόρι ανδρών
φλετουρώ [πεταρίζω, από τις Λέξεις που χάνονται]
φλογέρα
Πηγή : https://www.lingetscript.com/2010/09/blog-post_7252.html?m=1
https://sarantakos.wordpress.com/2013/10/18/50albanian/
http://www.arxeion-politismou.gr/2017/04/arvanites-kai-arvanitiki-glossa.html
https://el.m.wikipedia.org/wiki/%CE%91%CF%81%CE%B2%CE%B1%CE%BD%CE%AF%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%B1
https://www.lingetscript.com/2010/09/blog-post_1804.html
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου