Byzantine Campania (Italy) (Part B) : The medieval Greek duchies of Gaeta, Amalfi and Sorrento

Magna Graecia was the name given by the Romans to the coastal areas of Southern Italy in the present-day regions of Campania, Apulia,Basilicata, Calabria and Sicily; these regions were extensively populated by Greek settlers, particularly the Achaean settlements of Croton, and Sybaris, and to the north, the settlements of Cumae and Neapolis. The settlers who began arriving in the 8th century BC brought with them their Hellenic civilization, which was to leave a lasting imprint on Italy, such as in the culture of ancient Rome. Most notably the Roman poet Ovid referred to the south of Italy as Magna Graecia in his poem Fasti. Although many of the Greek inhabitants of Southern Italy were entirely Italianized during the Middle Ages (for example, Paestum was by the 4th century BC), pockets of Greek culture and language remained and survived into modernity partly because of continuous migration between southern Italy and the Greek mainland. One example is the Griko people, some of whom still maintain their Greek language and customs.
Cumae  was the first ancient Greek colony on the mainland of Italy, founded by settlers from Euboea in the 8th century BC and soon becoming one of the strongest colonies. The Greek settlement was founded in the 8th century BC by emigrants from cities of Eretria and Chalcis in Euboea. The Greeks were already established at nearby Pithecusae (Ischia) and were led to Cumae by the joint oecists (founders): Megasthenes of Chalcis and Hippocles of Cyme. The site chosen was on the hill and later acropolis of Monte di Cuma surrounded on one side by the sea and on the other by particularly fertile ground on the edge of the Campanian plain. While continuing their maritime and commercial traditions, the settlers of Cumae strengthened their political and economic power by exploitation of the land and extended their territory at the expense of neighbouring peoples. The colony thrived and in the 8th century it was already strong enough to send Perieres to found Zancle in Sicily, and another group to found Tritaea in Achaea, Pausanias was told.Cuma established its dominance over almost the entire Campanian coast up to Punta Campanella over the 7th and 6th centuries BC, gaining sway over Puteoli and Misenum. The colony spread Greek culture in Italy and introduced the Euboean alphabet, a dialect of Greek and a variant of which was adapted and modified by the Etruscans and then by the Romans and became the Latin alphabet still used worldwide today. According to Dionysius. Cumae was at that time celebrated throughout all Italy for its riches, power, and all the other advantages, as it possessed the most fertile part of the Campanian plain and was mistress of the most convenient havens round about Misenum. The growing power of the Cumaean Greeks led many indigenous tribes of the region to organise against them, notably the Dauni and Aurunci with the leadership of the Capuan Etruscans. This coalition was defeated by the Cumaeans in 524 BC under the direction of Aristodemus. The glorious victories of the colony increased its prestige, so much so that according to Diodorus Siculus, it was usual to associate the whole region of the Phlegraean Fields with Cumaean territory. The combined fleets of Cumae and Syracuse (on Sicily) defeated the Etruscans at the Battle of Cumae in 474 BC. Cumae founded Neapolis in 470 BC. The temple of Apollo sent the revered Sibylline Books to Rome in the 5th c. BC. Also Rome obtained its priestesses who administered the important cult of Ceres from the temple of Demeter in Cumae.
Gaeta set on a promontory stretching towards the Gulf of Gaeta, it is 120 kilometres (75 miles) from Rome and 80 km (50 mi) from Naples. The town has played a conspicuous part in military history; its fortifications date back toRoman times, and it has several traces of the period, including the 1st-century mausoleum of the Roman general Lucius Munatius Plancus at the top of the Monte Orlando. Gaeta's fortifications were extended and strengthened in the 15th century. It is the ancient Caieta, situated on the slopes of the Torre di Orlando, a promontory overlooking the Mediterranean Sea. Gaeta was an ancient Greek Ionian colony of the Samians according to Strabo, who believed the name stemmed from the Ancient Greek καιέτας, which means "cave", probably referring to the several harbours. According to Virgil's Aeneid, Caieta was Aeneas’ (another legend says Ascanius') wet-nurse, whom he buried here. In the classical age Caieta, famous for its lovely and temperate climate, like the neighbouring Formia and Sperlonga, was a tourist resort and site of the seaside villas of many important and rich characters of Rome. Like the other Roman resorts, Caieta was linked to the capital of the Empire by Via Appia and its end trunk Via Flacca (or Valeria), through an opposite diverticulum or by-road. Its port was of great importance in trade and in war, and was restored under Emperor Antoninus Pius. Among its antiquities is the mausoleum of Lucius Munatius Plancus.
At the beginning of the Middle Ages, after the Lombard invasion of Italy (6th century), Gaeta remained under suzerainty of the Byzantine Empire. In the following years, like Amalfi, Sorrento and Naples, it would seem to have established itself as a independent port and to have carried on a thriving trade with the Levant. For fear of the Saracens, in 840 the inhabitants of the neighbouring Formiæ fled to Gaeta. Though under the suzerainty of Byzantine Empire, Gaeta had then, like nearby Italian ports Naples and Amalfi, a republican form of government with a dux ("duke"), as a strong bulwark against Saracen invasion. Around 830, it became a lordship ruled by hereditary hypati, or consuls: the first of these was Constantine (839–866), who in 847 aidedPope Leo IV in the naval fight at Ostia. At this same time (846) the episcopal see of Gaeta was founded when Constantine, Bishop of Formiae, fled thither and established his residence. He was associated with his son Marinus I. They were probably violently overthrown in 866 or 867 by Docibilis I, who, looking rather to local safety, entered into treaties with the Saracens and abandoned friendly relations with the papacy. Nevertheless, he greatly expanded the duchy and began construction of the palace. Greatest of the hypati was possibly John I, who helped militarily crush the Saracens at Garigliano in 915 and gained the title of patricius from the Byzantine Emperor Constantine VII.
The Duchy of Gaeta was an early medieval state centered on the coastal South Italian city of Gaeta. It began in the early ninth century as the local community began to grow autonomous as Byzantine power lagged in the Mediterranean and the peninsula due to Lombard and Saracen incursions. The primary source for the history of Gaeta during its ducal period is the Codex Caietanus, a collection of charters preserving Gaetan history better and in greater detail than that of its neighbouring coastal states: Naples, Amalfi, and Sorrento. However, unlike these sister seaports, Gaeta was never a centre of commercial importance. In 778, it was the headquarters from which the patrician of Sicily directed the campaign against the Saracen invaders of Campania. The first consul of Gaeta, Constantine, who associated his son Marinus with him, was a Byzantine agent and a vassal of Andrew II of Naples. Constantine defended the city from the ravages of Muslim pirates and fortified it, building outlying castles as well. He was removed, probably violently, by the Docibilis I, who established a dynasty and made Gaeta de factoindependent. The Docibilian dynasts regularly worked to advance Gaetan interests through alliance with whatever power was most capable of such at the time. They joined forces with the Saracens against their Christian neighbours and with the Pope against the Muslim pirates at the Battle of Ostia. They constructed a massive palace and greatly increased the city's prestige and wealth. The Gaetans remained nominally Byzantine in allegiance until the mid tenth century, fighting under their banner at the Battle of the Garigliano. The chief success of the Docibilians lay, however, in extracting Gaeta from the Ducatus Neapolitanus. It was Docibilis II (died 954) who first took the title of dux or duke (933). Docibilis saw Gaeta at its zenith but began the process whereby it was chiefly weakened. He gave Fondi to his second son Marinus with the equivalent title of duke and set a precedent for the partitioning of the Gaetan duchy and its encastellation, which corroded ducal authority over time.
In 962, Gaeta put itself under Pandulf Ironhead, the Lombard prince of Capua. In 963, however, only the municipal rulers appeared in the charters. In 976, the Holy Roman Emperor, Otto II, and the pope were the recognised suzerains of Gaeta. A complete revolution had occurred since the assumption of the ducal title and the Western Emperor had replaced the Eastern as overlord. Gaeta declined in importance in the late tenth and early eleventh centuries. In 1012, a succession crisis weakened it further. John IV died, leaving one son by his wife Sichelgaita, a sister of Sergius IV of Naples. This son, John V, ruled under the disputed regency of his grandmother Emilia. His uncle Leo I usurped the duchy only to be removed in a few short months and his other uncle, Leo II, fought over the regency with Emilia. It wasn't until 1025 that the situation was settled. After that, John V sheltered the fleeing Sergius of Naples and aided him in retaking his city with Norman assistance. For this, John V earned the enmity of Pandulf IV of Capua and his duchy was conquered in 1032. The local dynasty, descended from Docibilis, would never recover its duchy. Gaeta was conquered by the Lombards in 1032. In 1038, the conqueror, Pandulf of Capua, was deposed and replaced by Guaimar IV of Salerno. Guaimar did not reign personally for long before appointing the chiefest of his Norman mercenaries, Ranulf Drengot, as duke. On Ranulf's death, however, the Gaetans elected their own Lombard candidate, Atenulf, Count of Aquino. Under Atenulf and his son, Atenulf II, Gaeta remained practically independent, but Richard I of Capua and his son Jordan subjugated it in 1058 and then again in 1062. In 1064, the Lombard ruler was expelled and a Norman, William of Montreuil, took his place and married the Lombard widow of Atenulf I, Maria, daughter of Pandulf. The place of women in the rule of Gaeta was significant.
The Norman overlords of Gaeta appointed dukes from various families of local prominence, Normans mostly, until 1140, when the last Gaetan duke died, leaving the city to the king of Sicily,Roger II, to whom he had pledged himself in 1135. The first Norman duke after the brief tenure of Ranulf Drengot under Guaimar was William of Montreuil, appointed in 1064. He tried to legitimise his rule by marriage to the widow of his Lombard predecessor, but after his expulsion by his Norman overlord, the prince of Capua, Richard I, it was not necessary for any subsequent dukes to legitimise themselves: the Normans had established their power. From 1067 or 1068 to 1091, Gaeta was ruled by the Norman Ridello family. Their power was set in Gaeta and Geoffrey Ridello ruled from Pontecorvo, but the Gaetans were not completely weaned from their independent past yet. On the death of Jordan I of Capua, Gaeta rebelled against Norman rule and set up as their duke one Landulf. He ruled successfully until 1103, because the Norman prince of Capua, Richard II, was exiled from his capital. In 1103, William Blosseville conquered the city and in turn was conquered by Richard of Aquila in 1105. Richard was a de facto independent duke as were his successors. The death of Jordan I had sapped the Norman dynasty of Capua of its authority and this had a great effect on Gaeta. After Richard's death (1111), Gaeta was ruled by Andrew Dell'Aquila until 1113, when Richard of Caleno got it. Finally, in 1135, Richard of Caleno was forced to make submission to King Roger, who had forced the last prince of Capua, Robert II, to make submission the same year.
The city of Gaeta was the always the economic, political, and ecclesiastical centre of the duchy. The probable origins of the Docibilan dynasty as Amalfitan merchants perhaps explains the interest they had in amassing movable as well as landed wealth. The Gaetan forum (market) was located near the ducal palace. Warehouses (medialocae), some even owned by foreigners, likePisans, were commonplace. In the tenth century Gaetans, Amalfitans, and Salernitans were present cum magno negotio ("with great business") in Pavia. At Constantinople the Gaetans had a colony. Liutprand of Cremona even records that the deposers of Romanus II claimed the support of the "men of Caieta" and Amalfi. While it is known that Amalfi imported Byzantine silk, a single reference to "Gaetan silk" in a will of 1028 suggests that Gaeta may have been involved in its production. By 1129 the Jewish community at Gaeta was heavily involved in the industries of cloth-dyeing, salt extraction, and olive oil production. The replacement of the Docibilan dynasty in the mid-eleventh century caused a municipal power shift which had implications for trade and commerce. The established nobility, whose wealth was based on land, was displaced by the families of the rising merchant class, whose new wealth was got by trade. These new families had established ties with Ptolemy I of Tusculum by 1105. The Crescentii, the traditional rivals of the Tusculani in Rome, had taken over Terracina, formerly Gaetan territory, and were establishing martial ties with the Docibilans still ruling at Fondi in the late eleventh century. These two Roman families were soon vying for influence among the merchant clans of Gaeta; the Crescentii appeared to have had upper hand. In the twelfth century Gaetan trade expanded, while the duchy's Norman dukes took less interest in the city itself. In 1128 Gaeta is recorded as paying less, only twelve denarii, for docking a ship at Genoa than any other city (Amalfi, Naples, Rome, or Salerno), perhaps suggesting longstanding relations with Genoa. The Gaetan–Genoese relationship had deteriorated by 1140.
In 1094 a major shift in the government of Gaeta was first recorded. In that year boni homines("good men") first took part in the political process. In 1123 consuls, four in number, are first recorded, though the dukes had always borne the consular title as an imperial honorific. This makes Gaeta one of the "more precocious cities" by Daniel Waley's criteria. The use of consuls may have been the result of Genoese or Pisan influence, though consuls from Rome were recorded participating in Gaetan affairs in 1127. The record of consular government in Gaeta lasts only until 1135. Two general factions can be defined: those families aligned with the Crescentii and those aligned with the Tusculani. The former dominated the consulate. In 1123 Duke Richard II confirmed the copper coinage and promised the consuls not to change it. In 1127 the building that housed the curia he ceded to them. The submission in 1135 and death in 1140 of the last Gaetan duke correspond, respectively, with the last consular record and the failed attack on Genoa. It is probably that increased Norman oversight of Gaetan affairs is responsible for the eclipse of both the consuls and the pirates.
Amalfi is a town and comune in the province of Salerno, in the region of Campania, Italy, on the Gulf of Salerno. It lies at the mouth of a deep ravine, at the foot of Monte Cerreto. The town of Amalfi was the capital of the maritime republic known as the Duchy of Amalfi, an important trading power in the Mediterranean between 839 and around 1200. Amalfi held importance as a maritime power, trading grain from its neighbours, salt from Sardinia and slaves from the interior, and even timber, in exchange for the golddinars minted in Egypt and Syria, in order to buy the Byzantine silks that it resold in the West. Grain-bearing Amalfi traders enjoyed privileged positions in the Islamic ports, Fernand Braudel notes. The Amalfi tables provided a maritime code that was widely used by the Christian port cities. Merchants of Amalfi were using gold coins to purchase land in the 9th century, while most of Italy worked in a bartereconomy. In the 8th and 9th century, when Mediterranean trade revived it shared with Gaeta the Italian trade with the East, while Venice was in its infancy, and in 848 its fleet went to the assistance of Pope Leo IV against the Saracens. An independent republic from the 7th century until 1075, Amalfi extracted itself from Byzantine vassalage in 839 and first elected a duke in 958.
The Duchy of Amalfi or the Republic of Amalfi was a de facto independent state centered on the Southern Italian city of Amalfi during the 10th and 11th centuries. The city and its territory were originally part of the larger ducatus Neapolitanus, governed by a patrician, but it extracted itself from Byzantine vassalage and first elected a duke (or doge) in 958. During the 10th and 11th centuries Amalfi was estimated to have a population of 50,000 -70,000 people. It rose to become an economic powerhouse, a commercial center whose merchants dominated Mediterranean and Italian trade for centuries before being surpassed and superseded by the other maritime republics of the North, like Pisa, Venice, and Genoa. In 1073, Amalfi lost its independence, falling to French Norman invasion and subsequently to Pisa in 1137.
The city of Amalfi was founded as a trading post in 339. Its first bishop was appointed in 596. In 838, the city was captured by Sicard of Benevento with help from traitors within the city, who led him in through the waterward defenses. Many of the Amalfitans in Salerno sacked that city and left. In 839, Amalfi freed itself from Lombard domination and elected a prefect. Nearby Atrani participated in these early prefectural elections. Subsequently, Amalfi helped to free Siconulf to oppose the ruling Prince of Benevento. In 897, the self-governing republic, still nominally tied to the Byzantine Empire, was defeated in a war with Sorrento, supported by Naples, in which her prefect was captured, later ransomed. In 914, the prefect Mastalus I was appointed firstjudge. In 903 the Amalfitans joined forces with Naples to attack the Arabs that had established them selves on the banks of the Garigliano river. However the combined forces of Amalfi and the Naples were driven back by the Arabs and their allies, the Italian city state of Gaeta. In 915 Amalfi did not join the Battle of Garigliano to fight against the Arabs. This was most likely due to the fact that since 909 Amalfi had been heavily trading with the Fatimid Caliphate and did not want to jeopardize relations with this powerful trade partner. In 958, Mastalus II was assassinated and Sergius I was elected first duke (or doge). From 981 to 983, Amalfi ruled the Principality of Salerno. In 987, the Amalfitan bishopric was raised to archiepiscopal status. From 1034, Amalfi came under the control of the Principality of Capua and, in 1039, that of Salerno. In 1073, Robert Guiscard conquered the city and took the title dux Amalfitanorum: "duke of the Amalfitans." In 1096, Amalfi revolted, but this was put down in 1101. It revolted again in 1130 and was finally subdued in 1131, when the Emir John marched on Amalfi by land and George of Antioch blockaded the town by sea and set up a base on Capri. In 1135 and 1137, Pisa sacked the city and the glory of Amalfi was past.
After the Amalfitans broke free of Lombard control they did not return to Neapolitan control but instead stated their independence. After 839 Amalfi was an independent entity and created a strong maritime presence. Amalfi had strong ties with both the Byzantine Empire ( a term used to refer to the Eastern Roman Empire and Byzantium, or the continuation of the Roman Empire in its eastern provinces during Late Antiquity and the Middle Ages) and the Fatimid Caliphate. The Amalfitans had a permanent and important presence in Constantinople during the 10th and 11th centuries. Amalfitans also created Latin Christian outposts in the Levant around 1040 and hostels for Christian pilgrims in Jerusalem and Antioch. During the 10th and 11th centuries Amalfi was dominating trade and commerce with North Africa and the Levant, and one of the major exports from Amalfi during the Middle Ages was the chestnut. While The Duchy of Amalfi never regained its independence after 1137 the city of Amalfi was still important to maritime trade for the next 200 years until 1343 when an earthquake and a storm destroyed most of its harbor. Probably the most important contribution Amalfi made during those 200 years before its harbor was destroyed was the perfection of the modern day box compass. Between 1295 and 1302 the Flavio Gioia turned the compass from a needle floating in water to what we use today, a round box with a compass card that rotates 360 degrees attached to a magnetic element.
The Duchy of Sorrento was a small peninsular principality of the Early Middle Ages centred on the Italian city of Sorrento. Sorrento is a town overlooking the Bay of Naples in Southern Italy. The Sorrentine Peninsula has views of Naples, Vesuvius and the Isle of Capri. The Amalfi Drive, connecting Sorrento and Amalfi, is a narrow road that threads along the high cliffs above the Tyrrhenian Sea. Sorrento became an archbishopric around 420 AD. After the fall of the Western Roman Empire, it was ruled by theOstrogoths and then returned to the Eastern Empire and subjected to Byzantium. The Lombards, who conquered much of southern Italy in the second half of the 6th century, besieged it in vain. In the following centuries the authority of the distant Empire of Byzantium faded; initially part of the substiantially independent Duchy of Naples, later Sorrento became in turn an autonomous duchy in the 9th century. It fought against neighbouring/rival Amalfi, the Saracens and the nearby Lombardic duchies, such as that of Benevento, whose forces besieged it in 839, although Sorrento was able to resist with Neapolitan help. Sorrentine forces took part in the anti-Saracen leagues at the battles of Licosa (846) and Ostia (849). The duchy was ruled by figures elected by the people, which received honorary titles from the Byzantine Emperor. In 1035 the city was acquired by Guaimar IV of Salerno, who gave it to his brother Guy. After a brief return under the Duchy of Naples, it returned in Lombard hands with Gisulf II of Salerno; when the latter was defeated by Robert Guiscard, Sorrento entered the Norman sphere of influence: any residual independence was ended in 1137 when it was conquered by Roger II of Sicily, and annexed to the Kingdom of Sicily. Originally, Sorrento was part of the Byzantine Duchy of Naples in the Dark Ages, but in the ninth century, along with Amalfi and Gaeta, it broke away from the Neapolitans to found its ownducatus (or republic). However, it mostly remained under Amalfi and only one independent duke is known from this period, a Sergius in the late ninth century. In 1035, it was conquered by the Lombards under Guaimar IV of Salerno and bestowed on his younger brother Guy, who ruled it until the 1070s. Not long after that, it was annexed by the Normans. In 1119, a certain Sergius undersigned a diploma of William II, Duke of Apulia, as "Prince of Sorrento."
Πηγή : https://en.m.wikipedia.org/wiki/Magna_Graecia
https://en.m.wikipedia.org/wiki/Cumae
https://en.m.wikipedia.org/wiki/Amalfi
https://en.m.wikipedia.org/wiki/Gaeta
https://en.m.wikipedia.org/wiki/Sorrento
https://en.m.wikipedia.org/wiki/Duchy_of_Sorrento
https://en.m.wikipedia.org/wiki/Duchy_of_Gaeta
https://en.m.wikipedia.org/wiki/Duchy_of_Amalfi

Byzantine Campania (Italy) (Part A) : The medieval Greek duchy of Neapolis (Naples)

First settled by Greeks in the second millennium BC, Naples is one of the oldest continuously inhabited urban areas in the world. In the ninth century BC, a Greek colony known as Parthenope or Παρθενόπη was established on the Island of Megaride, later refounded as Neápolis in the sixth century BC. The city was an important part of Magna Graecia, played a major role in the merging of Greek and Roman society and a significant cultural centre under the Romans. It served as the capital of the Duchy of Naples (661–1139 AD) during Byzantine period, in Middle Ages. The earliest Greek settlements were established in the Naples area in the second millennium BC. Sailors from the Greek island of Rhodes established a small commercial port called Parthenope (Παρθενόπη, meaning "Virgin Eyes") on the island of Megaride in the ninth century BC. By the eighth century BC, the settlement had expanded to include Monte Echia. In the sixth century BC the new urban zone of Neápolis (Νεάπολις, New City) was founded on the plain, eventually becoming one of the foremost cities of Magna Graecia. The Greek city grew rapidly due to the influence of the powerful Greek city-state of Syracuse, and became an ally of the Roman Republic against Carthage. During the Samnite Wars, the city, now a bustling centre of trade, was captured by the Samnites; however, the Romans soon captured the city from them and made it a Roman colony. During the Punic Wars, the strong walls surrounding Neápolis repelled the invading forces of the Great Carthaginian general Hannibal. Naples was greatly respected by the Romans as a paragon of Hellenistic culture. During the Roman era, the people of Naples maintained their Greek language and customs, while the city was expanded with elegant Roman villas, aqueducts, and public baths. Landmarks such as the Temple of Dioscures (Greek heroes from Sparta) were built, and many emperors chose to holiday in the city, including Claudius and Tiberius. Virgil, the author of Rome's national epic, the Aeneid, received part of his education in the city, and later resided in its environs. It was during this period that Christianity first arrived in Naples; the apostles Peter and Paul are said to have preached in the city. Januarius, who would become Naples' patron saint, was martyred there in the fourth century AD. The last emperor of the Western Roman Empire, Romulus Augustulus, was exiled to Naples by the Germanic king Odoacer in the fifth century AD.
Following the decline of the Western Roman Empire, Naples was captured by the Ostrogoths, a Germanic people, and incorporated into the Ostrogothic Kingdom. However,Belisarius of the Byzantine Empire recaptured Naples in 536, after entering the city via an aqueduct. In 543, during the Gothic Wars, Totila briefly took the city for the Ostrogoths, but the Byzantines seized control of the area following the Battle of Mons Lactarius on the slopes of Vesuvius. Naples was expected to keep in contact with the Exarchate of Ravenna, which was the centre of Byzantine power on the Italian Peninsula. The Exarchate of Ravenna or of Italy was a lordship of the Byzantine Empire in Italy, from 584 to 751, when the last exarch was put to death by the Lombards. It was one of two exarchates established following the western reconquests under Emperor Justinian to more effectively administrate the territories, along with the Exarchate of Africa. In 568, the Lombards under King Alboin, together with other Germanic allies, invaded Northern Italy. The area had only a few years ago been completely pacified, and had suffered greatly during the long Gothic War. The local Roman forces were weak, and after taking several towns, in 569 the Lombards conquered Milan. They took Pavia after a three-year siege in 572, and made it their capital. In subsequent years, they took Tuscany. Others, under Faroald and Zotto, penetrated into Central and Southern Italy, where they established the duchies of Spoleto and Benevento. However, after Alboin's murder in 573, the Lombards fragmented into several autonomous duchies (the "Rule of the Dukes").
The Lombards had their capital at Pavia and controlled the great valley of the Po. The Lombard wedge in Italy spread to the south, and established duchies at Spoleto and Beneventum; they controlled the interior, while Byzantine governors more or less controlled the coasts. Because of the Lombard incursions, the Byzantine possessions had fragmented into several isolated territories, and in 580, Emperor Tiberius II reorganized them into five provinces, now termed in Greek,eparchies: the Annonaria in northern Italy around Ravenna, Calabria, Campania, Emilia and Liguria, and the Urbicaria around the city of Rome (Urbs). The exarchate was organised into a group of duchies (Rome, Venetia, Calabria, Naples, Perugia,Pentapolis, Lucania, etc.) which were mainly the coastal cities in the Italian peninsula since the Lombards held the advantage in the hinterland.
The Duchy of Naples began as a Byzantine province that was constituted in the seventh century, in the reduced coastal lands that the Lombards had not conquered during their invasion of Italy in the sixth century. It was governed by a military commander (dux), and rapidly became a de facto independent state, lasting more than five centuries during the Early and High Middle Ages. The modern city of Naples remains a significant region of Italy, today. In 661, Naples obtained from the emperor Constans II the right to be ruled by a local duke, one Basil, whose subjection to the emperor soon became nominal. Among his titles were patrikios ("patrician") and hypatos ("consul"). At that time the Ducatus Neapolitanus controlled an area corresponding roughly to the present day Province of Naples, encompassing the area of Vesuvius, the Campi Flegrei, the Sorrentine Peninsula, Giugliano, Aversa, Afragola, Nola, and the islands of Ischia and Procida. Capri was later part of the duchy of Amalfi. He had authority over the neighbouring seaports of Gaeta, Amalfi, and Sorrento, though each of these was autonomous, during the later years of the Neapolitan duchy. In this era, the duchy coined monies with the effigy of the emperor and Greek inscriptions. Greek was the official language.
In 763, the duke Stephen II switched his allegiance from Constantinople to Rome, putting Naples under papal suzerainty. Already during the reign of the imperially appointed John I (711- ca 719), the papacy had come to the duke's aid against the Lombards, while Byzantine assistance seemed remote. Stephen II's reign is considered a period of transition in the history of Naples: it moved away from the iconoclastic East and towards the papal West. Sometime around the beginning of the ninth century, the dukes began striking coinage with Latin inscriptions, as Latin replaced Greek in official usage. Saint Januarius replaced the emperor on the coins. Acts were still dated by the imperial reign, but the emperor was of no consequence in regular Neapolitan affairs. In 813, when Leo V the Armenian called for the fleet of the entireducatus to aid the Byzantine admiral in combating the Saracen pirates preying on Sicily, Duke Anthimus could ignore the order; only Amalfi and Gaeta responded with contingents. The duchy was not yet hereditary; in 818, the patrician of Sicily appointed Theoctistus without imperial approval. He revoked this appointment, and appointed one Theodore II in 821, but he was chased from the city the same year in favour of the elected Stephen III. This Stephen first began to mint pieces with his own initials on them and not those of the Byzantine Emperor.
In 840, Duke Sergius I made the succession to the duchy hereditary, and thenceforth Naples wasde facto independent. In this age, the city was mainly a military centre, ruled by an aristocracy of warriors and landowners, even though it had been compelled to surrender to the neighbouring Lombards much of its inland territory. Naples was not a merchant city as other Campanian sea cities like Amalfi and Gaeta, but had a respectable fleet who took part in the Battle of Ostia against the Saracens in 849. Anyway, Naples did not hesitate to ally with infidels if this turned to its advantage: in 836, for example, it asked support to the Saracens in order to push off the siege of Lombard troops coming from the neighbouring Duchy of Benevento. After its dukes rose to highest prominence under the Duke-Bishop Athanasius and his successors—of whom Gregory IV and John II participated at the Battle of the Garigliano in 915—Naples declined in importance in the tenth century, until it was captured by its traditional rival, Pandulf IV of Capua.
The naval Battle of Ostia took place in 849 in the Tyrrhenian Sea between Muslim pirates and an Italian league of Papal, Neapolitan, Amalfitan and Gaetan ships. The battle ended in favor of the Italian league, as they defeated the pirates. It is one of the few events to occur in southern Italy during the ninth century that is still remembered today, largely for the walls named after Leo and for the Renaissance painting Battaglia di Ostia by Raphael. Starting in 827, Muslim forces began the conquer Sicily. In 846, Saracens raided the outskirts of Rome, plundering various basilicas, including Old Saint Peter's which was outside the Aurelian walls, for their treasures. News of a massing of Saracen ships offSardinia reached Rome early in 849. A Christian armada, commanded by Caesar, son of Sergius I of Naples, was assembled off recently refortified Ostia, and Pope Leo IV came out to bless it and offer a mass to the troops. After the pirate ships appeared, battle was joined with the Neapolitan galleys in the lead. Midway through the engagement, a storm divided the Muslims and the Christian ships managed to return to port. The Saracens, however, were scattered far and wide, with many ships lost and others sent ashore. When the storm died down, the remnants of the Arab fleet were easily picked off, with many prisoners taken. In the aftermath of the battle, much booty washed ashore and was pillaged by the locals, per ius naufragii. The prisoners taken in battle were forced to work in chain gangs building the Leonine Wall which was to encompass the Vatican Hill. Rome would never again be approached by an Arab army.
The Battle of Garigliano was fought in 915 between Christian forces and the Saracens. Pope John X personally led the Christian forces into battle. The aim was to destroy the Arab fortress on the Garigliano river, which had threatened central Italy and the outskirts of Rome for nearly 30 years. After a series of ravaging attacks against the main sites of the Lazio in the second half of the 9th century, the Saracens established a colony next to the ancient city of Minturnae, near the Garigliano River. Here they even formed alliances with the nearby Christian princes (notably the hypati of Gaeta), taking advantage of the division between them. John X, however, managed to reunite these princes in an alliance, in order to oust the Saracens from their dangerous strongpoint. The Christian armies united the pope with several south Italian princes of Lombard or Greek extraction, including Guaimar II of Salerno, John I of Gaeta and his son Docibilis, Gregory IV of Naples and his son John, and Landulf I of Benevento and Capua. The King of Italy, Berengar I, sent a support force from Spoleto and the Marche, led by Alberic I, duke of Spoleto and Camerino. The Byzantine Empire participated by sending a strong contingent from Calabria and Apulia under the strategos of Bari, Nicholas Picingli. John X himself led the milities from the Lazio, Tuscany, and Rome.
The first action took place in northern Lazio, where small bands of ravagers were surprised and destroyed. The Christians scored two more significant victories at Campo Baccano, on the Via Cassia, and in the area of Tivoli and Vicovaro. After these defeats, the Muslims occupying Narni and other strongholds moved back to the main Saracen stronghold on the Garigliano: this was a fortified settlement (kairuan) whose site, however, has not yet been identified with certainty. The siege lasted for three months, from June to August. After being pushed out of the fortified camp, the Saracens retired to the nearby hills. Here they resisted many attacks led by Alberic and Landulf. However, deprived of food and noticing their situation was becoming desperate, in August they attempted a sally to reach the coast and escape to Sicily. According to the chronicles, all were captured and executed. Berengar was rewarded with the papal support and eventually the imperial crown, while Alberic's prestige after the victorious battle granted him a preeminent role in the future history of Rome. John I of Gaeta was able to expand his duchy to the Garigliano and received the title of patricius from Byzantium, leading his family to proclaim themselves "dukes". Following the victory, the Byzantines, as the most important force during the battle, became the dominant power in southern Italy.
In 1027, duke Sergius IV donated the county of Aversa to a band of Norman mercenaries led by Rainulf Drengot, whose support he had needed in the war with the principality of Capua. In that period he could not imagine the consequences, but this settlement began a process which eventually led to the end of Naples' independence itself. Sergius cemented his position with marital alliances with the Normans, but when these broke down, he was abandoned by his mercenaries and retired to a monastery. His son, John V, cosied up to Guaimar IV of Salerno and eventually did homage to him. Naples was the last of the southern Italian states which the Normans had met when they first entered Italy. It survived the fall of the Lombard principalities: Capua, Salerno, Benevento. It had survived the fall of its fellow Greek duchies: Amalfi, Gaeta, Sorrento. In 1137, Duke Sergius VII was forced to surrender to Roger II of Sicily, who had had himself proclaimed King of Sicily seven years earlier. Under the new rulers the city was administrated by a compalazzo (palatine count), with little independence left to the Neapolitan patriciate. In this period Naples had a population of 30,000 and yet got its sustenance from the inland country: commerce activities were mainly delegated to foreign people, mainly from Pisa and Genova. Apart from the church of San Giovanni a Mare, Norman buildings in Naples were mainly lay ones, notably castles (Castel Capuano and Castel dell'Ovo), walls and fortified gates.
Πηγή : https://en.m.wikipedia.org/wiki/Duchy_of_Naples
https://en.m.wikipedia.org/wiki/Exarchate_of_Ravenna
https://en.m.wikipedia.org/wiki/Battle_of_the_Garigliano
https://en.m.wikipedia.org/wiki/Battle_of_Ostia
https://en.m.wikipedia.org/wiki/Napoli

Η δημοκρατία στην Βυζαντινή αυτοκρατορία (Μέρος Γ') : Η λαϊκή επανάσταση των ζηλωτων στην Θεσσαλονίκη

Το πρώτο μισό του 11ου αιώνα το Βυζάντιο σπαράσσεται από δυναστικές έριδες  που εξελίσσονται σε εμφύλιους πολέμους, πρώτα ανάμεσα στους δυο Ανδρόνικους Παλαιολόγους (παππού και εγγονό)  και ύστερα μεταξύ του ανήλικου Ιωάννη Ε΄ Παλαιολόγου, ο οποίος επιτροπεύεται από τη μητέρα του Άννα, και του Ιωάννη Κατακουζηνού. Ο δεύτερος, ωστόσο εμφύλιος, που κατέληξε με την επικράτηση του στηριζόμενου από την αριστοκρατία των μεγαλογαιοκτημόνων Ιωάννη Κατακουζηνού, αν και αποτελεί επίσης μια διαμάχη των εκπροσώπων της άρχουσας τάξης για την εξουσία, παίρνει τη μορφή ταξικού αγώνα, ειδικά στις πόλεις, εξαιτίας του ότι οι δύο αντίπαλες ομάδες αντλούν τη δύναμή τους από διαφορετικούς κοινωνικούς χώρους. Εκδηλώνεται το βαθύ μίσος που έτρεφαν, όχι άδικα, οι κάτοικοι των πόλεων και της υπαίθρου εναντίον μιας αριστοκρατίας  η οποία ευνοημένη, εκτός των άλλων, κι από μια κατάφωρα άδικη φορολογική νομοθεσία, συσσώρευε πλούτο εις βάρος των φτωχών λαϊκών στρωμάτων. Ένα από τα ελάχιστα κείμενα  που εκφράζουν κάπως το ιδεολογικό κλίμα μέσα στο οποίο  κινήθηκαν οι επαναστάτες είναι ο Διάλογος Πλουσίων και Πενήτων, γραμμένο το 1343 από τον Αλέξιο Μακρεμβολίτη, στον οποίο οι πένητες κατηγορούν τους πλούσιους ότι ιδιοποιούνται όλα τα κοινά πράγματα. Μεταξύ των άλλων, τους προσάπτουν, ότι, αν μπορούσαν, θα στερούσαν από τους φτωχούς κι αυτό ακόμα το φως του ήλιου. Στο κείμενο προβάλλεται και το αίτημα της κοινοκτημοσύνης της γης. Παρά την μεγάλη άνθηση της πόλεως, ο πλούτος, όπως πάντα, ήταν συγκεντρωμένος σε λίγα χέρια. Οι πολλοί επένοντο. Οι κυβερνητικοί υπάλληλοι έκλεβαν, οι ευγενείς οργίαζαν, οι το­κογλύφοι έγδερναν στην κυριολεξία τον κοσμά­κη, οι αισχροκερδείς με τα γνωστά τερτίπια τους αύξαναν τον πλούτο τους. Με την πάροδο του χρόνου όλο και περισσότεροι από τα λαϊκά στρώματα υπέφεραν από την πείνα και την ανέ­χεια. Οι πηγές στις οποίες μπορεί να προσφύγει η ιστορική έρευνα  όσον αφορά τα πολιτικά και τα εξίσου σημαντικά θρησκευτικά γεγονότα της περιόδου αυτής (Παλαμάς, Ησυχαστές) είναι πολλές, για την κοινωνική όμως  πλευρά της σύγκρουσης η πληροφόρηση είναι ελλιπής και αυτό γιατί οι ηττημένοι, οι φτωχές λαικές τάξεις που υποστήριζαν την αντιβασιλεία (Ιωάννη Παλαιολόγο), δεν άφησαν καμιά δική τους μαρτυρία. Γνωρίζουμε όμως, ότι το 1341, μόλις αρχίζει η διαμάχη, οι αριστοκράτες εκδιώκονται από όλες τις πόλεις της Θράκης, οι οποίες  έχουν ταχθεί με το μέρος της αντιβασιλείας, και λίγο αργότερα κι από τις πόλεις της Μακεδονίας. Η πολιτική, ωστόσο, μορφή του εμφυλίου πολέμου διαμορφώνεται αργότερα, το 1342, όταν οι κάτοικοι της Θεσσαλονίκης ξεσηκώνονται εναντίον, των Δυνατών και του κυβερνήτη της πόλης Θεόδωρου Συναδηνού, εμποδίζοντάς τους να παραδώσουν, όπως σχεδίαζαν, την πόλη στον Κατακουζηνό. Αν και ο Κατακουζηνός, αναφερόμενος στους αντιπάλους του υποστηρίζει ότι χρησιμοποίησαν τα φτωχότερα στρώματα του πληθυσμού <<απόρους τινάς και λάλους… ετοίμως έχοντας υπό πενίας και των δεινοτάτων κατατολμάν>> και ότι οι αρχηγοί τους << ήταν των απορωτάτων και λωποδυτών και τοιχωρύχων >> η αλήθεια, τόσο για τη Θεσσαλονίκη όσο και για τις άλλες πόλεις, φαίνεται πως είναι διαφορετική. Όλες οι πηγές μαρτυρούν ότι στις πόλεις στασίασε ο <<δήμος>>, δηλ. ο λαός, πολλές φορές μάλιστα οδηγούμενος κι από μέλη της αριστοκρατίας κα όχι τα εγκληματικά στοιχεία που αναφέρει ο Κατακουζηνός.
Ο δεύτερος εμφύλιος πόλεμος (1341-54) εκτυλίχθηκε κυρίως στις πόλεις όπως στην Kωνσταντινούπολη, στη Θεσσαλονίκη, στην Aδριανούπολη, στις Σέρρες. Eκεί όπου υπήρχε έντονη εμπορική δραστηριότητα κυριάρχησαν οι ναύτες, οι έμποροι και οι τραπεζίτες. Xαρακτηριστικό παράδειγμα για τις πιο βίαιες και ριζοσπαστικές αντιδράσεις αποτελεί η Θεσσαλονίκη, όπου πρωτοστάτησαν οι Zηλωτές.
Oι Zηλωτές αποτελούσαν ένα στρώμα που διέφερε από τον υπόλοιπο πληθυσμό. Aναφέρονται μάλιστα στις πηγές ως στοιχείο ξένο και καινούργιο προς τις παραδοσιακές δομές της πόλης, που είχαν στενή σχέση με όσους ασχολούνταν με το ναυτικό. Πιθανότατα προέρχονταν από τις απομακρυσμένες περιοχές της αυτοκρατορίας και τα γειτονικά νησιά και είχαν βρει καταφύγιο στη Θεσσαλονίκη. O λαός της Θεσσαλονίκης πήρε δυναμικά στα χέρια του τη διοίκηση στο όνομα του νόμιμου αυτοκράτορα Iωάννη E' Παλαιολόγου και ήρθε έτσι σε αντίθεση με τον Iωάννη Kαντακουζηνό που διεκδικούσε τη διοίκηση της πόλης και εξέφραζε την πολιτική των δυνατών, δηλαδή της αριστοκρατίας. Συχνά έφτασαν σε ακραίες ενέργειες. Φαίνεται ότι προχώρησαν ακόμη και σε δημεύσεις τις περιουσίας των αριστοκρατών και της Εκκλησίας στο όνομα του κοινού καλού, τις οποίες χρησιμοποίησαν για να διατηρήσουν στρατό και στόλο για την άμυνα της Θεσσαλονίκης. Ουσιαστικά επρόκειτο για μια διαμάχη για την εξουσία, όπου οι δύο αντίπαλες ομάδες αντλούσαν τη δύναμή τους από διαφορετικές κοινωνικές τάξεις. Ωστόσο, στο Bυζάντιο η αριστοκρατική τάξη ήταν ακόμη πολύ δυνατή, ενώ το αστικό στοιχείο σχετικά αδύναμο για να ανέλθει στην εξουσία. Έτσι, το αποτέλεσμα ήταν η οριστική καταστολή το 1350 του κινήματος των Zηλωτών αλλά κι η οριστική λήξη του εμφύλιου πολέμου το 1354. Ιδιαίτερο στοιχείο του δεύτερου εμφύλιου πολέμου αποτελεί το ότι μέσω αυτού εκφράστηκαν δύο αντίπαλες κοινωνικές ομάδες, η αριστοκρατία και ο λαός, προσδίδοντάς του έτσι κοινωνικό χαρακτήρα. Από την αρχή του πολέμου τον Ιωάννη Καντακουζηνό υποστήριξε η αριστοκρατία, γεγονός που έσπευσε να εκμεταλλευτεί ο Αλέξιος Απόκαυκος και η αντιβασιλεία της Κωνσταντινούπολης. Ο Απόκαυκος προσέγγισε τις λαϊκές δυνάμεις και εξασφάλισε τη συνδρομή τους σε μια περίοδο μάλιστα που οι κοινωνικές αντιθέσεις είχαν ενταθεί με την οικονομική κρίση που είχε ακολουθήσει τον πρώτο εμφύλιο πόλεμο. Ξεσήκωσε το λαό και σύντομα τον Οκτώβριο του 1341 στην Αδριανούπολη και σε άλλες πόλεις της Μακεδονίας και Θράκης σημειώθηκαν ταραχές εναντίον της τοπικής αριστοκρατίας. Το εξεγερμένο πλήθος κατέστρεψε και δήμευσε τις περιουσίες των αριστοκρατών και πήρε προσωρινά την εξουσία στα χέρια του. Οι διοικητές των πόλεων τάχθηκαν υπέρ του Ιωάννη Ε'. Μόνο ο διοικητής της Θεσσαλονίκης Θεόδωρος Συναδηνός ήταν υπέρ του Καντακουζηνού. Προσφέρθηκε μάλιστα να του ανοίξει τις πύλες, αν εκείνος το ζητούσε. Ο Καντακουζηνός έσπευσε να εκμεταλλευτεί την περίσταση και βάδισε το Μάρτιο του 1342 προς τη Θεσσαλονίκη. Αλλά οι εξελίξεις τον πρόλαβαν, καθώς και στη δεύτερη πόλη της αυτοκρατορίας επικράτησαν επίσης οι επαναστάτες. Η κυριαρχία τους μάλιστα δεν ήταν προσωρινή. Οι Ζηλωτές, όπως αυτοαποκαλούνταν, εγκαθίδρυσαν στη Θεσσαλονίκη ένα ιδιόμορφο και πρωτοφανές για τα δεδομένα της εποχής καθεστώς που προέβλεπε λαϊκή συμμετοχή στη διακυβέρνηση της πόλης και διήρκεσε εφτά χρόνια (ως το 1349). Η κυβέρνηση της Κωνσταντινούπολης αποδέχτηκε τις εξελίξεις, αναγνώρισε το κίνημα των Ζηλωτών και εγκατέστησε στη Θεσσαλονίκη ως διοικητή το γιο του Απόκαυκου Ιωάννη. Την πραγματική ωστόσο εξουσία στην πόλη ασκούσε ο αρχηγός του κόμματος των Ζηλωτών.
Το κίνημα των Ζηλωτών, ήταν τοπικό, καθώς στη μακεδονική ενδοχώρα που μαστίζεται από επιδρομές η κυριαρχία τους πρακτικά ανύπαρκτη. Με άλλα λόγια, οι Ζηλωτές δεν επιδίωξαν να επεκτείνουν την κυριαρχία τους αλλά να στερεώσουν την εξουσία εντός των ορίων της Θεσσαλονίκης και να εφαρμόσουν τις ριζοσπαστικές μεταρρυθμίσεις τους. Το 12ο αιώνα οι Ζηλωτές ζητούν να περιοριστούν οι επεμβάσεις του αυτοκράτορα στα εκκλησιαστικά ζητήματα, επιμένουν να αρνούνται κάθε συνεργασία με την κοσμική πολιτική εξουσία, τάσσονται στο πλευρό του εκθρονισθέντος πατριάρχη Αρσένιου και συμμετέχουν σε συνωμοσίες εναντίον αυτοκρατόρων όπως ο Ανδρόνικος ο Β’. Οι Αρσενιάτες, όπως ονομάστηκαν, δημιουργούν εκκλησιαστικό-πολιτικό κόμμα το οποίο λειτουργεί ανταγωνιστικά προς την επίσημη εκκλησία και την πολιτεία. Στη Θεσσαλονίκη, στο μεγάλο αυτό λιμάνι με τον ανομοιογενή πληθυσμό,  συνυπήρχε για αιώνες ο υπερβολικός πλούτος με την πιο αφόρητη αθλιότητα. Η πόλη πάντοτε κατείχε ξεχωριστή θέση στην αυτοκρατορία και ήταν ένας χώρος, όπου εμφανίζονταν κάθε είδους φιλελεύθερες διεκδικήσεις. Στο λιμάνι της είχε συγκεντρωθεί κάθε καρυδιάς καρύδι, μεταξύ των οποίων και σκληροτράχηλοι οπλοφορούντες ναυτικοί από τη Μάλτα και άλλες περιοχές. Διαμορφώνεται λοιπόν μια ισχυρή λαϊκή παράταξη με σταθερή οργάνωση  με σχετικά ξεκαθαρισμένη πολιτική ιδεολογία. πληθυσμό,  συνυπήρχε για αιώνες ο υπερβολικός πλούτος με την πιο αφόρητη αθλιότητα. Η πόλη πάντοτε κατείχε ξεχωριστή θέση στην αυτοκρατορία και ήταν ένας χώρος, όπου εμφανίζονταν κάθε είδους φιλελεύθερες διεκδικήσεις. Στο λιμάνι της είχε συγκεντρωθεί κάθε καρυδιάς καρύδι, μεταξύ των οποίων και σκληροτράχηλοι οπλοφορούντες ναυτικοί από τη Μάλτα και άλλες περιοχές. Διαμορφώνεται λοιπόν μια ισχυρή λαϊκή παράταξη με σταθερή οργάνωση  με σχετικά ξεκαθαρισμένη πολιτική ιδεολογία. Σύμφωνα με τον Georg Ostrogorsky, “οι Ζηλωτές ήταν ο πυρήνας του λα­ϊκού κινήματος της Θεσσαλονίκης, μία ισχυρή λαϊκή παράταξη που είχε σχετικά ξεκάθαρη πολιτική ιδεολογία, είχε πρό­γραμμα, ήταν ένα κόμμα. 0 πυρήνας τους ήταν η συντεχνία των ναυτικών και πρωτοπόροι αστοί και μέλη της αριστο­κρατίας ακόμη, κατά πάσα πιθανότητα ξε­πεσμένα, δεν είχαν να περιμένουν τίποτα από τις δύο αριστοκρατικές παρατάξεις, παρά επιθυμούσαν μία αλλαγή ριζική για βελτίωση της ζωής τους. Οι ναυτικοί, επι­πλέον, «έχουσιν και ιδιάζουσαν αρχήν αυ­τοί παρά την της πόλεως.”  Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της επανάστασης των Ζηλωτών, είναι ότι το αντι- αριστοκρατικό κίνημα δεν εκδηλώθηκε απλώς ως ένα έστω παρατεταμένο βίαιο ξέσπασμα της  λαϊκής οργής ή του ταξικού μίσους, αλλά πέτυχε να καταλάβει την εξουσία  και να αλλάξει το κυρίαρχο σύστημα εξουσίας. Αυτό  το κριτήριο χρησιμοποιούμε εδώ και μιλάμε για επανάσταση και όχι εξέγερση ή ταραχές. Τι είδους καθεστώς όμως ίδρυσαν οι Ζηλωτές και με ποιον τρόπο κυβέρνησαν την πόλη για επτά ολόκληρα χρόνια αντιμέτωποι όχι μόνο με τη βυζαντινή αριστοκρατία αλλά και με τους Τούρκους και τους Σέρβους που έστρεψε ο Καντακουζηνός εναντίον τους. Εδώ οι πηγές δεν είναι ιδιαιτέρως διαφωτιστικές. Όσο γνωρίζουμε δεν έχει σωθεί καμμιά πρωτογενής πηγή φιλικά προσκείμενη στους Ζηλωτές ούτε γραπτά των ίδιων. Οι πληροφορίες που έχουμε είναι από τους αντιπάλους τους. Όπως λ.χ. μας πληροφορεί ο Καντακουζηνός, ήδη από την αρχή του κινήματος οι Ζηλωτές είχαν ως έμβλημα και σημαία τους το σταυρό, διακηρύσσοντας ότι αυτός είναι ο στρατηγός τους. «Εις τοσούτον δε απονοίας και τόλμης ήλθον», γράφει, «ώστε καίτοι τα δεινότατα τολμώντες, σταυρόν εκ των ιερών αδύτων αρπάζοντες, εχρώντο ώσπερ σημαία και υπό τούτω έλεγον στρατηγείσθαι». Στρεφόμενοι μάλιστα εναντίον όσων τους κατηγορούσαν για τις επαναστατικές αλλαγές που επέφεραν στην πόλη, τόνιζαν ότι η νέα Πολιτεία που εγκαθίδρυσαν στηρίζεται στην ισότητα, τη δικαιοσύνη και την ευσέβεια προς το Θεό και ότι φιλοδοξούσαν σύμφωνα με τους νέους νόμους που θέσπισαν η Πολιτεία αυτή να ξεπεράσει ακόμη και την Πολιτεία του Πλάτωνα.
Όλες οι πηγές μαρτυρούν ότι στις πόλεις στασίασε ο <<δήμος>>, δηλ. ο λαός, πολλές φορές μάλιστα οδηγούμενος κι από μέλη της αριστοκρατίας κα όχι τα εγκληματικά στοιχεία που αναφέρει ο Κατακουζηνός. Ειδικά για τη Θεσσαλονίκη, γνωρίζουμε ότι πρωτεργάτες κάθε επαναστατικής πράξης ήταν οι Ζηλωτές, στοιχείο καινούριο και ξένο προς τις παραδοσιακές δομές της πόλης. Οι Ζηλωτές, οι οποίοι σύμφωνα με ορισμένες πληροφορίες είχαν αποστατήσει από την Εκκλησία ενώ, κατ΄ άλλους, χρησιμοποιούσαν ως σημαία τους τον σταυρό, σε συνεργασία με τους <<παραθαλάσσιους>> (ναύτες, μικρούς πλοιοκτήτες, εμπορευόμενους, βιοτέχνες) και αρχηγό έναν εκπρόσωπο της αριστοκρατίας, τον Ανδρέα Παλαιολόγο, ήταν οι πραγματικοί δημιουργοί της στάσεως. Όταν ξεσπά η επανάσταση, μερικοί από τους πλούσιους θανατώνονται, ενώ κάποιοι άλλοι, για να σωθούν, καταφεύγουν στη στρατιά του Κατακουζηνού. Οι περιουσίες τους περιέρχονται στα χέρια των Ζηλωτών, οι οποίοι,σύμφωνα με τις πηγές, από φτωχοί έγιναν πλούσιοι. Εντούτοις είναι φυσικό να σκεφτεί κανείς ότι μεγάλο μέρος των χρημάτων αυτών θα πρέπει να δαπανήθηκαν για την άμυνα της πόλης και αργότερα για την αγορά τροφίμων, αφού κατά τη διάρκεια του πολέμου, η γη παρέμεινε ακαλλιέργητη.  Το 1343 ο Κατακουζηνός με στρατό και ο σύμμαχός του Τούρκος εμίρης Ουμούρ της Σμύρνης με στόλο πολιορκούν την πόλη, τα δε επόμενα χρόνια, 1344 και 1345, οι Ζηλωτές για να ανταπεξέλθουν αναγκάζονται να προχωρήσουν στη δήμευση των μεγάλων περιουσιών, τόσο των Δυνατών όσο και της Εκκλησίας. Το 1346 ο κυβερνήτης της πόλεως Ιωάννης Απόκαυκος, δυσανασχετώντας επειδή την εξουσία την ασκούν πλέον οι Ζηλωτές, δολοφονεί έναν από τους αρχηγούς τους και ο λαός, που έχει αρχίσει να κουράζεται, δεν επαναστατεί. Φυλακίζει ύστερα πολλούς ηγέτες των Ζηλωτών, οχυρώνεται με το στρατό του στην ακρόπολη, σχεδιάζοντας να παραδώσει την πόλη στον Ιωάννη Κατακουζηνό. Δρώντας αστραπιαία, ο αρχηγός της συντεχνίας των ναυτών Ανδρέας Παλαιολόγος συναθροίζει  τους ναύτες και όσους βρίσκει από τους Ζηλωτές και καλεί με σάλπιγγες το λαό να τον βοηθήσει. Ο στρατός που βρίσκεται κλεσμένος στην ακρόπολη, αρνείται να χτυπήσει τους συμπολίτες του και οι Ζηλωτές, αφού πρώτα βάζουν φωτιά, παραβιάζουν τις πύλες της ακρόπολης και  γκρεμίζουν από τα τείχη όσους από τους Δυνατούς κρύβονταν εκεί. Προχωρούν μετά και σε άλλες εκτελέσεις.
Αυτή είναι, ίσως, αν όχι η πιο αιματηρή, τουλάχιστον η ριζοσπαστικότερη πράξη του εμφυλίου πολέμου γιατί η πόλη χάνει πλέον το σύνολο της άρχουσας τάξης της και η εξουσία ασκείται μόνον από τα λαικά στρώματα. <<Δούλος μεν τον δεσπότην ώθει>> γράφει ο Κυδώνης,  <<τον δε πριάμενον το ανδράποδον, τον δε στρατηγόν ο αγροίκος, και τον στρατιώτην ο γεωργός>>. Πληροφορίες για το τι ακριβώς διαδραματίζεται κατά τα έτη 1347-1349 δεν έχουμε, γεγονός πάντως είναι ότι η Θεσσαλονίκη δεν έχει επαφή τα χρόνια αυτά με την Κωνσταντινούπολη, όπου ο Κατακουζηνός έχει ήδη επικρατήσει,  και η κυβέρνηση της Θεσσαλονίκης είναι ανεξάρτητη από την κεντρική αυτοκρατορική εξουσία. Το  1350 ο κυβερνήτης Αλέξιος Μετοχίτης καλεί σε βοήθεια τον Κατακουζηνό, κι ενώ ο λαός αρχικά, φαίνεται να συμφωνεί μαζί του και ξεσηκώνεται εναντίον των στασιαστών καίγοντας τα σπίτια των ναυτών και του αρχηγού τους Ανδρέα Παλαιολόγου, στη συνέχεια στρέφεται πάλι εναντίον των πλουσίων. Διατυπώνεται μάλιστα η ακραία άποψη ότι η πόλη θα έπρεπε ίσως να παραδοθεί στους Σέρβους αντί στον Κατακουζηνό.Στρατός υπό την ηγεσία του γιου του αυτοκράτορα Ματθαίου Κατακουζηνού θα πολιορκήσει και πάλι την πόλη που θα αλωθεί κατόπιν προδοσίας το φθινόπωρο του 1350.
Από τη δυσαρέσκεια που δημιουργήθηκε επωφελήθηκε ο διοικητής της πόλης Αλέξιος Μετοχίτης και οργάνωσε το 1349 ένα κίνημα, με το οποίο κατόρθωσε να ανα­τρέψει τους Ζηλωτές. Ο ηγέτης τους Ανδρέας Παλαιολόγος κατέφυγε στο Άγιο Όρος, ενώ πολλά στελέχη τους φυλακίστηκαν ή εξορίστηκαν. Κι αυτό ήταν το τέλος του κι­νήματος των Ζηλωτων και της «Δημοκρατίας της Θεσσαλονίκης». Έτσι έληξε ο δεύτερος εμφύλιος πόλεμος, ωστόσο οι αιτίες που τον προκάλεσαν, η διαφθορά δηλαδή της κοινωνίας που ανεχόταν την εξαθλίωση των λαικών στρωμάτων και η ερήμωση της γης, συνακόλουθο της συγκέντρωσης της έγγειας ιδιοκτησίας στα χέρια των Δυνατών, εξακολουθούσαν δυστυχώς να υφίστανται.  Με τη μόνιμη μάλιστα εγκατάσταση των Οθωμανών Τούρκων συμμάχων του Κατακουζηνού στην ευρωπαϊκή ακτή, στο κάστρο της Τζυμπης στην Καλλίπολη της Θράκης στα Δαρδανέλλια καθως και την κάθοδο των Σέρβων στην Μακεδονία, οι οποίοι επίσης είχαν κληθεί να βοηθήσουν τη μια ή την άλλη παράταξη, το μέλλον της αυτοκρατορίας προοιωνιζόταν πλέον, όπως φάνηκε άλλωστε εκ των πραγμάτων, ιδιαίτερα σκοτεινό.
Πηγή : http://eranistis.net/wordpress/2013/03/13/η-επανάσταση-των-ζηλωτών-στη-θεσσαλον/
http://www.ime.gr/chronos/10/gr/p/pb5/pb5a2.html
http://www.ime.gr/chronos/10/gr/k/ka/ka5c.html
http://vizantinaistorika.blogspot.com/2014/06/11.html

Η δημοκρατία στην Βυζαντινή αυτοκρατορία (Μέρος Β') : Η στάση του Νίκα στην Κωνσταντινούπολη

Οι δήμοι, αρχικά αθλητικά σωματεία, που από τα μέσα του 5ου αιώνα αποτελούσαν σημαντικό πολιτικό παράγοντα, εξελίσσονταν τον 6ο αιώνα σε ανασχετικό φραγμό της αυτοκρατορικής απολυταρχίας. Με αυτό το χαρακτήρα τους οι δήμοι της Κωνσταντινούπολης και κυρίως οι δύο ισχυρότεροι εξ αυτών, οι Βένετοι και οι Πράσινοι, έρχονταν σε αντίθεση με το πολιτικό πρόγραμμα του Ιουστινιανού Α΄ (527-565), ο οποίος επιθυμούσε τον περιορισμό της δράσης και της επιρροής τους και την ενίσχυση του συγκεντρωτισμού της αυτοκρατορικής εξουσίας. Η πολιτική αυτή προκάλεσε τη μεγαλύτερη εσωτερική κρίση στο Βυζάντιο τον 6ο αιώνα. Ο Ιουστινιανός Α΄ εφάρμοζε προς τους δήμους ευμετάβλητη πολιτική. Ενώ είχε επιδιώξει την υποστήριξη του δήμου των Βενέτων για την ενίσχυση της θέσης του, ήδη στην αρχή της βασιλείας του άλλαξε στάση απέναντί τους· οι Βένετοι όπως και οι Πράσινοι έγιναν στόχος κατασταλτικών μέτρων. Η συσσωρευμένη δυσαρέσκεια του δήμου των Πρασίνων, που θεωρούσαν ότι αδικούνταν συστηματικά σε σχέση με τους Βένετους, και η αντίδραση από τους Βένετους για την απώλεια της αυτοκρατορικής εύνοιας κατέστησε δυνατή τη συνένωση των δύο αντίπαλων παρατάξεων εναντίον του αυτοκράτορα. Παράλληλα έντονη ήταν η λαϊκή δυσφορία για τις οικονομικές μεταρρυθμίσεις και την εισπρακτική πολιτική του Ιωάννη Καππαδόκη· η δυσφορία αυτή εκφραζόταν μέσα από τις εκδηλώσεις των δήμων, δίνοντάς τους σαφώς πολιτική χροιά. Η εξέγερση των δήμων, που ονομάστηκε Στάση του Νίκα και διήρκεσε μόνο οκτώ ημέρες, σημειώθηκε τον Ιανουάριο του 532. Η στάση αυτή άφησε βαθιά ίχνη στη συνείδηση των συγχρόνων της και περιγράφεται στα ιστορικά έργα μιας ολόκληρης σειράς συγγραφέων. Χάρη στις διασωθείσες πηγές, είμαστε σε θέση σχεδόν πλήρως, από μέρα σε μέρα, να αναπαραστήσουμε και να παρακολουθήσουμε τα θυελλώδη γεγονότα.
Οτι ήταν για την αρχαία Αθήνα η Αγορά και για την αρχαία Ρώμη το forum, για την Κωνσταντινούπολη ήταν ο Ιππόδρομος μέρος στο οποίο εκδηλώνονταν οι πολιτικές πεποιθήσεις του λαού της βυζαντινής πρωτεύουσας. Στην πραγματικότητα ο Ιππόδρομος, ο οποίος είχε τη μορφή μεγάλου σταδίου, ήταν το μόνο μέρος όπου μπορούσε να συγκεντρωθεί μεγάλος αριθμός ανθρώπων μερικές δεκάδες χιλιάδες και όπου ο αυτοκράτορας μπορούσε να απευθυνθεί στους υπηκόους του ή αυτοί σε αυτόν, όπως συνέβη με τους αυτοκράτορες Αναστάσιο Α΄, Ιουστινιανό Α΄, Μαυρίκιο, Φωκά και Ηράκλειο, σύμφωνα με τις πηγές. Εξάλλου, στον Ιππόδρομο συχνά πραγματοποιούνταν και η ανάδειξη των Βυζαντινών αυτοκρατόρων. Ο Ιωάννης Χρυσόστομος, ο οποίος στο γύρισμα του 4ου προς τον 5ο αιώνα ήταν πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως (398-404), μιλάει κάπως επικριτικά για το πάθος των συμπολιτών του για τους αγώνες στον Ιππόδρομο, καθώς και για αυτού του είδους τις δημόσιες συγκεντρώσεις. Τονίζει ότι τότε ολόκληρη η πόλη μεταφέρεται στο στάδιο, ενώ τα σπίτια και οι πλατείες ερημώνουν. Σε αυτό δεν μπορούν να τους αποτρέψουν ούτε η ανέχεια, ούτε η έλλειψη ελεύθερου χρόνου, ούτε η σωματική αδυναμία, ούτε ο πόνος στα πόδια. Για τους αποστόλους και τους προφήτες δεν γνωρίζουν τίποτε, προσθέτει ο γνωστός θεολόγος και ρήτορας, ενώ για τα άλογα και τους αρματοδρόμους ξέρουν τα πάντα.
Από πολύ νωρίς στην ιστορία της Κωνσταντινούπολης οι πολιτικές πεποιθήσεις του συγκεντρωμένου λαού στον Ιππόδρομο εκφράζονταν μέσα από τα αθλητικά σωματεία που σχετίζονταν με τις αρματοδρομίες. Τα σωματεία αυτά στην Κωνσταντινούπολη ονομάζονταν δήμοι και τα ισχυρότερα από αυτά ήταν οι Βένετοι («γαλάζιοι») και οι Πράσινοι· οι άλλες δύο παρατάξεις, που συχνά συνέπρατταν με τις προηγούμενες και τελικά φαίνεται ότι απορροφήθηκαν από αυτές, ήταν οι Ρούσιοι («κόκκινοι») και οι Λευκοί. Στις πηγές για τους δήμους και τα μέλη τους χρησιμοποιούνται οι όροι: δήμοι, δημόται, δήμος, μέρος. Στην παλαιότερη βιβλιογραφία οι δήμοι αναφέρονται ως φατρίες του Ιπποδρόμου, αναφορά που υποβαθμίζει τη θέση τους στη ζωή της Κωνσταντινούπολης και των άλλων μεγάλων πόλεων της Αυτοκρατορίας και, ταυτόχρονα, αποτελεί υπεραπλούστευση. Παρότι οι δήμοι αρχικά ήταν όντως σωματεία οπαδών, που έλαβαν τις ονομασίες τους από τα χρώματα του εξοπλισμού των ηνιόχων στις αρματοδρομίες, στην Κωνσταντινούπολη πολύ γρήγορα αναδείχτηκαν σε σημαντικό πολιτικό παράγοντα, καθώς και ο χώρος δραστηριότητάς τους, ο Ιππόδρομος, είχε κεντρική θέση στη δημόσια ζωή της πρωτεύουσας. Παρόμοια εξέλιξη είχαν οι δήμοι και σε άλλες μεγάλες πόλεις της Ανατολής, όπου ο ρωμαϊκός αυτός αθλητικός θεσμός απέκτησε πολιτικό χαρακτήρα υπό την επιρροή των φιλελεύθερων παραδόσεων των αρχαίων πόλεων.
Αρχίζοντας από τα μέσα του 5ου αιώνα, οι σχέσεις μεταξύ των δήμων επηρεάζουν πολύ την πολιτική ζωή της Αυτοκρατορίας, και μάλιστα όχι μόνο στην Κωνσταντινούπολη, αλλά και σε άλλες μεγάλες πόλεις, όπως είναι η Αλεξάνδρεια στην Αίγυπτο, η Απάμεια και η Αντιόχεια στη Συρία. Η αυτοκρατορική κυβέρνηση ήταν υποχρεωμένη να υπολογίζει τους δήμους ως σημαντικούς πολιτικούς παράγοντες και συχνά στηριζόταν στον ένα ή στον άλλο δήμο. Συνήθως μία παράταξη, οι Βένετοι ή οι Πράσινοι, έχαιρε της υποστήριξης της ανώτατης εξουσίας, ενώ η άλλη βρισκόταν, κατά κάποιον τρόπο, σε δυσμένεια. Ωστόσο, μερικές φορές οι παρατάξεις ενώνονταν σε κοινή εξέγερση κατά της αυτοκρατορικής εξουσίας, αντιστεκόμενες στον απολυταρχισμό της και στις τάσεις σκληρού συγκεντρωτισμού. Στις διασωθείσες πηγές γίνεται αναφορά σε πολυάριθμες και πολύ συχνές ταραχές στον Ιππόδρομο κατά τον 5ο και τον 6ο αιώνα: τα έτη 491, 493, 498, 501, 507, 511, 512, 514, 515, 518, 520, 523, 532, 547, 549, 550, 553, 556, 559, 560, 561, 562, 563, 565. Μερικές χρονιές, όπως το 507, το 561 και το 562, συγκρούσεις και ταραχές σημειώθηκαν δύο φορές, ενώ υπήρξαν και περίοδοι κρίσης οι οποίες δεν μπορούν να χρονολογηθούν με ακρίβεια. Έχει υπολογιστεί ότι εκδηλώθηκαν πάνω από τριάντα συγκρούσεις σε περίοδο 74 ετών.
Επικεφαλής των παρατάξεων των Πράσινων και των Βένετων ήταν οι λεγόμενοι δήμαρχοι, τους οποίους τοποθετούσε η αυτοκρατορική κυβέρνηση. Εν καιρώ ειρήνης οι δήμοι συμμετείχαν σε δημόσια έργα, για παράδειγμα στην κατασκευή των τειχών της πόλης, ενώ σε έκτακτες περιστάσεις, όταν η Κωνσταντινούπολη απειλούνταν από κάποιον κίνδυνο, λειτουργούσαν ως πολιτοφυλακή. Θεωρείται ότι η μερίδα του πληθυσμού της πόλης που ήταν οργανωμένη στην πολιτοφυλακή αποτελούσε τον πυρήνα των δήμων· γύρω από τον πυρήνα αυτόν συγκεντρώνονταν και στις δύο παρατάξεις τα ευρύτερα στρώματα του πληθυσμού της Κωνσταντινούπολης. Θα πρέπει να τονίσουμε ότι ο αριθμός των ενεργών μελών των δήμων δεν ήταν μεγάλος. Έτσι, για παράδειγμα, σύμφωνα με το Θεοφύλακτο Σιμοκάττη, που βασιζόταν σε επίσημα στοιχεία, το 602 στην Κωνσταντινούπολη υπήρχαν 1.500 Πράσινοι και 900 Βένετοι. Σύμφωνα με μεταγενέστερη πηγή, που πιθανότατα διογκώνει τους αριθμούς, οι δύο δήμοι την εποχή του αυτοκράτορα Θεοδοσίου Β΄ (408-450) αριθμούσαν συνολικά 8.000 άτομα, που δεν ήταν ωστόσο παρά μόνο μικρό μέρος των κατοίκων της πρωτεύουσας. Τασσόμενος υπέρ των Βένετων ή υπέρ των Πράσινων, ο λαός συχνά έκανε πολιτική επιλογή. Ωστόσο οι δήμοι δεν μπορούν να θεωρηθούν πολιτικές παρατάξεις με τη σύγχρονη σημασία της λέξης.
Η Στάση του Νίκα (στάση = εξέγερση) ήταν εξέγερση που έλαβε χώρα στην Κωνσταντινούπολητο 532 μ.Χ. Η εξέγερση αυτή είχε διάρκεια μίας εβδομάδας και ήταν η πιο βίαιη ταραχή στην ιστορία της Κωνσταντινούπολης, με τη μισή σχεδόν πόλη να καίγεται ή να καταστρέφεται και με δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους να σκοτώνονται. Πληροφορίες από «πρώτο χέρι» μας δίνει ο σύγχρονος του Ιουστινιανού, ιστορικός Προκόπιος, στο βιβλίο του «Η ιστορία των Πολέμων». Πρωταγωνιστές της εξέγερσης ήταν οι δήμοι των «Πράσινων και «Βένετων» (μπλε), οργανώσεις φιλάθλων με λαϊκή καταγωγή, που ζούσαν για τις αρματοδρομίες στις εξέδρες του Ιπποδρόμου της Κωνσταντινούπολης. Οι «Ρούσσοι» (Κόκκινοι) και οι «Λευκοί» υπολείπονταν αρκετά σε δημοτικότητα των άλλων δύο δήμων. Οι αρματοδρομίες ήταν ένα ιδιαίτερα δημοφιλές άθλημα εκείνη την περίοδο, όπως σήμερα είναι το ποδόσφαιρο. Οι ιστορικοί χαρακτηρίζουν του δήμους κάτι ανάμεσα σε συμμορία και πολιτικό κόμμα, καθώς συχνά προσπαθούσαν να επηρεάσουν τις πολιτικές αποφάσεις. Το 531, ένας «βένετος» και ένας «πράσινος» συλλαμβάνονται με την κατηγορία της δολοφονίας και καταδικάζονται σε θάνατο δια απαγχονισμού. Ο Ιουστινιανός, δεδηλωμένος οπαδός των Βένετων, μετατρέπει τη θανατική ποινή σε φυλάκιση. Οι «Πράσινοι» και «Βένετοι» αξιώνουν την πλήρη απαλλαγή τους. Ο αυτοκράτορας, όμως, τους αγνοεί. Στις 11 Ιανουαρίου του 532 ξεσηκώνονται, πυρπολούν κτίρια, πολιορκούν το παλάτι και προξενούν ζημιές ακόμη και στην Αγία Σοφία. Η ιαχή «Νίκα» δονεί την ατμόσφαιρα. Είναι το σύνθημα που φώναζαν στον Ιππόδρομο για να εμψυχώσουν τους αρματοδρόμους. Το πλήθος των εξεγερμένων όλο και μεγαλώνει, καθώς ο λαός δυσφορούσε για τις οικονομικές μεταρρυθμίσεις του αυτοκράτορα, τη βαριά φορολογία και την κρατική αυθαιρεσία. Απαιτεί την παραίτηση του Ιωάννη Καππαδόκη (Υπουργού Οικονομικών της εποχής) και του διάσημου νομομαθούς Τριβωνιανού. Την κατάσταση επιχειρούν να εκμεταλλευτούν προς όφελός τους οι συγκλητικοί και οι ευγενείς, που έβλεπαν τα δικαιώματά τους να ψαλιδίζονται από τις μεταρρυθμίσεις του Ιουστινιανού. Συγκεντρώνονται στον Ιππόδρομο και ανεβάζουν στο θρόνο τον Υπάτιο, ανιψιό του πρώην αυτοκράτορα Αναστάσιου. Ο Ιουστινιανός αδυνατεί να ελέγξει την κατάσταση. Είναι καινούργιος στην εξουσία και έχει ένα σωρό προβλήματα, με τους Πέρσες στα ανατολικά της αυτοκρατορίας. Για μια στιγμή περνά από το νου να εγκαταλείψει την Κωνσταντινούπολη. Η αυτοκρατορική σύζυγος, η δυναμική και αποφασιστική Θεοδώρα, γρήγορα τον μεταπείθει και οι στρατηγοί Βελισάριος και Μούνδος αναλαμβάνουν δράση. Εγκλωβίζουν τους επαναστάτες στον Ιππόδρομο και κυριολεκτικά τους κατασφάζουν. Η καταστολή της «Στάσης του Νίκα» στις 18 Ιανουαρίου του 532 άφησε πίσω της 30.000 νεκρούς. Ο Ιουστινιανός πατούσε πλέον γερά στα πόδια του και την επομένη μέρα έδωσε εντολή να εκτελεσθούν ο σφετεριστής του θρόνου Υπάτιος και ο αδελφός του. Η περιουσία τους δημεύθηκε, όπως και πολλών ευγενών, που εξορίστηκαν, επειδή είχαν υποστηρίξει την εξέγερση. Η αυτοκρατορική θητεία μιας από τις σπουδαιότερες προσωπικότητες του Βυζαντίου, όπως ήταν ο Ιουστινιανός, ξεκίνησε με τη χειρότερη περίοδο βίας και αναρχίας που γνώρισε η Βασιλεύουσα. Συνέπειες της εξέγερσης ήταν η ενίσχυση της αυτοκρατορικής εξουσίας και ο περιορισμός της δύναμης των δήμων.
Σε μεταγενέστερες περιόδους οι Πράσινοι και οι Βένετοι, μαζί με τη Σύγκλητο, διαδραμάτιζαν σημαντικό ρόλο όταν χήρευε ο θρόνος και ο προηγούμενος αυτοκράτορας δεν είχε ορίσει με οποιονδήποτε τρόπο τον διάδοχό του. Η αλήθεια είναι ότι αυτό δε συνέβαινε τόσο συχνά. Οι δήμοι είχαν επίσης σημαντικό ρόλο και στην ταραγμένη εποχή από το 695 έως το 717, ένα διάστημα δηλαδή είκοσι δύο ετών κατά το οποίο σημειώθηκαν επτά αλλαγές στο βυζαντινό θρόνο. Έτσι, για παράδειγμα, η παράταξη των Βένετων μετά την ανατροπή του Ιουστινιανού Β΄ (685-695, 705-711) το 695, αναγόρευσε αυτοκράτορα το Λεόντιο (695-698), μέχρι τότε στρατηγό του νέου θέματος της Ελλάδας. Από την άλλη πλευρά, οι Πράσινοι ενίσχυσαν πολύ τον Τιβέριο Γ΄ Αψίμαρο (698-705) να ανεβεί στον αυτοκρατορικό θρόνο. Παλαιότερα λανθασμένα θεωρούνταν ότι οι δραστηριότητες των δήμων διακόπηκαν την εποχή του αυτοκράτορα Ηρακλείου (610-641). Ένα χωρίο στο χρονικογράφο Θεοφάνη σχετικά με μια κρίσιμη στιγμή το 811 όταν στις συγκρούσεις με τους Βουλγάρους ο αυτοκράτορας Νικηφόρος Α΄ σκοτώθηκε και ο βαριά τραυματισμένος γιος του Σταυράκιος, ο οποίος ήταν βέβαιο ότι δε θα επιζούσε, έπρεπε να επιλέξει τον διάδοχο επιβεβαιώνει το ρόλο των δήμων μέχρι τις αρχές του 9ου αιώνα. Όμως, οι δήμοι όλο και περισσότερο προσλαμβάνουν «διακοσμητικό» χαρακτήρα, συμμετέχοντας απλώς στις μεγαλοπρεπείς τελετές του παλατιού, κάτι που μπορούμε να διαπιστώσουμε μέχρι και το 12ο αιώνα.
Πηγή : http://constantinople.ehw.gr/forms/fLemmaBody.aspx?lemmaId=11950#chapter_0
https://el.m.wikipedia.org/wiki/Στάση_του_Νίκα

Η δημοκρατία στην Βυζαντινή αυτοκρατορία (Μέρος Α') : Ο ρόλος του ελληνικού λαού στην διακυβέρνηση του μεσαιωνικού ελληνικού κράτους

Ο λαός της Κωνσταντινούπολης, νοούμενος με το πολιτικό περιεχόμενο του όρου, δεν περιλάμβανε όλους τους κατοίκους της πόλης. Συγκεκριμένες ομάδες, π.χ. μικρέμποροι και απλοί βιοτέχνες, μαγαζάτορες, εργάτες, ψαράδες, υπηρέτες, ζητιάνοι, απάρτιζαν το λαό, το «δήμο» των πηγών, που αποτελούσε τη μεγαλύτερη πληθυσμιακή ομάδα της πρωτεύουσας, αλλά και την πιο φτωχή. Η μεσαία τάξη (μεγαλέμποροι, πλοιοκτήτες, βιοτέχνες κ.ά.), οι μέσοι και ο λαός διαφοροποιούνταν στο θέμα της περιουσίας και της υπόληψης. Συχνά οι Βυζαντινοί συγγραφείς, ιδίως όσοι εξέφραζαν τα αριστοκρατικά ιδεώδη, τοποθετούσαν από κοινού αυτά τα δύο στρώματα κάτω από έννοιες όπως «μάζα» και «όχλος». Όμως, εκτός από την περιφρόνηση που έδειχναν προς αυτούς, άφηναν να διαφανεί μια πραγματικότητα: Στη μάζα ανήκαν όλοι οι μη προνομιούχοι, δηλαδή οι φορολογούμενοι, και από την άποψη αυτή και οι μέσοι. Εντούτοις, οι μέσοι δεν πρέπει να συγχέονται με το λαό, καθώς η οικονομική βαρύτητά τους με το πέρασμα των αιώνων ήταν τέτοια, ώστε σε περιόδους δυσπραγίας ενίσχυαν οι ίδιοι το κράτος.
Η ιδιαίτερη σημασία του λαού της Κωνσταντινούπολης παρατηρείται ήδη από την ίδρυσή της, όταν ο Μέγας Κωνσταντίνος (324-337) προικοδότησε το δήμο της βυζαντινής πρωτεύουσας με τον Ιππόδρομο και το επισιτιστικό μέτρο της αννώνας, αναγνωρίζοντάς του με το μεν πρώτο τον πολιτικό χώρο όπου διαδραματίζεται η τελετουργική αντιπαράθεση αυτοκράτορα και δήμου, ενώ με τη δεύτερη τη λειτουργία της κατανάλωσης. Πρότυπο της νέας πρωτεύουσας και σε αυτό τον τομέα ήταν η Ρώμη. Ωστόσο, ο δήμος της Κωνσταντινούπολης δεν μπορεί να συγκριθεί με τον κυρίαρχο δήμο της Ρώμης, του οποίου η θεσμική θέση πήγαζε από τη ρωμαϊκή παράδοση· αντίθετα, η θεσμική θέση του δήμου της Κωνσταντινούπολης προερχόταν από τη συμμετοχή του στην αυτοκρατορική τελετουργία ή από την ίδρυση της πρωτεύουσας από το Μέγα Κωνσταντίνο, καθώς από αυτόν αντλούσε τη νομιμοποιητική δύναμή του.
Ο λαός της Κωνσταντινούπολης, έστω και θεωρητικά, αποτελούσε έναν από τους τρεις «συνταγματικούς παράγοντες» (οι άλλοι δύο ήταν η σύγκλητος και ο στρατός) που έδιναν τη συγκατάθεσή τους προς το πρόσωπο του νέου αυτοκράτορα, επικυρώνοντας έτσι τη νομιμότητά του. Ο λαός δεν περιοριζόταν να εκφράσει τη γνώμη του για τον αυτοκράτορα μόνο κατά τη διαδικασία της εκλογής του, αλλά καθ’ όλη τη διάρκεια της βασιλείας του μπορούσε να τον κρίνει για την επιτυχή ή όχι πολιτική του καθώς και για την ορθοδοξία του. Το μέρος όπου ο Μέγας Κωνσταντίνος είχε παραχωρήσει από το 331 το δικαίωμα στο λαό να εκφράζει ελεύθερα τη γνώμη του ήταν ο Ιππόδρομος, που αποτελούσε τον κύριο τόπο συνάθροισης του δήμου της Κωνσταντινούπολης. Μόνο στον Ιππόδρομο ο λαός είχε τη δυνατότητα να έρθει σε τόσο άμεση επαφή με τον αυτοκράτορα, όπου μπορούσε επίσης να ζητήσει την αντικατάσταση ή την τιμωρία μισητών αξιωματούχων.
Ο λαός συγκεντρωνόταν στον Ιππόδρομο, πέρα από τις ευκαιρίες των μεγάλων τελετών, των αυτοκρατορικών ενθρονίσεων και των στρατιωτικών θριάμβων, κυρίως για να παρακολουθήσει τις αρματοδρομίες. Εκεί διαιρούνταν σε Βένετους (Γαλάζιους) και Πράσινους, όπως συνέβαινε από παλιά και στις άλλες πόλεις, σύμφωνα με όσα αναφέρει ο Προκόπιος. Οι δήμοι αποτελούσαν τα τμήματα του λαού που υποστήριζαν συγκεκριμένες ομάδες στις αρματοδρομίες, ενώ ακόμα και οι αυτοκράτορες υποστήριζαν τον ένα ή τον άλλο δήμο του Ιπποδρόμου.
Οι δήμοι ανάγονταν στο ρωμαϊκό ιππόδρομο, αλλά στο Βυζάντιο απέκτησαν πολιτική λειτουργία που υπερέβαινε την πρωτεύουσα και τον Ιππόδρομό της. Οι δήμοι πιθανότατα δεν υιοθετούσαν μια γενική γραμμή απέναντι στα πολιτικά και εκκλησιαστικά ζητήματα· περισσότερο ακολουθούσαν δημαγωγούς που είτε προωθούσαν τα δικά τους συμφέροντα, είτε εξυπηρετούσαν υψηλά ισταμένους, είτε εξέφραζαν τη γενική διάθεση που επικρατούσε στην πόλη. Εντούτοις, θα μπορούσαμε να παρατηρήσουμε κάποιες κοινωνικές και θρησκευτικές «κλίσεις» στους δήμους: Οι Βένετοι ήταν λιγότεροι, αριστοκρατικότεροι και ορθόδοξοι, ενώ οι Πράσινοι ήταν περισσότεροι, λαϊκότεροι και έδειχναν μια συμπάθεια προς το μονοφυσιτισμό, με ό,τι αυτά τα χαρακτηριστικά συνεπάγονταν για τις συχνές μεταξύ τους συγκρούσεις.
Η Κωνσταντινούπολη τον 6ο αιώνα αποτελούνταν από διάφορες κοινότητες που τις διαχώριζε η γλώσσα, η θρησκεία και η περιφερειακή ταυτότητα και καταγωγή. Στους δρόμους της άκουγε κανείς ποικιλία γλωσσών, αλλά αυτή η εθνική ανομοιομορφία ήταν απολύτως φυσιολογική στο κέντρο λήψης αποφάσεων της αυτοκρατορίας, η οποία προσέλκυε από τις επαρχίες ανθρώπους που αναζητούσαν καλύτερη τύχη, καθώς και πρόσφυγες. Η πρωτεύουσα ήταν εξαιρετικά κοσμοβριθής (ενδεικτικά υπολογίζεται ότι η Κωνσταντινούπολη γύρω στο 600 είχε 300.000-500.000 κατοίκους)16 και αυτή η ασφυκτική συγκέντρωση κόσμου σε συνδυασμό με την οικονομική του εξαθλίωση όξυνε την κοινωνική ένταση, που υποδαυλιζόταν και από τις εθνικές, θρησκευτικές και αθλητικές αντιζηλίες.
Οι ταραχές και οι εξεγέρσεις του λαού που ξεκινούσαν από τον Ιππόδρομο ήταν συχνές, αλλά η πιο γνωστή λαϊκή εξέγερση υπήρξε η Στάση του Νίκα (532), που λίγο έλειψε να ανατρέψει τον Ιουστινιανό Α΄ (527-565). Η οικονομική εξαθλίωση, η καταπίεση και οι αδικίες μισητών αξιωματούχων εις βάρος του λαού προετοίμαζαν από καιρό το έδαφος της εξέγερσης, που επικράτησε για λίγες μέρες στην πρωτεύουσα κυρίως λόγω της ένωσης και της συμφιλίωσης των δήμων. Τελικά, ύστερα από διάφορες μηχανορραφίες της κυβέρνησης που σκοπό είχαν να διασπάσουν το λαό, οι στρατηγοί του Ιουστινιανού Βελισάριος, Ναρσής και Μούνδος εισέβαλαν αιφνιδιαστικά στον Ιππόδρομο, όπου βρισκόταν συγκεντρωμένος ο λαός για να στέψει αυτοκράτορα τον αριστοκράτη Υπάτιο, και έσφαξαν περίπου 35.000 ανθρώπους.
Οι δήμοι συνέχισαν να υφίστανται παρά το σοβαρό πλήγμα που δέχθηκαν από τον Ιουστινιανό και να παίζουν συχνά σημαντικό ρόλο κατά τα επόμενα χρόνια, όπως συνέβη στην ανατροπή του αυτοκράτορα Μαυρικίου (582-602) από το Φωκά (602-610) το 602, καθώς και στην ανατροπή του Φωκά από τον Ηράκλειο (610-641) το 610.20
Ο λαός ήταν ένας παράγοντας που οι αυτοκράτορες λάμβαναν υπόψη τους σε βαθμό βέβαια που ποίκιλλε, αφού παρέμενε ένα «συνταγματικό όργανο» που σε τελική ανάλυση μπορούσε όχι μόνο να συμμετάσχει στην εκλογή ενός αυτοκράτορα, αλλά και να τον καθαιρέσει. Η γενική συναίνεση του λαού προς τον αυτοκράτορα και την πολιτική του αποτελούσε σημαντικό στήριγμα της μοναρχίας, αλλά δεν ήταν δεδομένη, γεγονός που ωθούσε πολλούς, ιδίως οξυδερκείς, αυτοκράτορες να την ανανεώνουν. Έτσι, ζητούσαν τη γνώμη και του λαού για κρατικά ζητήματα ή τον ενημέρωναν για να επιτύχουν τη συναίνεσή του. Ο Ηράκλειος, για παράδειγμα, ξεκίνησε για διαπραγματεύσεις με τον ηγεμόνα των Αβάρων συνοδευόμενος τόσο από υψηλούς αξιωματούχους όσο και από εκπροσώπους των εμπορικών και βιοτεχνικών τάξεων, καθώς και από εκπροσώπους των Πράσινων και των Βένετων· επίσης, ο Λέων Γ΄ (717-741) εξήγησε τα μέτρα του κατά των εικόνων σε λόγους που απηύθυνε στο λαό.
Δίνεται η εντύπωση ότι οι δήμοι έπαψαν να λειτουργούν ως μέσο πολιτικής δραστηριότητας στις αρχές του 9ου αιώνα ή και νωρίτερα, καταλήγοντας να έχουν διακοσμητικό ρόλο στις επίσημες τελετές, αν και υπάρχουν διαφορετικές απόψεις για τη μείωση της πολιτικής τους σημασίας και το χρόνο που αυτή συντελέστηκε. Από το 10ο αιώνα και εξής, οι ομάδες αυτές φαίνεται ότι ταυτίζονται με τις συντεχνίες. Από την εποχή του Βασιλείου Β΄ (976-1025), οι αυτοκράτορες λάμβαναν υπόψη τους τις πλούσιες συντεχνίες που έφτασαν να ασκούν μεγάλη πολιτική επιρροή τον 11ο αιώνα αλλά και γενικά το λαό ως σύνολο. Το 1042 οι λαϊκές μάζες της Κωνσταντινούπολης ανέτρεψαν το Μιχαήλ Ε΄ (1041-1042)· η πτώση του σηματοδότησε την εδραίωση του λαού της πρωτεύουσας ως υπολογίσιμης πολιτικής δύναμης, διατηρώντας την επιρροή του έως το τέλος του 11ου αιώνα, ώσπου ο Αλέξιος Α΄ Κομνηνός (1081-1118) κατάφερε να τον χαλιναγωγήσει. Να σημειωθεί ότι οι αυτοκράτορες της περιόδου ενίοτε απευθύνονταν και στο λαό και στη σύγκλητο.
Ωστόσο, το διάστημα 1081-1180, δηλαδή από την ανάρρηση του Αλεξίου Α΄ Κομνηνού στο θρόνο και την εγκαθίδρυση της στρατιωτικής αριστοκρατίας των γαιοκτημόνων έως το θάνατο του Μανουήλ Α΄ Κομνηνού (1143-1180), η σύγκλητος, οι συντεχνίες και οι λαϊκές μάζες περιορίστηκαν σε εθιμοτυπικό ρόλο και τέθηκαν υπό αυστηρό έλεγχο. Το συμπέρασμα αυτό ενισχύεται από το γεγονός ότι, λίγο μετά τη λήξη αυτής της περιόδου, τα συγκεκριμένα σώματα ανέλαβαν, λίγο έως πολύ, τους ρόλους που κατείχαν πριν από το 1081.
Με εξαίρεση το μετριασμό της δραστηριότητάς του την περίοδο 1081-1180, ο λαός συνέβαλε αποφασιστικά στην πολιτική ζωή κατά τον 11ο και 12ο αιώνα. Στα 162 χρόνια που μεσολάβησαν από την καθαίρεση του Μιχαήλ Ε΄ έως την άλωση του 1204, οι κάτοικοι της πρωτεύουσας ενεπλάκησαν σε περισσότερες από 14 επιτυχημένες εξεγέρσεις και «διαδηλώσεις» εναντίον της κυβέρνησης. Χαρακτηριστικό παράδειγμα του καταλυτικού ρόλου του λαού στα τέλη του 12ου αιώνα αποτελεί η άνοδος και η πτώση του Ανδρονίκου Α΄ Κομνηνού (1183-1185).
Έχει ήδη γίνει νύξη για τη σύγκληση συνελεύσεων στις οποίες συμμετείχε ο λαός προκειμένου να εγκριθούν οι αυτοκρατορικές αποφάσεις· πρόκειται για μια πρακτική παλιά, την οποία οι τελευταίοι Παλαιολόγοι χρησιμοποίησαν ευρέως. Αν και δε γνωρίζουμε την ακριβή σύνθεση των συνελεύσεων της ύστερης περιόδου, είναι πιθανό ότι σε αυτές συμμετείχαν, εκτός από τους συγκλητικούς, και οι πλουσιότεροι των υπόλοιπων κατοίκων, οι οποίοι είχαν τη δική τους «αρχή». Ενδεικτικός είναι ο έπαινος που απηύθυνε ο Μανουήλ Χρυσολωράς στο Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγο (1391-1425), επειδή κοινοποιούσε στους υπηκόους του τα σχέδιά του και ζητούσε τη βοήθειά τους. Αναμφίβολα ο δήμος της Κωνσταντινούπολης αποτελούσε παράγοντα που, την περίοδο πριν από την Άλωση, περιόριζε την αυτοκρατορική παντοδυναμία, η οποία καθ’ όλη την Παλαιολόγεια εποχή αποδυναμωνόταν σταδιακά. Συνεπώς, οι τελευταίοι Βυζαντινοί αυτοκράτορες όφειλαν να ενημερώνουν το δήμο και να επιδιώκουν την αποδοχή του προκειμένου να εφαρμόζουν την πολιτική τους σε ζητήματα όπως η Ένωση των Εκκλησιών ή οι βυζαντινοτουρκικές σχέσεις.
Η συμμετοχή στη νομή ή, ακόμα, και το μονοπώλιο της εξουσίας στην Κωνσταντινούπολη, το κέντρο αποφάσεων της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, αποτελούσε μήλον της Έριδος για αρκετούς θεσμούς και κοινωνικές ομάδες. Βέβαια, οι πόλοι εξουσίας στην πρωτεύουσα δεν παρέμειναν αναλλοίωτοι στο ρου της υπερχιλιετούς ιστορίας της και στην εξέλιξη μιας κοινωνίας που είχε ελάχιστα κοινά, συγκρίνοντας την εποχή του Ιουστινιανού με την εποχή των Παλαιολόγων, για παράδειγμα. Ωστόσο, είναι δυνατό να εντοπιστούν κάποιοι θεσμοί, ομάδες ή «κόμματα» που, όσο κι αν άλλαζε η σύνθεσή τους ή τα επιμέρους χαρακτηριστικά τους, παραδοσιακά επιδίωκαν τη συμμετοχή τους στη λήψη αποφάσεων, προωθώντας τα συμφέροντά τους. Και επειδή τα συμφέροντα μιας ομάδας συνήθως δεν ταυτίζονταν με εκείνα κάποιας άλλης, οι συγκρούσεις ήταν αναπόφευκτες. Οι σταθερότεροι πόλοι εξουσίας, νοούμενοι πάντοτε ως εξαιρετικά ευρείς στη σύνθεσή τους λόγω των κοινωνικοπολιτικών ζυμώσεων, ήταν η Εκκλησία της Κωνσταντινούπολης, η σύγκλητος, η κωνσταντινουπολίτικη αριστοκρατία, οι μέσοι και ο λαός. Ωστόσο, οι πόλοι αυτοί δεν ήταν καθόλου στεγανοί. Ήταν σύνηθες, για παράδειγμα, ένα μέλος της συγκλητικής αριστοκρατίας να γίνεται πατριάρχης ή κάποιος που προερχόταν από την τάξη των εμπόρων να μεταπηδά στην τάξη της αριστοκρατίας. Είναι σημαντικό, λοιπόν, το γεγονός ότι οι πόλοι αυτοί αλληλεπιδρούσαν και, όχι σπάνια, επιζητούσαν ο ένας τη συμμαχία του άλλου.
Η σύγκλητος αποτελούσε ένα από τα τρία συνταγματικά όργανα (μαζί με το λαό και το στρατό) που επικύρωναν τη νομιμότητα ενός αυτοκράτορα, θεωρητικά τουλάχιστον. Τη βυζαντινή σύγκλητο αποτελούσαν κυρίως οι ανώτατοι εν ενεργεία υπάλληλοι του κράτους και οι ανώτατοι αξιωματούχοι της αυλής, στους οποίους έρχονταν να προστεθούν όσοι διορίζονταν προσωπικά από τον αυτοκράτορα. Η αυτοπεποίθηση της συγκλήτου πήγαζε σε μεγάλο βαθμό από το γεγονός ότι μια αλλαγή στο θρόνο συχνά επέφερε το διορισμό σε υψηλές θέσεις εκείνων που είχαν βοηθήσει το νέο αυτοκράτορα να επικρατήσει. Οι συγκλητικοί ήταν κατά κύριο λόγο μεγαλογαιοκτήμονες και αντιπροσώπευαν την οικονομικά ισχυρή αριστοκρατία της γης που ασκούσε μεγάλη επιρροή στην κοινωνικοπολιτική ζωή. Οι Βυζαντινοί ιστορικοί και ρήτορες συνήθιζαν να διαχωρίζουν την κοινωνία σε κατηγορίες, ενώ η συνηθέστερη και απλούστερη διάκριση ήταν εκείνη μεταξύ δυνατών και πενήτων. Την ομάδα των δυνατών σχημάτιζαν όσοι ήταν μέλη του κυρίαρχου κοινωνικού στρώματος, συμπεριλαμβανομένων των ανώτερων κληρικών, και είχαν πρόσβαση στην πολιτική εξουσία, ενώ θα μπορούσαμε πολύ γενικά να πούμε ότι τους πένητες αποτελούσαν οι φορολογούμενοι. Ωστόσο, από τον 11ο αιώνα, αυτός ο διμερής διαχωρισμός της κοινωνίας άρχισε να θεωρείται ανεπαρκής, καθώς μία ενδιάμεση τάξη, οι μέσοι, είχε ήδη κάνει αισθητή την παρουσία της. Οι άνθρωποι αυτοί ήταν κυρίως έμποροι και βιοτέχνες, που τους διέκρινε κανείς ιδιαίτερα στην Κωνσταντινούπολη, όπου ήταν επικεντρωμένη η εμπορική και βιοτεχνική δραστηριότητα. Είναι ενδεικτικό ότι το 12ο αιώνα ο αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης Ευστάθιος, κάνοντας λόγο για τον πληθυσμό της Κωνσταντινούπολης, τους αναφέρει: «οι μεγάλοι», «οι μικροί», «οι μέσοι».
Η λαός της Κωνσταντινούπολης (populus, δήμος και στη συνέχεια δήμοι) υπήρξε ένας από τους βασικότερους πολιτειακούς παράγοντες, αν και συχνά ο ρόλος του περιοριζόταν στην τελετουργική επικύρωση της ανάρρησης ενός νέου αυτοκράτορα στο θρόνο. Ο λαός της πρωτεύουσας μπορούσε να συναθροίζεται ελεύθερα κυρίως στον Ιππόδρομο, που αποτελούσε σύμβολο της σχέσης αυτοκράτορα και λαού, ενώ το δικαίωμα του δήμου να εκφράζει ελεύθερα τη γνώμη του στον Ιππόδρομο ενώπιον επίσημων προσώπων είχε παραχωρηθεί από το Μεγάλο Κωνσταντίνο (324-337) το 331, κάτι το οποίο οι αρχές σέβονταν. Η επιρροή που ασκούσαν οι δήμοι, οι αντίπαλες οργανώσεις κυρίως των Πράσινων και των Βένετων (Γαλάζιων), στην πολιτική ζωή της Κωνσταντινούπολης κατά την Πρωτοβυζαντινή περίοδο είναι ευρέως γνωστή. Οι δήμοι ανάγονταν στο ρωμαϊκό ιππόδρομο, αλλά στο Βυζάντιο απέκτησαν ιδιαίτερο χαρακτήρα με πολιτική λειτουργία, που ξεπερνούσε τα όρια του Ιπποδρόμου. Το γεγονός με το οποίο συνδέονται συνειρμικά οι δήμοι της Κωνσταντινούπολης είναι η Στάση του Νίκα(532), που συντάραξε την πρωτεύουσα και παραλίγο να ανατρέψει τον Ιουστινιανό Α΄ (527-565). Το σημαντικότερο χαρακτηριστικό της στάσης, η οποία ήταν απόρροια των αδικιών και της καταπίεσης, ήταν η ένωση και η συμφιλίωση των δήμων. Λόγω της στάσης η λαϊκή εξέγερση επικράτησε λίγες μέρες στην πρωτεύουσα και επιχείρησε να στέψει νέο αυτοκράτορα τον Υπάτιο. Τελικά, έπειτα από έντονες παρασκηνιακές ενέργειες, οι στρατηγοί Βελισάριος, Ναρσής και Μούνδος εισέβαλαν αιφνιδιαστικά στον Ιππόδρομο, όπου είχε συγκεντρωθεί ο λαός για να στέψει αυτοκράτορα τον Υπάτιο, και έσφαξαν περίπου 35.000 ανθρώπους. Οι δήμοι επιβίωσαν και αργότερα διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο για παράδειγμα, το 602, στην ανατροπή του Μαυρικίου (582-602) από το Φωκά, και το 610, στην ανατροπή του Φωκά από τον Ηράκλειο(610-641). Ποτέ, όμως, δεν μπόρεσαν να συνέλθουν από το πλήγμα που δέχθηκαν από τον Ιουστινιανό, καταλήγοντας συχνά διακοσμητικά στοιχεία στις επίσημες τελετές. Περίπου από το 10ο αιώνα και εξής, οι δήμοι φαίνεται ότι ταυτίζονται με τις συντεχνίες. Το 1042 ξέσπασε μια τρομερή εξέγερση του λαού της Κωνσταντινούπολης εναντίον του Μιχαήλ Ε΄ (1041-1042), εξαιτίας του εγκλεισμούτης λαοφιλούς αυτοκράτειρας Ζωής σε μοναστήρι. Ο λαός, με την υποκίνηση του πατριάρχη Αλέξιου Στουδίτη (1025-1043), τον οποίο ο Μιχαήλ Ε΄ ήθελε να καθαιρέσει, ανέτρεψε εύκολα τον αυτοκράτορα. Με την πτώση του, ο λαός της πρωτεύουσας κατέστη ξανά υπολογίσιμη πολιτική δύναμη, διατηρώντας την επιρροή του μέχρι το τέλος του 11ου αιώνα. Δεν είναι τυχαίο ότι οι αυτοκράτορες της περιόδου σε ορισμένες περιπτώσεις απευθύνονταν και στο λαό και στη σύγκλητο. Ωστόσο, η άνοδος στην εξουσία του Αλεξίου Α΄ Κομνηνού το 1081 ανέτρεψε αυτή τη δυναμική, αφού ο ιδρυτής της δυναστείας των Κομνηνών επέβαλε την επιρροή του στην Κωνσταντινούπολη και κατάφερε να δαμάσει το λαό της. Το 15ο αιώνα φαίνεται ότι ο ρόλος του δήμου ενισχύθηκε πάλι και συχνά υπάρχουν υπαινιγμοί στις πηγές της εποχής για «συνελεύεις» των κατοίκων της Κωνσταντινούπολης, στις οποίες λαμβάνονται σημαντικές αποφάσεις, ακόμα και για κινήσεις συνθηκολόγησης με τους Οθωμανούς. Η ακριβής σύνθεση των συνελεύσεων αυτών δε μας είναι γνωστή, όπως και το αν υπήρχε ένα σύστημα «αντιπροσώπευσης». Πιθανολογείται, όμως, ότι στις συνελεύσεις συμμετείχαν, εκτός από τους συγκλητικούς, και οι πλουσιότεροι κάτοικοι, που είχαν μια δική τους αρχή, εξέλιξη που σχετίζεται και με την εδραίωση του κοινωνικού στρώματος των μέσων, όπως περιγράφηκε στο προηγούμενο κεφάλαιο.
Η συντήρηση της μνήμης μας, σε ό,τι αφορά την ιστορία μας, είναι ζήτημα εθνικής επιβίωσης, ιδίως για εμάς τους Έλληνες» δήλωσε ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, Προκόπης Παυλόπουλος, σε εκδηλώσεις μνήμης για το Ολοκαύτωμα των Κερδυλλίων στις 17 Οκτωβρίου 1941, μιλώντας στα Ν. Κερδύλλια Σερρών και αναφέρθηκε στα μηνύματα που εκπέμπει η επετειακή εκδήλωση (2018). «Εμείς οι Έλληνες είμαστε λαός της ελευθερίας. Μόνο ελεύθεροι μπορούμε να ζήσουμε, να υπερασπιστούμε την αξία μας και να αναπτύξουμε την προσωπικότητά μας. Και δεν μπορούμε να διανοηθούμε τον εαυτό μας υπόδουλο. Θα δίνουμε τον αγώνα της ελευθερίας και για μας και για κάθε άλλο λαό, γιατί η ελευθερία είναι πανανθρώπινο αγαθό, αφορά τον ίδιο τον άνθρωπο». Επισήμανε ότι «ως ελεύθεροι άνθρωποι, ως πραγματικοί δημοκράτες -γιατί η δημοκρατία έχει στην καρδιά της, στη ψυχή της, τον άνθρωπο- εμείς επιδιώκουμε την ειρήνη, την ειρηνική συνύπαρξη, την ανάπτυξη όλων των γειτόνων μας, θέλουμε την ευημερία τους, γιατί ξέρουμε ότι μόνο μέσα από τη συνύπαρξη και την ευημερία των λαών μπορεί να υπάρξει κοινή δημιουργία. Άλλωστε, αυτό το διδάσκει ο ίδιος ο πολιτισμός μας και ο πολιτισμός της Ευρώπης μας».
Πηγή : http://constantinople.ehw.gr/forms/fLemmaBody.aspx?lemmaid=10843
http://constantinople.ehw.gr/forms/fLemmaBodyExtended.aspx?lemmaId=10945
https://www.tovima.gr/2018/10/17/politics/proedros-tis-dimokratias-emeis-oi-ellines-eimaste-laos-tis-eleytherias/