Ο Αρίσταρχος ο Σάμιος είπε ότι η Γη γυρίζει γύρω από τον Ήλιο πολύ πριν από τον Κοπέρνικο και μίλησε πρώτος για το Σύμπαν. Γιατί ο αναγεννησιακός μαθηματικός και αστρονόμος απέκρυψε τις θεωρίες του Έλληνα επιστήμονα. Ο πρώτος που ισχυρίστηκε ότι η Γη γυρίζει γύρω από τον Ήλιο ήταν ο Αρίσταρχος ο Σάμιος, ο οποίος γεννήθηκε το 310 π.Χ., περίπου 1.800 χρόνια πριν από τον Κοπέρνικο. Ο Αρίσταρχος δεν υποστήριξε μόνο οτι η Γη και οι πλανήτες κινούνται γύρω από τον Ήλιο. Υπολόγισε τα σχετικά μεγέθη και τις σχετικές αποστάσεις της Γης, της Σελήνης και του ‘Ηλιου κι έκανε τη διαπίστωση ότι δεν υπάρχει ουράνια σφαίρα, αλλά ένα σύμπαν που είναι σχεδόν άπειρο. Κανείς ωστόσο δεν του έδωσε μεγάλη σημασία. Όσο ζούσε, ο Αρίσταρχος ήταν πιο γνωστός ως μαθηματικός παρά ως αστρονόμος. Δεν γνωρίζουμε πολλά για τη ζωή του εκτός του ότι σπούδασε στο Λύκειο της Αλεξάνδρειας. Ο Ρωμαίος αρχιτέκτονας Βιτρούβιος αναφέρθηκε κάποτε στον Αρίσταρχο χαρακτηρίζοντάς τον άνθρωπο που είχε «βαθιά γνώση όλων των κλάδων της επιστήμης». Ο Αρίσταρχος εφηύρε επίσης ένα ημισφαιρικό ηλιακό ρολόι. Το έργο του «Περί των μεγεθών και των αποστημάτων ηλίου και σελήνης», είναι το μοναδικό που έχει διασωθεί. Δυστυχώς σε αυτό δεν περιλαμβάνεται η ηλιοκεντρική του θεωρία. Σε εμάς έγινε γνωστή μέσω του Αρχιμήδη, ο οποίος σε ένα κείμενό του αναφέρεται στις θεωρίες του Αρίσταρχου, εκφράζοντας της διαφωνία του με αυτές. Ο Κοπέρνικος γνώριζε τις θεωρίες του Αρίσταρχου όπως αποδεικνύεται από το χειρόγραφο του μνημειώδους βιβλίου του, «Σχετικά με τις περιστροφικές κινήσεις των ουράνιων σωμάτων», στο οποίο ο Κοπέρνικος μνημόνευε τον διορατικό Έλληνα επιστήμονα. Ωστόσο, όταν το βιβλίο εκδόθηκε το 1514, δεν περιείχε καμία αναφορά στον Αρίσταρχο. Κατά πάσα πιθανότητα ο εκδότης φοβήθηκε ότι κάτι τέτοιο μπορεί να υπονόμευε το κύρος του βιβλίου ως πρωτότυπου έργου.
Ο Αρίσταρχος ο Σάμιος (310 π.Χ. - 230 π.Χ.) ήταν Έλληνας αστρονόμος και μαθηματικός, που γεννήθηκε στη Σάμο. Είναι ο πρώτος επιστήμονας (μετά τους Πυθαγορείους) ο οποίος πρότεινε το ηλιοκεντρικό μοντέλο του Ηλιακού Συστήματος, θέτοντας τον Ήλιο και όχι τη Γη, στο κέντρο του γνωστού Σύμπαντος. Οι ιδέες του περί Αστρονομίας φαίνεται να μην είχαν γίνει αρχικά αποδεκτές και θεωρήθηκαν κατώτερες από εκείνες του Αριστοτέλη και του Πτολεμαίου. Δύο χιλιάδες (2000) χρόνια μετά, ο Κοπέρνικος στηριζόμενος στις θεωρίες του Αρίσταρχου και των Πυθαγορείων, όπως ο ίδιος επισημαίνει στην εισαγωγή του έργου του, ανέλυσε περαιτέρω το ηλιοκεντρικό σύστημα, όπως το γνωρίζουμε σήμερα. Η μοναδική εργασία του Αρίσταρχου η οποία έχει διασωθεί μέχρι σήμερα, «Περί μεγεθών και αποστημάτων Ηλίου και Σελήνης» (Περί των μεγεθών και αποστάσεων του Ήλιου και της Σελήνης), βασίζεται σε γεωκεντρικό μοντέλο, καθώς είτε είναι προγενέστερο των απόψεών του περί ηλιοκεντρισμού, είτε χρησιμοποιεί το αποδεκτό για την εποχή του σύστημα σε μια εργασία που αφορά αποκλειστικά τις μετρήσεις των αποστάσεων του Ήλιου και της Σελήνης από τη Γη και όχι το σύστημα που συμμετέχουν. Παρόλα αυτά, γνωρίζουμε από διάφορες παραπομπές ότι ο Αρίσταρχος είχε γράψει ένα άλλο βιβλίο στο οποίο πρότεινε την εναλλακτική υπόθεση του ηλιοκεντρικού μοντέλου. Ο Αρχιμήδης στο έργο του Ψαμμίτης έγραψε: "Αλλά ο Αρίσταρχος έγραψε ένα βιβλίο, που περιέχει ορισµένες προτάσεις, από τις οποίες συµπεραίνεται ότι ο πραγµατικός κόσµος είναι πολύ μεγαλύτερος. Πιστεύεται ότι οι απλανείς αστέρες και ο Ήλιος είναι ακίνητοι, ότι η Γη κινείται γύρω από τον Ήλιο σε κυκλική τροχιά, που στο κέντρο της βρίσκεται ο Ήλιος. Ακόµη ότι η σφαίρα των απλανών αστέρων, που βρίσκεται στο ίδιο με τον Ήλιο κέντρο, είναι τόσο μεγάλη, ώστε ο κύκλος γύρω από τον οποίο περιστρέφεται η Γη απέχει από τους απλανείς αστέρες, όσο απέχει το κέντρο μιας σφαίρας από την επιφάνεια της... Ο Αρίσταρχος δηλαδή εννοεί το εξής: αφού πιστεύουμε ότι η Γη είναι, ας πούµε, το κέντρο του κόσμου, η σχέση της Γης προς εκείνο που ονομάζουμε «κόσμο» είναι ίση προς τη σχέση της σφαίρας, που περιέχει τον κύκλο πάνω στον οποίο διατείνεται ότι περιστρέφεται η Γη, προς τη σφαίρα των απλανών αστέρων."
Ως εκ τούτου, ο Αρίσταρχος πίστευε ότι τα αστέρια βρίσκονται σε άπειρη απόσταση, και αυτό το θεωρούσε ως εξήγηση για την απουσία ορατής παράλλαξης, δηλαδή της παρατηρούμενης κίνησης των αστέρων καθώς η Γη κινείται γύρω από τον Ήλιο. Στην πραγματικότητα τα αστέρια βρίσκονται πολύ πιο μακριά από όσο είχε υποτεθεί στην αρχαιότητα, το οποίο ερμηνεύει το γεγονός ότι η αστρική παράλλαξη είναι ανιχνεύσιμη μόνο με τηλεσκόπια. Αλλά είχε υποτεθεί ότι το γεωκεντρικό μοντέλο ήταν μια απλούστερη και καλύτερη εξήγηση για την έλλειψη παράλλαξης. Αρίσταρχος παρατήρησε την κίνηση της Σελήνης διαμέσου της σκιάς της Γης κατά τη διάρκεια μιας έκλειψης Σελήνης. Εκτίμησε ότι η διάμετρος της Γης ήταν 3 φορές μεγαλύτερη από τη διάμετρο της Σελήνης. Χρησιμοποιώντας τον υπολογισμό του Ερατοσθένους ότι η περιφέρεια της Γης ήταν 42.000 χλμ., συμπέρανε ότι η Σελήνη έχει περιφέρεια ίση με 14.000 χλμ. Σήμερα, είναι γνωστό ότι η Σελήνη έχει περιφέρεια περίπου ίση με 10.916 χλμ. Ο Αρίσταρχος παρατήρησε και υποστήριζε ότι ο Ήλιος, η Σελήνη και η Γη σχηματίζουν σχεδόν μια ορθή γωνία τη στιγμή του πρώτου ή του τελευταίου τετάρτου της Σελήνης. Εκτίμησε ότι η γωνία ήταν 87°. Χρησιμοποιώντας σωστά τη Γεωμετρία, αλλά με λανθασμένα στοιχεία παρατήρησης, ο Αρίσταρχος συμπέρανε ότι ο Ήλιος ήταν 20 φορές πιο μακριά από ό,τι η Σελήνη. Στην πραγματικότητα ο Ήλιος είναι περίπου 390 φορές πιο μακριά. Εντόπισε ότι η Σελήνη και ο Ήλιος έχουν σχεδόν το ίδιο φαινόμενο μέγεθος από τη Γη και συμπέρανε ότι οι διάμετροί τους θα είναι ανάλογοι με την απόστασή τους από τη Γη. Έτσι κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ο Ήλιος είχε 20 φορές μεγαλύτερη διάμετρο από τη Σελήνη, κάτι που είναι υπολογιστικά λογικό και σωστό, αλλά επίσης λάθος (αφού στηρίζεται σε λάθος δεδομένα). Η εκτίμησή του όμως αυτή υποδεικνύει ότι ο Ήλιος είναι ξεκάθαρα μεγαλύτερος από τη Γη, κάτι που υποστηρίζει το ηλιοκεντρικό μοντέλο.
Η κοσμοθεωρία του Κλαυδιου Πτολεμαίου είχε ως αφετηρία την ευρέως αποδεκτή υπόθεση ότι η Γη βρίσκεται στο κέντρο του σύμπαντος και ότι είναι ακίνητη, διαφορετικά... «όλα τα ζώα και όλα τα μεμονωμένα βάρη θα έφευγαν προς τα πίσω παρασυρμένα από τον άνεμο». Κατόπιν, εξήγησε τις τροχιές του Ήλιου και της Σελήνης συναρτήσει απλών κύκλων. Τότε, προκειμένου να εξηγήσει τις ανάδρομες κινήσεις, ανέπτυξε μια θεωρία κύκλων μέσα σε κύκλους, όπου οι πλανήτες κινούνται σε επίκυκλους όπως τους ονόμαζε. Παρά το γεγονός ότι ήταν θεμελιωδώς λάθος, το πτολεμαϊκό σύστημα ικανοποιούσε μία από τις βασικές απαιτήσεις ενός επιστημονικού μοντέλου, δηλαδή προέβλεπε τη θέση και την κίνηση κάθε πλανήτη με μεγαλύτερο βαθμό ακρίβειας από κάθε άλλο προγενέστερο μοντέλο, ήταν απλό σχετικά και εξηγούσε την πτώση των σωμάτων πάνω στη Γη. Ακόμη και το ηλιοκεντρικό μοντέλο του Αρίσταρχου για το σύμπαν, το οποίο συμβαίνει να είναι βασικά σωστό, δεν μπορούσε να προβλέψει την κίνηση των πλανητών με τόση ακρίβεια. Άρα, τελικά, δεν πρέπει να μας προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι το μοντέλο του Πτολεμαίου επιβίωσε, ενώ του Αρίσταρχου εξαφανίστηκε.
Ο Κλαύδιος Πτολεμαίος συμπεριέλαβε το γεωκεντρικό μοντέλο στο έργο του Η Μεγάλη Σύνταξις, το οποίο έγραψε περίπου το 150 μ.Χ. και έγινε το πιο έγκυρο κείμενο περί αστρονομίας για τους επόμενους αιώνες. Στην πραγματικότητα, κάθε ευρωπαίος αστρονόμος για την επόμενη χιλιετία επηρεάστηκε από τη Σύνταξη, και κανείς δεν αμφισβήτησε σοβαρά τη γεωκεντρική εικόνα του σύμπαντος. Η Σύνταξις άγγιξε το ευρύτερο κοινό το 827 μ.Χ., όταν μεταφράστηκε στα αραβικά και απόκτησε το νέο τίτλο Αλμαγέστη (Η Μεγίστη). Έτσι, μέσα στην απραξία του σχολαστικισμού στη διάρκεια του Ευρωπαϊκού Μεσαίωνα, οι ιδέες του Πτολεμαίου διατηρήθηκαν ζωντανές και μελετήθηκαν από τους σπουδαίους άραβες λόγιους της Μέσης Ανατολής. Στη διάρκεια της χρυσής εποχής της ισλαμικής αυτοκρατορίας, Άραβες αστρονόμοι εφηύραν πολλά νέα αστρονομικά όργανα, πραγματοποίησαν σημαντικές παρατηρήσεις του ουρανού και κατασκεύασαν αρκετά σημαντικά αστεροσκοπεία, όπως το αστεροσκοπείο Al-Shammasiyyah στη Βαγδάτη, αλλά ποτέ δεν αμφισβήτησαν το γεωκεντρικό σύμπαν του Πτολεμαίου με τις πλανητικές τροχιές του να καθορίζονται από κύκλους μέσα σε κύκλους μέσα σε κύκλους.
Μόλις η Ευρώπη άρχισε να βγαίνει από το διανοητικό της λήθαργο, η αρχαία γνώση των Ελλήνων επέστρεψε στη Δύση μέσω της μαυριτανικής ισπανικής πόλης του Τολέδο, όπου υπήρχε μια εξαιρετική ισλαμική βιβλιοθήκη. Όταν η πόλη πέρασε από τα χέρια των Μαυριτανών στα χέρια του ισπανού βασιλιά Αλφόνσο ΣΤ' το 1085, λόγιοι απ' όλη την Ευρώπη είχαν την άνευ προηγουμένου ευκαιρία της πρόσβασης σε ένα από το πιο σημαντικά θησαυροφυλάκια γνώσης του κόσμου. Τα περιεχόμενα έργα στη βιβλιοθήκη ήταν γραμμένα στα αραβικά, έτσι η πρώτη ενέργεια ήταν να ιδρυθεί ένα μεταφραστικό γραφείο βιομηχανικής κλίμακας. Οι περισσότεροι μεταφραστές εργάζονταν με τη βοήθεια ενδιάμεσου μεταφραστή που μετέφραζε πρώτα από τα αραβικά στα δημώδη ισπανικά, τα οποία κατόπιν μετέφραζαν στα λατινικά. Χάρη στις προσπάθειες πολλών μεταφραστών, οι ευρωπαίοι λόγιοι μπορούσαν πια να εξοικειωθούν και πάλι με τα γραπτά του παρελθόντος και η αστρονομική έρευνα στην Ευρώπη αναζωογονήθηκε. Παραδόξως, η πρόοδος σταμάτησε, διότι υπήρχε τόσος σεβασμός για τα γραπτά των αρχαίων Ελλήνων ώστε κανείς δεν τολμούσε να αμφισβητήσει το έργο τους. Θεωρούνταν δεδομένο ότι οι κλασικοί λόγιοι γνώριζαν όλα όσα θα μπορούσαν ποτέ να γίνουν κατανοητά, έτσι βιβλία όπως η Αλμαγέστη αντιμετωπίζονταν ως ευαγγέλια. Κι αυτό παρά το γεγονός ότι οι αρχαίοι είχαν κάνει ορισμένα από τα μεγαλύτερα σφάλματα που μπορούμε να φανταστούμε.
Έπρεπε ο κόσμος να περιμένει μέχρι τον 16ο αιώνα, όταν ένας αστρονόμος βρήκε το κουράγιο να αναδιατάξει το σύμπαν και να αμφισβητήσει το σύστημα του Πτολεμαίου και την κοσμολογία των Ελλήνων. Ο αστρονόμος αυτός δεν ήταν άλλος από τον Νικόλαο Κοπέρνικο που επινόησε εκ νέου το ηλιοκεντρικό σύστημα του Αρίσταρχου. Είναι ευτύχημα που το έργο του Αρίσταρχου δεν χάθηκε κατά το Μεσαίωνα. Έγινε αντιγραφή του έργου του στα λατινικά και για πρώτη φορά κυκλοφόρησε το 1448, ενώ η πρώτη έκδοση του ελληνικού πρωτοτύπου το 1688. Όταν κατά το πρώτο μισό του 16ου αιώνα, ο Κοπέρνικος επανέφερε τη θεωρία του ηλιοκεντρικού συστήματος γνώριζε τις απαρχές αυτής της θεωρίας από τον Αρίσταρχο, όπως μας πληροφορεί μία περικοπή από το σύγγραμμα του «De Revolutionibus Orbium Celestium» (περί των περιφορών ουρανίων σφαιρών). Αυτή η περικοπή - σκόπιμα; - δεν συμπεριλαμβάνεται στην πρώτη έκδοση του έργου του (Νυρεμβέργη 1543), υπάρχει όμως στο πρωτότυπο χειρόγραφο του, που βρίσκεται στη βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου της Βαρσοβίας. Όμως η συμβολή του Κοπέρνικου στην Αστρονομία είναι μεγάλη. Εφάρμοσε τους γεωμετρικούς υπολογισμούς του γεωκεντρικού συστήματος του Πτολεμαίου στο ηλιοκεντρικό σύστημα του Αρίσταρχου. Αλλά η όλη του προσπάθεια ακολούθησε λανθασμένη κατεύθυνση, γιατί η πραγματική δυσκολία ήταν αλλού. Γιατί ο Νικόλαος Κοπέρνικος ακολούθησε την εσφαλμένη Πυθαγόρεια εκδοχή, πως οι πλανήτες έπρεπε να κινούνται σε ομοιόμορφους κύκλους, και χρησιμοποίησε 48 επικύκλους για να αναπαραστήσει τις πλανητικές θέσεις. Η τελική αναίρεση της Πυθαγόρειας αντίληψης δόθηκε από τον Γιόχαν Κέπλερ, την πρώτη δεκαετία του 17ου αιώνα, και έτσι το αστρονομικό μοντέλο του ηλιακού συστήματος επαναπροσδιορίστηκε σε βάση ορθή, αυτή που ξέρουμε σήμερα.
Το ανήσυχο και εφευρετικό πνεύμα που γεννήθηκε τον Φεβρουάριο του 1564
Έμεινε στην ιστορία ως μια μεγάλη προσωπικότητα με ευρεία αντίληψη και ένα μεγάλο ερευνητικό πνεύμα, χαράζοντας μια νέα εποχή για τον άνθρωπο απέναντι στο αέναο κοσμικό σύμπαν. Τον Φεβρουάριο του 1564 γεννιέται στην Πίζα της Τοσκάνης ένα μεγάλο ανήσυχο και εφευρετικό πνεύμα. Έμελλε να σημαδέψει το όνομά του με την πολυδιάστατη προσφορά του στις επιστήμες: Γαλιλαίος Γαλιλέι. Ένας διάλογος και μια αναμέτρηση με τις χιλιόχρονες λαθεμένες αντιλήψεις της εποχής του. Ασφαλώς η Γη δεν ήταν το κέντρο του σύμπαντος. Όλα τα ουράνια σώματα διέγραψαν τη δική τους τροχιά στο αχανές πεδίο του χώρου και του χρόνου. Αν και οι παραδοσιακές γνώσεις βασίζονταν τότε στις διδασκαλίες του Πλάτωνα και Αριστοτέλη, ο Γαλιλαίος, μελετώντας τους φυσικούς νόμους, επιζητούσε αποδείξεις. Και για την επιστήμη, όπως έλεγε, τίποτα δεν μπορεί να σταθεί χωρίς πειραματισμό και επαλήθευση. "Η Αστρονομία υποχρεώνει την ψυχή να ατενίσει προς τα πάνω και μας οδηγεί από τον έναν κόσμο στον άλλο", είπε κάποτε ο Πλάτων. Ουσιαστικά ο Γαλιλαίος υποστήριξε αυτά που είχε διδάξει ο αρχαίος Έλληνας Αρίσταρχος, ότι δηλαδή η Γη κινείται γύρω από τον Ήλιο, και όχι ο Ήλιος γύρω από τη Γη. Ο θάνατος της κόρης του τον συντρίβει. Τα γηρατειά για τον Ιταλό διανοούμενο είναι η αρχή του τέλους. Το 1638 δημοσιεύει το άλλο μεγάλο του έργο «Δύο νέες επιστήμες στην Ολλανδία». Τέσσερα χρόνια αργότερα πεθαίνει στη Φλωρεντία, αφήνοντας πίσω του μια τεράστια συνεισφορά και πολύτιμες γνώσεις για τις επερχόμενες γενεές των επιστημών. Ο Γαλιλαίος έμεινε στην ιστορία ως μια μεγάλη προσωπικότητα με ευρεία αντίληψη και ένα μεγάλο ερευνητικό πνεύμα, χαράζοντας μια νέα εποχή για τον άνθρωπο απέναντι στο αέναο κοσμικό σύμπαν. Μια από τις πλέον επίμονες αντιρρήσεις που διατυπώνονταν στη θεωρία του Κοπέρνικου για την κίνηση των πλανητών ήταν ότι, αν η Γη όντως περιστρεφόταν γύρω από τον άξονά της, οτιδήποτε δεν ήταν προσηλωμένο πάνω της, όπως τα τραπέζια, οι καρέκλες και οι άνθρωποι, θα εκτινάσσονταν στο Διάστημα λόγω της φυγόκεντρης δύναμης. Ο Γαλιλαίος κατόρθωσε να αποδείξει ότι αυτό δεν συμβαίνει, επειδή ο αντίκτυπος αυτής της φυγόκεντρης δύναμης αναγκάζει ένα αντικείμενο να πέφτει με φυσικό τρόπο στη Γη». (Σίριλ Έιντον: Ανακαλύψεις που άλλαξαν τη ζωή μας).
Πηγή : http://www.mixanitouxronou.gr/o-aristarchos-o-samios-ipe-oti-i-gi-girizi-giro-apo-ton-ilio-poli-prin-apo-ton-koperniko-ke-milise-protos-gia-to-simpan-giati-o-anagennisiakos-mathimatikos-ke-astronomos-apekripse-tis-theories-tou-el/
http://www.physics4u.gr/articles/2008/Aristarchus.html
https://el.m.wikipedia.org/wiki/Αρίσταρχος_ο_Σάμιος
http://www.sigmalive.com/simerini/world/321891/oi-anakalypseis-tou-galilaiou
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου