La storia antica di Campania : Pompei citta di vulcano, Partenope madre di Napoli, Stabiae e Posidonia citta di Nettuno

Nella seconda metà dell'VIII secolo a.C. in Campania arrivarono i Greci che vi fondarono fiorenti colonie o, più semplicemente, ampliarono insediamenti già esistenti. A Ischia fondarono Pithecusa, sulla costa della penisola Cuma, Ercolano, Pompei, Partenope (che diventerà Napoli assieme a Neapolis), Posidonia, che in epoca romana diverrà Paestum, ed Eboli.
Le prime testimonianze di vita, seppur scarse, nel territorio di Pompei, il cui nome deriva o dal greco pémpo o pompé, oppure dall'osco pompe, risalgono alla fine del IX secolo a.C., quando il popolo degli Opici, seppur in forma ancora non stanziale, occupa il territorio in posizione strategica su un pianoro dall'altezza di quasi trenta metri, formatosi in seguito ad una colata lavica del Vesuvio, dalle pareti scoscese a picco sul mare, con veduta su tutto il golfo di Napoli e nei pressi della foce del fiume Sarno, ottima riserva di acqua, vista la mancanza di sorgenti in zona. I primi insediamenti stabili risalgono invece intorno all'VIII secolo a.C., ad opera degli Osci: questi fondano cinque villaggi nella zona, i quali, intorno al VI secolo a.C., si riuniscono in un solo agglomerato, cinto di mura e a controllo di un importante asse viario; iniziano anche i primi scambi commerciali via mare, con la costruzione di un piccolo porto situato nei pressi della foce del fiume. L'abitato osco è da riconoscersi nelle regioni VII e VIII degli scavi di Pompei: questo è stato definibile grazie agli studi stratigrafici effettuati al di sotto delle costruzioni di epoca sannitica e romana, durante i quali sono stati ritrovati frammenti di ceramica per lo più appartenenti a necropoli con tombe di tipo a fossa. Con l'arrivo dei Greci in Campania, che fondano la colonia di Pithecusa sull' isola d'Ischia, tra il 780 ed il 770 a.C., e quella di Cuma, intorno al 740 a.C., anche Pompei, pur non venendo mai conquistata militarmente, entra nell'orbita del popolo ellenico; la costruzione più importante di questo periodo è quella del Tempio Dorico : questo non viene edificato nei pressi del centro, ma in posizione più isolata, in quello che poi diventerà il Foro Triangolare, poiché l'intenzione dei greci non è quella di stabilirsi definitivamente a Pompei, ma semplicemente controllare le strade ed il porto, nello stesso periodo inoltre viene introdotto il culto di Apollo. Nel 524 a.C., nella pianura campana, si assiste all'arrivo degli Etruschi, che fondano Capua: questi alla ricerca di un collegamento con l'entroterra si stanziano anche nella zona di Pompei, trovando nel fiume Sarno la via di comunicazione tra il mare e l'interno, come per i Greci, anche gli Etruschi non conquistano militarmente la città, ma si limitano semplicemente a controllarla: in questo periodo infatti Pompei gode di una sorta di autonomia. Sotto gli Etruschi viene costruito un primitivo foro, che risulta comunque essere una semplice piazza adibita a mercato, viene edificato il tempio di Apollo, nel quale sono ritrovati anche frammenti di ceramica di bucchero, diverse case vengono dotate del cosiddetto atrio tuscanico, tipico di questo popolo, e vengono fortificate le mura. Dal 474 a.C., momento della sconfitta degli Etruschi da parte dei Cumani, al 424 a.C. Pompei torna nuovamente sotto l'influsso dei Greci: viene restaurato il tempio di Apollo ed il tempio di Giove, sono rinforzate le mura nel tratto compreso tra porta Ercolano e porta Vesuvio e viene fondato un nuovo nucleo abitativo, riconosciuto nella regione VI, su quest'ultimo punto gli archeologi hanno espresso pareri discordanti: alcuni sostenevano che l'aspetto della città fosse rimasto immutato fino all'arrivo dei Sanniti, mentre grazie agli studi stratigrafici condotti da Amedeo Maiuri, si è venuti a conoscenza che il quartiere era protetto da mura greche ed era inoltre poco probabile che i Sanniti fossero riusciti a sviluppare un così elevato piano urbanistico, caratterizzato da una rete di strade perfettamente ordinate. Diodoro Siculo e Tito Livio parlano della caduta di Cuma, ad opera dei Sanniti, popolo proveniente dalle zone interne dell' Abruzzo e del Molise, alleati dei Romani, tra il 423 ed il 420 a.C.: è quindi ipotizzabile che prima di sferrare l'attacco finale ai Greci, tutto il territorio circostante, e quindi anche Pompei, sia stato conquistato intorno al 424 a.C.. Lo scoppio della prima guerra sannitica porta un capovolgimento di fronti, con un'aperta ostilità tra Sanniti e Romani, conclusa con la pace del 340 a.C.: tuttavia già dal 343 a.C. un primo esercito romano era entrato nella piana campana, portando con sé gli usi e costumi della romanità; nella guerra dei Romani contro i Latini, i Sanniti restano fedeli a Roma, mentre nel 310 a.C., quando i Romani muovono guerra contro i Nocerini, i Sanniti pompeiani si schierano a favore di questi ultimi, i quali, dopo una prima vittoria, sono costretti a capitolare: Pompei, pur governata dai Sanniti, entra a tutti gli effetti nell'orbita romana, a cui resta fedele anche durante la terza guerra sannitica e nella guerra contro Pirro. Per tutto il III ed il II secolo a.C. Pompei gode di una certa autonomia: la città vive il suo periodo di massima fioritura ed espansione, raggiungendo il suo perimetro definitivo: vengono costruiti il foro e numerosi edifici, sia pubblici che privati, dotati di elevata qualità architettonica, così come le mura vengono rinforzate in pietra di Sarno, con l'abbandono del sistema a doppio recinto, che poi entra nuovamente in voga a partire dal II secolo a.C., con l'inserto di pietre di tufo, a seguito delle tensioni dovute all'arrivo di Annibale e allo scoppio della seconda guerra punica. Nonostante l'incertezza politica dovuta a questi eventi e il progressivo migrare di uomini facoltosi verso città più tranquille del Mediterraneo orientale, Pompei continua a godere di una certa floridità dovuta alla produzione ed al commercio di vino e olio, con gli scambi che si spingono fino in Provenza ed in Spagna, oltre ad un'intensa attività agricola svolta nelle fattorie costruite nei dintorni della città.
Parthènope era una città della Magna Grecia situata lungo la costa occidentale del mar Tirreno, tra il Vesuvio e l'area vulcanica dei Campi Flegrei.Venne rifondata come Neapolis alla fine del VI secolo a.C. Il nome Partenope, che significa “verginale”, fu scelto per identificare una delle sirene che erano adorate nella Magna Grecia. Una di queste, in particolare, era venerata presso Sorrento alla “Punta Campanella” dove si ergono dal mare tre scogli isolati, “Li Galli”, che simboleggiavano il terrore dei naviganti, in quanto spesso causa di naufragi, tanto da essere soprannominati sirenussai. Secondo Norman Douglas il sacello sireneo sarebbe insito nel nome della città di Massa Lubrense delubrum che significa “i beni del tempio”. Il territorio dove sorse questa colonia greca, fu abitato fin dall'epoca preistorica e protostorica. Tracce di frequentazione neolitica, come Serra d'Alto, sono state rinvenute in piazza Santa Maria degli Angeli (cioè tra l'acropoli e la necropoli di Parthenope, la parte interna opposta al mare della collina di Pizzofalcone), ove è noto anche un interessante livello dell'Eneolitico Antico e un altro del Bronzo Antico\Medio; l'Enolitico Medio, tipo Gaudo, è noto più all'interno dai vecchi rinvenimenti di Materdei, mentre il Bronzo Medio Iniziale è presente fuori dal territorio di Parthenope, a piazzale Tecchio, che si può considerare l'inizio dell'area flegrea (e anche in altri siti minori). Infine il Bronzo Finale è noto da rinvenimenti archeologici nell'area più a valle, presso l'attuale area costiera del porto. La città di Parthenope ebbe la sua fondazione ad opera dei Cumani. I reperti archeologici fanno risalire il periodo di fondazione al terzo quarto dell'VIII secolo a.C., coevo dunque alla fondazione di Cuma. Tali ricerche hanno dimostrato che Parthenope, sorta in posizione particolarmente favorevole su di uno sperone roccioso circondato su tre lati dal mare, rientrava in una logica di approdi e capisaldi cumani (epineion). Esso permetteva un controllo diretto ed efficiente di tutti quei traffici via mare, in maniera particolare di quelle rotte tirreniche in direzione degli empori minerari toscani e laziali. Parthenope, oltremodo, consentiva anche un approdo protetto e ben fornito per tutte quelle navi che facevano rotta per l' Iberia, la Sardegna e le Baleari. A valle, nell'attuale piazza del Municipio, era situato il porto, locazione che rimarrà invariata anche con la rifondazione della città. La città seppe prematuramente differenziarsi dalla metropolis, la sua città madre, ed assumere una posizione competitiva rispetto ad essa. Neapolis , ossia "città nuova" (in greco antico Νεάπολις), venne fondata, senza tema di errare, dai Cumani . Tale responsabilità di fondazione è asserita unanimemente da Strabone, Velleio Patercolo, Scimno di Chio, Lutazio e Tito Livio . Autori che da un lato rientrano in un'ottica cumana, dipendendo da fonti cumane, Patercolo, Strabone e Pseudo-Scymno, e dall'altro rientrano in un'ottica neapolitana, dipendendo da fonti neapolitane, Livio e Lutazio. I ritrovamenti archeologici dimostrano che il pianoro di Neapolis era diffusamente frequentato almeno dalla metà del VI secolo a.C. e che la "città nuova" sia da ricondurre alla fine dello stesso. La città venne concepita come una nuova Cuma ed in base ad uno schema planimetrico ortogonale si estendeva nel pianoro compreso tra le attuali chiese di Sant'Aniello a Caponapoli (p.zza Cavour), dei SS. Apostoli (San Lorenzo) e di Santa Maria Egiziaca (Forcella). La fondazione di Neapolis è da ricondurre all'aristocrazia cumana estromessa da Aristodemo di Cuma dopo la battaglia di Aricia nel 507 -506 a.C. ; oppure può essere ricondotta agli ultimi venticinque anni del VI secolo a.C., durante quel particolare clima politico che annunciò l'istituzione della Tirannide di Aristodemo, a Cuma.
Stabia (Stabiae) è una città dell' evo antico, corrispondente all'attuale Castellammare di Stabia, la cui storia ha origine intorno all'VIII secolo a.C. per terminare simbolicamente nel 1086, quando in un documento compare per la prima volta il nome di Castrum ad Mare ; venne distrutta insieme a Pompei ed Ercolano durante l' eruzione del Vesuvio del 79, anche se la ripopolazione avvenne immediatamente dopo, al contrario delle altre due città. Stabia comprendeva un territorio chiamato ager stabianus, corrispondente agli odierni comuni di Castellammare di Stabia, Casola di Napoli, Gragnano, Lettere, Santa Maria la Carità e Sant'Antonio Abate. Originariamente borgo fortificato, dopo la conquista di Lucio Cornelio Silla divenne luogo di villeggiatura per i patrizi romani, i quali costruirono principalmente ville d' otium, incentrate principalmente sulla collina di Varano. Nel territorio circostante sorgevano invece ville rustiche, adibite all'agricoltura. Sulla spiaggia di Stabia, durante l'eruzione del Vesuvio, trovò la morte Plinio il Vecchio. I popoli già residenti della piana del Sarno dal IX secolo a.C., come Opici prima e Osci poi, iniziarono a migrare nell'VIII secolo a.C. verso le coste ; cominciò quindi il popolamento di quella zona che a partire dal III-II secolo a.C. avrebbe preso il nome di stabiano : la prima testimonianza di questa denominazione viene data da un'iscrizione in lingua osca , risalente proprio a tale periodo, ritrovata nei pressi di porta Stabia a Pompei , e che dovrebbe ricondurre al latino stabulum, che significa stalla, forse a rimando dell'attività agricola che si svolgeva nella zona. Un insediamento stabile, con la costruzione di un vero e proprio villaggio, si ebbe nel VII secolo a.C., sul pianoro di Varano, una collina a picco sull'odierna Castellammare di Stabia, al confine con Gragnano, sia per la disponibilità di acqua, sia per la vicinanza con il mare: a conferma di questa ipotesi è il ritrovamento in una necropoli in località Madonna delle Grazie, utilizzata in questo periodo ; inoltre resti di passaggi umani sono stati rinvenuti anche presso Pozzano, Quisisana, Fratte e monte Coppola. Stabia, così come altre città vicine, risentì dell'influsso della cultura greca intorno al VI secolo a.C. quando divenne una sorta di emporion : ne sono conferma l'individuazione, durante studi stratigrafici a Villa San Marco, di ceramica greca, ma anche la stessa architettura delle case, che si avvicinava molto a quella ellenica, caratterizzata dalla mancanza di atrio ; l'influsso greco tuttavia si pensa provenire maggiormente da Sorrento che da Pompei. Il cambiamento delle rotte commerciali verso l' Etruria meridionale portò inevitabilmente Stabia a entrare nell'orbita etrusca : nelle necropoli sono state infatti ritrovate anfore e ceramiche di tipo etrusco-corinzio e cinque iscrizioni in lingua e alfabeto etruschi. È inoltre proprio sotto l'influenza etrusca che venne ridisegnata la fisionomia urbana del villaggio, acquisendone la tipica rete viaria regolare e diventando, oltre che un importante approdo marittimo, anche uno snodo viario verso Sorrento e Nuceria Alfaterna. Iniziò inoltre la costruzione di numerose fattorie sparse nella campagna circostante, in quella zona compresa tra i comuni di Santa Maria la Carità , Sant'Antonio Abate, Gragnano, Casola di Napoli e Lettere, che in seguito avrebbe preso il nome di Ager Stabianus.
Paestum, nome latinizzato del termine Paistom con il quale venne definita dopo la sua conquista da parte dei Lucani, è un'antica città della Magna Grecia chiamata dai fondatori Poseidonia in onore di Poseidone, ma devotissima a Era e Atena. L'estensione del suo abitato è ancora oggi ben riconoscibile, racchiuso dalle sue mura greche, così come modificate in epoca lucana e poi romana. In passato era nota anche come Pesto. È localizzata nella regione Campania, in provincia di Salerno, come frazione del comune di Capaccio Paestum, a circa 30 chilometri a sud di Salerno (97 chilometri a sud di Napoli). È situata nella Piana del Sele, vicino al litorale, nel golfo di Salerno, al nord del Parco nazionale del Cilento, Vallo di Diano e Alburni. La località è munita anche di un piccolo scalo ferroviario denominato per l'appunto Paestum, e di due piccole località adiacenti alla stazione denominate Capaccio scalo e Lido di Paestum.
La città è stata abitata fin dall' epoca preistorica. Ad oriente della Basilica, nell'area prospiciente l'ingresso, si sono rinvenuti manufatti databili dall'età paleolitica fino all' età del bronzo ; a sud di essa, verso Porta Giustizia, sono stati scoperti i resti di capanne, a testimonianza dell'esistenza di un abitato preistorico. Nell'area del Tempio di Cerere, e tra questo e Porta Aurea, si sono trovate attestazioni archeologiche che documentano uno stanziamento di età neolitica. In effetti sia la Basilica che il Tempio di Cerere si trovano su due lievi alture (probabilmente in epoca preistorica più accentuate), per cui si può immaginare che esse fossero occupate da due villaggi, separati da un piccolo torrente che scorreva dove oggi si trova il Foro. Forse in epoca eneolitica le due alture furono abitate dalla popolazione di origine egeo-anatolica appartenente alla facies della Civiltà del Gaudo, che poi scelse come luogo privilegiato per le sue sepolture la località Gaudo, situata a 1,4 chilometri a nord di Paestum. La fonte letteraria principale sulla fondazione di Poseidonia è costituita da un passo di Strabone, che la connette alla attività dei Sibariti. L'interpretazione di questo passo è stata lungamente discussa dagli studiosi. Sulla base delle evidenze archeologiche raccolte finora, l'ipotesi interpretativa più valida è quella secondo cui la fondazione della colonia sarebbe avvenuta in due tempi: al primo impianto, consistente nella costruzione di una fortificazione ("theikos") lungo la costa, sarebbero seguiti l'arrivo della massa dei coloni e la fondazione vera e propria ("oikesis") della città di Poseidonia sul sito dell'odierna Paestum Dai dati archeologici contestuali, si può tentare una ricostruzione verosimile del quadro che portò alla nascita della città: verso la metà del VII secolo a.C. , la città di Sibari iniziò a creare una serie di "sub-colonie" lungo la costa tirrenica, con funzioni commerciali: tra esse si annoverano Laos ed uno scalo, il più settentrionale, presso la foce del Sele, dove venne fondato un santuario dedicato ad Hera, con valenza probabilmente emporica. I Sibariti giunsero nella piana del Sele tramite vie interne che la collegavano al Mare Jonio. Grazie ad un intenso traffico commerciale che avveniva sia per mare entrando in contatto con il mondo greco, etrusco e latino sia via terra commerciando con le popolazioni locali della piana e con quelle italiche nelle vallate interne - nella seconda metà del VII secolo a.C. si sviluppò velocemente l'insediamento che poi dovette dar luogo a Poseidonia, sviluppo della città accelerato certamente anche da un preciso progetto di inurbamento. Una necropoli, scoperta nel 1969 subito al di fuori delle mura della città, contenente esclusivamente vasi greci di fattura corinzia, attesta che la polis doveva essere in vita già intorno all'anno 625 a.C. Dal 560 a.C. al 440 a.C. si assiste al periodo di massimo splendore e ricchezza di Poseidonia. Tale apice fu dovuto a diversi fattori, alcuni dei quali si possono ravvisare, ad esempio, alla recessione della presenza e dell'influenza etrusca sulla riva destra del Sele nella prima metà del VI secolo a.C.. Con l'allentarsi della presenza etrusca, si dovette creare un vuoto di potere ed economico nella zona a nord del Sele, vuoto di cui non poté non avvantaggiarsi ed approfittare Poseidonia. A tale evento devono aggiungersi altri due tragici accadimenti: la distruzione della città di Siris (= Policoro) sul Mar Jonio, da parte di Crotone, Sibari e Metaponto, con la conseguenza un predominio di Sibari in tutta la regione della Siritide, per cui dovettero intensificarsi i traffici interni tra Poseidonia e la Siritide; e la distruzione di Sibari stessa nel 510 a.C., ad opera di Crotone. L'esplosione di benessere e di ricchezza che si riscontra a Poseidonia, che coincide con quest'ultimo avvenimento, fa sospettare che buona parte dei Sibariti, fuggiti dalla città distrutta, dovettero trovare rifugio nella loro sub-colonia, portandovi le proprie ricchezze. Ascrivibile al medesimo periodo è la costruzione di un monumentale sacello sotterraneo: potrebbe trattarsi di un cenotafio dedicato ad Is, mitico fondatore di Sibari, eretto a Poseidonia dai profughi Sibariti. Nello stesso arco cronologico, a distanza di cinquant'anni l'uno dall'altro, vengono eretti anche la cosiddetta Basilica (560 a.C. circa), il Tempio cosiddetto "di Cerere" (510 a.C. circa) ed il Tempio cosiddetto "di Nettuno" (460 a.C. circa).
Πηγή: https://it.m.wikipedia.org/wiki/Paestum

https://it.m.wikipedia.org/wiki/Pompei_antica

https://it.m.wikipedia.org/wiki/Parthènope

https://it.m.wikipedia.org/wiki/Stabia

https://it.m.wikipedia.org/wiki/Storia_della_Campania

История Понтийский Греков Оттоманской Понт и Геноцид Греков

После падения Константинополя в 1453 году турки захватили Афинское герцогство (1456 год), взяли Фивы, остров Лесбос и Морею (1460 год), кроме некоторых недоступных горных мест Лаконии и немногих приморских пунктов.
Последние, так же как и острова Архипелага и Ионического моря, принадлежали Венецианской республике, имевшей притязания на всю Грецию. Борьба Турции с Венецией продолжалась два с половиной века. В 1470 году турки захватили о. Негропонт (Эвбею) и вернули Морею, отнятую было венецианцами. Баязет II по мирному договору 1503 года получил города Лепанто, Наварин, Модон, Корон и некоторые другие. В 1540 году была завоевана Навплия. Мир 1573 года оставил венецианцам лишь несколько крепостей на албанском берегу, Кандию и Ионийские острова. Кандия была взята турками в 1666 году. Следующая война (1687-1699) была удачнее для венецианцев: они успели завладеть Мореей, но скоро, в 1715 году потеряли её вновь; потеря была закреплена Пассаровицким миром 1718 года. Обращенная в турецкую провинцию Греция была разделена на пашалыки. Несмотря на грубый произвол администрации, угнетение греков было не столь велико, как это можно было бы предполагать, особенно в первое время. Направленное главным образом к вымогательству возможно большего количества податей, оно не коснулось ни церкви, ни местного самоуправления и эти два института спасли греческую национальность от гибели. В Константинополе только 8 церквей были обращены в мечети; остальные остались за христианами. Султан Магомет II назначил греческим патриархом Геннадия и предоставил духовенству свободу от личных податей. Фактически положение христиан в турецких провинциях было несравненно лучше, чем положение протестантов в католических странах или шиитов в той же Турции. Самостоятельно управлявшаяся греческая церковь сохраняла юрисдикцию над православными и служила центром, связующим греческих подданных Порты. Общины управлялись выборными димогеронтами, которые, в свою очередь, выбирали начальников епархий, коджабашей. Права общин были так широки, что даже подати, налагаемые на Морею, определялись на съезде димогеронтов в Триполице, конечно при сильном участии правительства, а раскладка их по димархиям уже совершенно зависела от местных, то есть выборных, властей. Местами, именно, на севере (в Эпире, Фессалии и Македонии), они сохранили даже свою полицию, арматолов, сначала имевшую целью борьбу с клефтами, а потом вместе с ними немало содействовавшую освобождению Греции.
Точно так же греки сохранили свои школы, руководимые духовенством; благодаря этому они во все время турецкого господства выделялись своим образованием из ряда других турецких подданных; многие из них, преимущественно фанариоты, достигали высоких ступеней на турецкой государственной службе. Несмотря на эти вольности, а отчасти, может быть, и благодаря им, ненависть греков к победителям всегда была сильна. Этому содействовало презрение, которое турки выказывали к «райам» (стаду) и которое выразилось, между прочим, в обязательных для греков форме и цвете платьев и домов. Ещё важнее был политический и экономический гнет, достаточно тяжелый, чтобы вызывать протест, но недостаточно систематический, чтобы раздавить национальность и уничтожить стремление к свободе. Центральное правительство не преследовало злоупотреблений местных властей; даже льготы духовенству были парализованы системою бакшишей (взяток), разъедавшей турецкий государственный организм; местом патриарха скоро стали торговать, как всяким другим; свобода богослужения тоже вызывала бесконечные вымогательства и нарушалась по капризу любого паши. Необеспеченность собственности повела к упадку земледелия и распространила среди греков занятие торговлей; этому способствовали полная свобода торговли и отсутствие (в первые века после падения Константинополя) таможен. Мало-помалу торговля в Турции сосредоточилась почти исключительно в руках греков, из которых на протяжении XVIII века очень многие составили себе крупные состояния. К моменту восстания торговый флот греков доходил до 600 судов. Тем сильнее стало стремление к иному.
Вилайет Трабзон находился на северо-востоке Османской империи, на южном побережье Чёрного моря. Площадь провинции составляла 32 тысячи 400 квадратных километров. В начале двадцатого века, вилайят подразделялся на шесть санджаков Самсун, Трабзон, Лазистан, Гюмюшхане, Орду и Гиресун. Согласно переписи населения 1885 года (данные опубликованы в 1908 году), население провинции составляло 1587164 человек, из которых кроме мусульманского населения (турки, лазы, курды, черкесы 800 789 человек составляли: греки около 700.000, армяне около 80.000 и ассирийцы до 20.000 (по другим данным число армян было выше). Понти́йцы понтийские греки этническая группа греков, потомки выходцев из исторической области Понт на северо-востоке Малой Азии (современная Турция). Самоназвание ромеи (римляне). Говорят на понтийском языке.
Геноцид греков систематические этнические чистки греческого населения Османской империи на его исторической родине в Анатолии во время Первой мировой войны и сразу после неё (1914-1923). В качестве отдельного эпизода геноцида греков в Османской империи выделяют геноцид понтийских греков. Геноцид был инициирован правительством Османской империи против греческого населения империи и включал в себя резню, принудительную депортацию, включавшую в себя марши смерти, сводные высылки, деспотичные наказания, а также разрушением православных культурных, исторических и религиозных памятников. По данным различных источников, несколько сотен тысяч османских греков погибли во время этого периода. Большинство беженцев и пострадавших бежали в Грецию (в общей сложности беженцы составили более четверти населения Греции до их начала). Некоторые, особенно жители в восточных провинций, укрылись в соседней Российской империи . Таким образом, к концу греко-турецкой войны 1919-1922 годов, большинство греков Малой Азии бежали или были убиты. Оставшиеся были переданы Греции в соответствии с условиями обмена населением между Грецией и Турцией в 1923 году, который оформил исход и сделал невозможным возвращение беженцев. Другие этнические группы Османской империи также подверглись геноциду в этот период, в том числе ассирийцы и армяне , и некоторые учёные и организации признали эти события как часть одной политики геноцида. Число жертв геноцида греков по разным оценкам составляет от 350 тыс. до 1,2 млн человек. союзники осудили начатую османским правительством резню как преступление против человечности. В 2007 году Международная ассоциация исследователей геноцида приняла резолюцию о признании кампанию против христианских меньшинств Османской империи, в том числе греков, как геноцид. Некоторые другие организации также приняли решения о признании кампании как геноцида: парламенты Греции, Кипра, Швеции, Армении, Нидерландов и Австрии. В марте 1915 года в окрестностях города Смирны (ныне Измир) и в причерноморском регионе Понт младотурками была осуществлена резня греков, призванных незадолго до этого в турецкую армию. Последующие этнические чистки в отношении греческого населения Турции активно проводились турецкими националистами под руководством Мустафы Кемаля (Ататюрка) во время Греко-турецкой войны 1919-1922 годов. Именно 19 мая 1919 года, день высадки войск Кемаля в Самсуне и начало второй волны резни, отмечается как день Геноцида понтийских греков. Между тем, несмотря на фактическое сохранение союза Греции и Великобритании после окончания в 1918 году Первой мировой войны, Британия так и не оказала содействия грекам. При этом, Резня в Изникско-Измитском регионе, в ходе которой было истреблено население исторической Вифинии, начатая в апреле 1920 года и продолжавшаяся год, была произведена кемалистами на территории остававшейся под турецким (султанским) и, частично, под английским контролем. Известно, что большевики негласно поддерживали пантюркистов -младотурок, а затем в открытую поддержали кемалистов. По договоренности с Советской Россией, новая Турция перестала претендовать на кавказские республики (Армению, Грузию, Азербайджан) и обратила все свои силы против греков. 24 сентября 1998 года , единогласным решением, парламент Греции постановил считать 14 сентября Днём Памяти геноцида малоазийских греков турками 18 декабря 2007 года Международная ассоциация исследователей геноцида ( англ. International Association of Genocide Scholars IAGS) 83 % от общего количества принявших участие в голосовании приняла резолюцию о признании геноцида греков и ассирийцев в Османской империи в 1914-1923 годах, призвав турецкие власти Турции признать геноцид христианских меньшинств, принести извинения и возместить причинённый ущерб. Чило жертв греков Малой Азии от геноцида составляет до 1,5 млн человек. По демографическим данным, из греческого населения Османской империи, составлявшего 2.700.000 человек на 1914 год, выжившими впоследствии оказались 1.221.000, число уничтоженных в ходе геноцида составляет от 1,3 до 1,5 млн, из которых 350.000 были греки Понта и 1.150.000 греки остальной части Малой Азии (Восточной Фракии, Анатолии и Кипра). 19 мая 2009 года после конференции на тему «100 лет отрицания Геноцида», которая прошла в Одессе, греческой и армянской диаспорой города Одессы и Одесской области было подписано совместное заявление Президенту Украины В. А. Ющенко по поводу признания геноцида понтийских греков и геноцида армян, которое было подписано главами общин и представителями диаспоры. Примечательно, что в самой Турции 19 мая отмечают национальный праздник День молодёжи и спорта, учреждённый в память высадки 19 мая 1919 года Мустафы Кемаля в Самсуне и началом кемалистской революции. Но именно эту дату греки считают началом кемалистского этапа геноцида греков Понта.
Πηγή: https://ru.m.wikipedia.org/wiki/Геноцид_греков

https://ru.m.wikipedia.org/wiki/Османская_Греция

https://ru.m.wikipedia.org/wiki/Понтийцы

https://ru.m.wikipedia.org/wiki/Трабзон_(вилайет)

The Byzantine Greek nobility of Nova Epirus and the surnames of Arvanites of modern Greece

The Arvanitic nobility was an elite hereditary ruling class in Byzantine Nova Epirus, parts of the western Balkans and later in parts of the Ottoman world. The Arvanitic nobility was composed of landowners of vast areas, often in allegiance to states like the Byzantine Empire, various Serbian states, the Republic of Venice, the Ottoman Empire and the Kingdom of Naples in addition to the Arvanitic principalities. They often used Byzantine, Latin or Slavic titles, such as sebastokrator, despot, dux, conte and zupan. The Muzaka family was loyal to the Byzantine Empire. For their loyalty to Byzantium, the head of the family Andrea II Muzaka gained the title of Despot in 1335, while other Muzakas continued to pursue careers in Byzantine administration in Constantinople. The first state of Albania in the Middle Ages it was ruled by the Progoni family and extended from the Drin river to the southern boundary of the Ohrid lake. Its rulers were known in Catholic sources with the titles of judices, while in Byzantine ones the titles mentioned are those of the grand archon and the panhypersebastos. Arvanitic nobility was included into hierarchy of the feudal system of Serbian Empire without any discrimination and participated in the work of the highest government institutions, where Arvanites archons had the same rights as the Serbian nobility had. Serbian emperor wanted to gain the support of the Arvanitic nobility so he confirmed the privilleges Kruje had been granted by the Byzantine Empire. The religion of the Arvanitic nobility depended on the religion of their lords, or the power that could threaten their political existence. Until the end of 14th century the Arvanitic nobility were Christians (Orthodox or Catholic). After the Battle of Savra in 1385 most of the local nobility in Albania became vassals of the Ottoman Empire and began converting to Islam. In the end of 17th century the nobility in Albania was majority islamized. The official language of correspondence in the Medieval principalities in Albania controlled by local nobility were mainly Greek and less Latin or Slavic. Arvanites are a bilingual population group in Greece who traditionally speak Arvanitika, a medieval dialect of the Albanian language along with Greek. They settled in Greece during the late Middle Ages and were the dominant population element of some regions of the Peloponnese and Attica until the 19th century. Arvanites today self-identify as Greeks and do not consider themselves to belong to Albania or the Albanian nation. They call themselves Arvanites (in Greek). Arvanitika was brought to southern Greece during the late Middle Ages by settlers from what is today Albania. Arvanitika is also closely related to Arbëresh, the dialect of Albanian in Italy, which largely goes back to Arvanite settlers from Greece. Arvanitika shares many features with the Tosk dialect spoken in Southern Albania. However, it has received a great deal of influence from Greek, mostly related to the vocabulary and the phonological system. At the same time, it is reported to have preserved some conservative features that were lost in mainstream Albanian Tosk. Arbanon was an autonomous principality, the first Albanian entity during the Middle Ages, initially part of the Byzantine Empire and later of the Despotate of Epirus. The state was established by archon Progon in the region of Kruja, in c. 1190. Progon was succeeded by his sons Gjin and then Demetrius, who attained the height of the realm. After the death of Demetrius, the last of the Progon family, the principality came under Gregory Kamonas, and later Golem, until its dissolution in 1255. Throughout its existence, the principality was an autonomous dependency of its neighbouring powers, first Byzantium and, after the Fourth Crusade, Epirus, while it also maintained close relations with Serbia.
1) The Arianiti were an Byzantine Greek noble family that ruled large areas in Albania and neighbouring areas from the 11th to the 16th century. Their domain stretched across the Shkumbin valley and the old Via Egnatia road and reached to the east today's Bitola. A secondary surname used by the Arianiti family since the 14th century was Komneni surname, which derives from the Byzantine imperial house of Komnenos. The first of the family to bear was possibly married to a female descendant of Golem of Kruja and could be related to a Comneni Budaresci princeps, who lived around 1300 in central Albania, although any connection to any member can't be verified as all Arianitis used Komneni as a second surname by the mid to late 14th century as a means to strengthen their noble status and territorial claims. The surname Shpata appears in Latin sources of the late 14th and early 15th century in reference to a Comin Spata, who could possibly be Komnen Arianiti, father of Gjergj Arianiti, who was also mentioned in contemporary documents as Aranit Spata. It is unclear whether the Arianitis adopted it through intermarriage with the Shpata family of central Albania or as a toponymic that derives from the region of Shpat, which they held in the Middle Ages. If the intermarriage theory is correct, the adoption of the surname must have happened in the 14th century. Golemi was used as a byname by some members of the Arianiti family. David Arianites is generally considered to be the first member of the Arianiti clan that is attested in historical documents, although the connection to the late 13th century Arianiti family can't be verified due to lack of sources. As attested in the works of George Kedrenos, in the 1001-1018 period he served the Byzantine Emperor Basil II as strategos of Thessalonica, and later strategos of Skopje. David Arianites fought against the Bulgarians in Strumica, Skopje and the area of Skrapar. Gjergj Arianiti or George Araniti (1383-1462) was an Albanian lord who led several campaigns against the Ottoman Empire. He was father of Donika, the wife of Scanderbeg, as well as great uncle of Moisi Arianit Golemi. Gjergj Arianiti is enumerated in Albanian folk tellings. Gjergj Arianiti was Skanderbeg's ally within League of Lezhë only for a short period of time because he abandoned their alliance after the defeat in Berat in 1450. Robert Elsie emphasizes that Arianiti was often Skanderbeg's rival who allied with the Kingdom of Naples in 1446, left his alliance with Skanderbeg by 1449 and allied with Venice in 1456.
2) The Bua or Boua was an Byzantine Greek noble family of Albania. According to G. Schiro, "Bua" originated as a cognomen , perhaps a diminutive derived from Benedetto. Another possible derivation is from bua, " buffalo ". It was not kin (blood relatives) with the earlier Spata family. Its members were: Peter Bua (fl. 1450s), Morean rebel leader,
Theodore Bua (fl. 1479), Venetian mercenary captain, Mercurio Bua (1478–1542), Venetian mercenary captain, son of Theodore.
3) The Spata family was an Byzantine Greek noble family of Albania active in the 14th, 15th and 16th centuries, initially as Venetian vassals and later as Ottoman vassals. The family's progenitors were the brothers John Spata and Sgouros Spata. It is possible that the name "Spata" is derived from the Latin and Greek spatha meaning "long sword", which is found in Albanian as shpatë meaning "sword". In the first half of the 14th century, mercenaries, raiders and migrants known as Arvanites flooded into Greece (specifically raiding Thessaly in 1325 and 1334). In 1358, Arvanites and Vlachs overran the regions of Epirus, Acarnania and Aetolia and established two principalities under their leaders, John Spata and Peter Losha. Naupactus (Lepanto) was later taken in 1378. The Spata family frequently collaborated with Ottomans and saw them as protectors of the Spata family. Although German historian Karl Hopf provided a genealogy of the Spata family, it is deemed by modern scholarship as "altogether inaccurate".
4) Peter Losha was an Byzantine Greek nobleman in medieval Epirus, the leader of the Mazaraki and Malakasi clans, who served as the despot of Arta from 1359 until his death in 1374, mostly as vassal under Serbian magnates Simeon Uroš (1359-1366) and Toma Preljubović (1366-1367, 1370-1374), though at times independent (1367-1370). Peter and John Bua Spata had been given the title despot in 1359 by Simeon Uroš, the brother of deceased Emperor Stefan Dušan, following their victory over Nikephoros II Orsini, who had sought to recover Epirus.
5) The House of Kastrioti was an Byzantine Greek royal and noble family of Albania active in the 14th and 15th centuries as the rulers of the Principality of Kastrioti. The first Kastrioti mentioned in historical documents was a kephale of Kanina in 1368. At the beginning of the 15th century the family controlled the region around Debar (modern FYROM and Albania) at the end of the 14th and the beginning of the 15th century. The most notable member was George Kastrioti or Skanderbeg, a magnate and general, regarded an national hero of Albania. After the fall of the Principality and Skanderbeg's death in 1468 the Kastrioti family gave their allegiance to the Kingdom of Naples and were given control over the Duchy of San Pietro in Galatina and the County of Soleto in the Province of Lecce, Italy, where a maternal branch of the family still exists today as part of the Sanseverino family. Kastrioti, who was a kephale of Kanina in 1368, was the first member of the Kastrioti family mentioned in historical documents. In the 14th century, Kastrioti family was one of the less powerful noble families in Albania, whose power and influence was far less than those of Thopia, Dukagjini, Balšići or Arianiti. According to several historians, their surname has its origin in the Greek word kastro ("castle"; also Latin castrum). The list of titles used by Kastrioti family are: Lord of Sina and Lower Gardi, 1368, Lord of Emathia and Vumenestia, Prince of Kruja, Lord of Albania, Duke of San Pietro in Galatina, Count of Soleto, Signore of Monte Sant'Angelo, Signore of San Giovanni Rotondo,
Baron of Gagliano, Baron of Salignano, Baron of Arigliano.
6) The Matranga was an Byzantine Greek noble family of Albania during 13th and 15th centuries. Members of this family include local rulers, Byzantine officials and writers. After the occupation of Albania by the Ottoman Empire, part of the family emigrated to Italy and settled in the Arbëresh villages of Southern Italy, where they have continued to preserve the Arvanitic language. Before 1284, the Matranga family was either a vassal of Charles of Anjou, in the period when he created Kingdom of Albania, or of his nephew Philip of Taranto. They were first documented in 1297 in a Ragusian document. Members of the Matranga family were attacking Ragusian merchants in the region of Karavasta Lagoon. Rulers of the territory between the cities of Durrës and Vlore, they were described as subjects to the Byzantine Emperor at the time. The Matranga family have become vassal of the Byzantine Emperor in the period between 1284 and 1288, when the region, which was part of the Kingdom of Albania, was captured by the Byzantine Empire. Accepted the Angevin overlordship again in 1304, when Philip of Taranto recaptured Durrës with the help of local Albanian noblemen. During this period members of the family were also active in the Byzantine administration. A person named Mataringides, who had a part in a plot against Andronikos II Palaiologos, is mentioned as a student of Manuel Moschopoulos and led to his imprisonment for Manuel has taken a pledge for his student. Another member of the family, Nicholas Matarangos, became one of the four general judges, member of the highest imperial court and had a prominent role in the Byzantine civil war of 1341-1347. After the oath of allegiance to Philip of Taranto, the Matrangas continued to maintain close ties with the Angevin family. The advancing Kingdom of Serbia was a source of continuous preoccupation. A certain Paul Mataranga is mentioned in 1319, together with other Albanian lords, in a coalition with Philip of Taranto against Stephen Milutin. However their territories were eventually included in the Kingdom of Serbia before 1343. After the death of Stefan Dušan (1355), a member of the family, Blasius Matarango (al. Vlash Matranga), subsequently ruled a principality in the territory between Shkumbin and Seman as sevastokrator between 1358 and 1367, recognized under the suzerainty of
Symeon Uroš. There is a city in modern Thessaly in Greece called Mataranga.
7) The Muzaka were an Byzantine Greek noble family of Albania that ruled over the region of Myzeqe (central Albania) in the Late Middle Ages. The Muzaka are also referred to by some authors as a tribe or a clan. The earliest historical document that mention Muzaka family is written in 1090 by the Byzantine historian Anna Komnene. At the end of the 13th and beginning of the 14th century members of the Muzaka family controlled a region between the rivers of Devoll and Vjosë. Some of them were loyal to the Byzantine Empire while some of them allied with Charles of Anjou who gave them impressive Byzantine-like titles (such as sebastokrator) in order to subdue them more easily. During a short period, Serbian Emperor Stefan Dušan (r. 1331-1355) occupied Albania including domains of Muzaka family but after Dušan's death they regained their former possessions. After the Battle of Savra in 1385 the territory of Albania came under the Ottoman Empire; they served the Ottomans until 1444 when Theodor Corona Musachi joined Skanderbeg 's rebellion. When the Ottomans suppressed George Kastrioti Skanderbeg's rebellion and captured the territory of Venetian Albania in the 15th century many members of the Muzaka family retreated to Italy. Those who stayed in Ottoman Albania lost their feudal rights, some converted to Islam and achieved high ranks in the Ottoman military and administrative hierarchy. Notable members of the family include Gjon Muzaka, Theodor Corona Musachi, Jakub Bey Musachi who was 15th century sanjakbey of the Ottoman Sanjak of Albania and Ahmet Pasha Kurt who was 18th century sanjakbey of the Sanjak of Avlona. The last notable member of Muzaka family who found refugee in Italy died in Naples in 1600. The surname exists in many Arvanitic families of modern Southern Greece.
8) The Progon  Byzantine Greek family established the first autonomous state in Albania, the Principality of Arbër, under the influence of the Byzantine Empire, the
Despotate of Epirus and the Kingdom of Serbia. Progon, the founder, held the title of archon (lord), while one of his sons, Dimitri, held the title of panhypersebastos. The family had a considerable degree of autonomy. The family disappears in historical sources after 1216, following the death of Dimitri. Progon was the first Albanian ruler known by name, an archon of the Kruja fortress (Krujë) and its surroundings (" Arbanon"). He ruled between 1190 and 1198. Progon was succeeded by his two sons, Gjin, and Dimitri. Little is known about archon Progon who was the first ruler of Kruja and its surroundings, between 1190 and 1198. The Kruja fortress stayed in the possession of the Progon family, and Progon was succeeded by his sons Gjin, and later Dimitri. Before 1204, Arbanon was an autonomous principality of the Byzantine Empire. He is mentioned with his two sons in an inscription from the St. Mary Monastery in Trifandina, Gëziq, northern Albania. The titles archon (held by Progon) and panhypersebastos (held by Dimitri) is a sign of Byzantine dependence.
9) Thopia family was one of the most powerful Byzantine Greek feudal families of Albania in the Late Middle Ages. It was initially part of the nobility of the Angevin Kingdom of Albania. The first mention of the Thopia is from 1329, when Tanusio Topia was mentioned as one of the counts of Albania. In 1338, Tanusio was mentioned as Count of Matia (conte di Matia). According to Anamali & Prifti, Tanusio had a brother, Dominik, who was a high cleric and served as a counsel of Robert of Anjou. By 1340 the Thopia controlled much of the territory between the rivers Mati and Shkumbin rivers. Together with the Muzaka family, they agreed to recognize Angevin suzerainty after rebelling against the Serbs. However except for Andrea Muzaka who defeated the Serbs in a battle in the Peristeri mountains, no action was taken to realize the treaty with the Angevins. Under Karl Topia the family reached its zenith. After the death of Emperor Stefan Dušan (1355), Karl managed to capture much of central Albania which was part of the Serbian Empire until then. In 1362 his forces attacked the city of Durrës, then in Angevin hands. Although he couldn't capture the city, he forced them to pay an annual tribute to his family. In 1368 Karl managed to capture the city of Durrës. Around 1370 Karl attacked the dominions of the Muzaka family and managed to capture from them the territory between Shkumbin and Seman . Now the territory of Thopia extended from Mat river to Seman , reaching its maximum extension. This aggressive behavior brought a complicated situation and many enemies. In 1376 Louis of Évreux, Duke of Durazzo who had gained the rights on the Albanian Kingdom from his second wife, attacked and conquered the city. However, in 1383, Karl Topia took control of the city again. Muzaka family allied with Balša II against Thopia. In the beginning of 1385, the city of Durrës was captured by Balša II in a surprise attack. Karl called for Ottoman help and Balša's forces were defeated in the Battle of Savra. Topia recaptured the city of Durrës the same year and held it until his death in 1388. Afterwards, the city of Durrës was inherited by his son Gjergj, Lord of Durrës. In 1392 Gjergj surrendered the city of Durrës and his domains to the Venice. After the death of Karl, his dominion was divided between his daughter Helena Thopia and his son Gjergj Thopia. Gjergj kept the city of Durrës and his surroundings which he later surrendered to Venice Republic , while Helen Thopia kept the city of Krujë and its surroundings. She was married to Venetian nobleman Marco Barbarigo . The count Niketa Thopia , a cousin of Gjergj, ruled in the region south of Durrës. In 1403, Niketa Thopia managed to capture the city of Krujë from his cousin Helena, thus gaining another part of the territory previously held by Thopia. He had good relations with Venice which was interested in having some buffer zone between them and advancing Ottoman army. However, in 1412, Niketa Thopia suffered a heavy defeat from the forces of Teodor II Muzaka. He himself felt prisoner and with the intervention of Ragusan Republic he was released, but only after giving some territories around Shkumbin river to Muzaka family. Upon his death in 1415, the castle of Krujë felt to the Ottomans. Later well known representatives include Tanush Thopia a famous commander of George Kastrioti Skanderbeg army and the commander of Krujë garrison during Second Siege of Krujë.
10) The Gropa family was Byzantine Greek noble family of Albania which controlled the region between Pogradec, Ohrid and Debar in the period 12th - 14th century. In the 14th century they were dedicated to Orthodoxy because of the political relations with
Archbishopric of Ohrid. Pal Gropa, a nobleman of the Kingdom of Albania was given extended privileges by Charles I of Naples on May 18, 1273: "nobili viro sevasto Paulo Gropa »casalia Radicis maioris et Radicis minons, пeс non Cobocheste, Zuadigoriсa, Sirclani et Сraye, Zessizan sitam in valle de Ebu". A member of Gropa family, Andrea Gropa , ruled the region and the city of Ohrid as a vassal to King of Serbia Vukašin Mrnjavčević until his death in 1371 and later to Vukašin's son Prince Marko. After a while he became semi-independent from Prince Marko and was referred to as Župan and Gospodar of Ohrid (Lord of Ochrid). After Andrea's death his lands were again under direct Marko's rule. Zacharia Gropa is mentioned by Athanase Gegaj as one of the military commanders of Skanderbeg's forces.
Πηγή: https://en.m.wikipedia.org/wiki/Albania_under_the_Byzantine_Empire

https://en.m.wikipedia.org/wiki/Gjergj_Arianiti

https://en.m.wikipedia.org/wiki/Arianiti_family

https://en.m.wikipedia.org/wiki/Bua_family

https://en.m.wikipedia.org/wiki/Category:Bua_family

https://en.m.wikipedia.org/wiki/Shpata_family

https://en.m.wikipedia.org/wiki/Losha_family

https://en.m.wikipedia.org/wiki/Kastrioti_family

https://en.m.wikipedia.org/wiki/Mataranga_family

https://en.m.wikipedia.org/wiki/Muzaka_family

https://en.m.wikipedia.org/wiki/Progon,_Lord_of_Kruja

https://en.m.wikipedia.org/wiki/Progon_family

https://en.m.wikipedia.org/wiki/Thopia_family

https://en.m.wikipedia.org/wiki/Gropa_family

https://en.m.wikipedia.org/wiki/Albanian_nobility

https://en.m.wikipedia.org/wiki/Arvanitika

https://en.m.wikipedia.org/wiki/Arvanites

https://en.m.wikipedia.org/wiki/Principality_of_Arbanon

Οι Τσαμηδες στην κατεχόμενη Ήπειρο και πατριωτική δράση των ανταρτών του ΕΔΕΣ του Ν. Ζερβα

Ο εξισλαμισμός στην Ήπειρο άρχισε επί Οθωμανού σουλτάνου Μουράτ Β', εξηπλώθη δε επικινδύνως μετά την ήττα του Σκεντέρμπεη, οπότε οι μεγάλοι κτηματίες ηναγκάσθησαν να εξισλαμισθούν για να διατηρήσουν τα τιμάριά τους, αξιωθέντες τού τίτλου «μπέηδες» κατά κληρονομιά. «Τούτους κάτω από ψυχολογικό εξαναγκασμό εμιμήθησαν και οι πτωχοί κολλήγοι». Τη σκληρότερη τυραννία όμως υπέστη ή Ήπειρος, κατά τον Ν. Πατσέλη, μετά τον θάνατο τού Σκεντέρμπεη, «διότι εφ’ όσον χρόνον εμάχετο ούτος προς το Οθωμανικόν Κράτος, ή Ήπειρος συνεμμάχει μαζύ του. Διά τούτο μετά τον θάνατόν του, οι Οθωμανοί την μετεχειρίσθησαν απανθρώπως, αναγκάσαντες τον πληθυσμών εις εξισλαμισμόν. »Ο ισλαμισμός των Χριστιανών λέγει, ιδίως εις την καλουμένην σήμερον Β. Ήπειρον, έκαμε τας μεγαλυτέρας προόδους, όταν ό Γ. Καστριώτης, ηρνήθη την πίστι του εις τον Σουλτάνο και την μουσουλμανικήν θρησκείαν». «Η διπλή αυτή αποστασία, προσθέτει εξ άλλου ό Καντεμίρ, ηρέθησεν τόσον τον Αμουράτ, ώστε ούτος μετέτρεψεν όλας τας χριστιανικάς εκκλησίας τής χώρας των Αρβανιτών και ίνα κάμη όσα ηδύνατο εξιλαστήρια θύματα προς ικανοποίησιν τού Μωάμεθ, διέταξε επί ποινή θανάτου να περιτμηθούν όλοι οι Ηπειρώται. Ή μέθοδος αύτη, τονίζει, είχεν αναριθμήτους νεοφωτίστους. Ολόκληρος δε ή χώρα εις ολίγον διάστημα εμυήθη εις την μωαμεθανικήν πίστιν. Εξαίρεσιν απετέλεσαν εις τον προσηλυτισμόν εκείνον οι καθολικοί Αλβανοί (Μιρδίται) και το τμήμα το οποίον επεκτείνεται από την Οχρίδα προς Βορράν έως την Χειμάρραν προς Νότον, το οποίον διετήρησεν την ελληνικότητά του, κατά μέγα μέρος δε και την γλώσσαν, παρά την επίμονη αντίδρασι των αλβανικών φυλών». Ομαδικοί εξισλαμισμοί στην Ήπειρο παρουσιάζονται και μετά το 1640 και εδεκάτισαν τον ελληνικόν πληθυσμών πού μέχρι τότε πλεόναζε απόλυτα έναντι των Αλβανών και Τούρκων με αναλογία ένα προς δέκα. Ο Eton ανεβίβαζε τούς Έλληνας στα 4)5 τού πληθυσμού, οι δε Πουκεβίλ και Λήκ στα 9)10. Την αναλογία αυτή δε δέχεται και ό Αραβαντινός, που αντλεί τις πληροφορίες του από τον Κουβαρά. Αυτός είναι ό λόγος διά τον οποίον οι Τούρκοι τής Ηπείρου θεωρούνται «Ρωμηογυρισμένοι ή Ρωμηογυρίσματα». Κατά τον Πουκεβίλ μάλιστα «Οι Μωαμεθανοί τής Ηπείρου είναι Έλληνες περιτετμημένοι». «Μικρόν μετά την άλωσιν, γράφει ό Κων. Παπαρρηγόπουλος, το πλήθος εξισλαμισθέντων Χριστιανών ήτο τοσούτον, ώστε ή διδασκαλία τού νέου θρησκεύματος δεν επρόφθανε να γίνη εις τούς νεοφωτίστους, ώστε ήρχιζαν να μη τηρώνται αυστηρώς αι διατάξεις αυτού. Ο δε Μωάμεθ Β’ ηναγκάσθη (1474) δηλ. δέκα Χρόνια μετά την κατάρρευσι Σκεντέρμπεη να επιβάλη δι’ αυτοκρατορικού ορισμού την αυστηράν τήρησιν των διατάξεων». Κατά το χρονικό των Τσαραπλανών, γραμμένο το 1848 «και σαν επάρθηκε ή πόλις ή βασιλεύουσα εις τούς χρόνους 1453, τότε αγρίεψαν οι Τούρκοι κατεπάνω τα των Χριστιανών και έστειλαν ορισμούς και εχαλούσαν τας εκκλησίας και τα κάστρα και έγιναν μεγάλες ταραχές και κλαυθμός ανεκδιήγητος, έως δύο χρόνους έστειλαν παρηγορίαν σε τούτα τα μέρη και έτσι ησύχασαν και εκάθησαν ό καθένας εις τον τόπον του, όστις θέλει ας στοχασθή τα επάνω Φραστανά, Διπαλίτσα, Αβαρίτσανη, Λαχανόκαστρον και ολούθε, όπού ωσάν έφυγαν δεν ματαγύρισαν οπίσω, ηύρεν ό καθένας τόπον όπου τού άρεσε και έμειναν». Τα λεγόμενα όπως τού χρονικού τούτου, πιστεύομε πώς δεν έχουν καμιά απολύτως σχέσι με την άλωσι τής Κων/πόλεως, αλλά εναρμονίζονται απολύτως με τα γραφόμενα τού Καντεμίρ, ό οποίος φαίνεται να είναι πλησιέστερος προς την πραγματικότητα και ανάγονται στα μετά την κατάρρευσι Σκεντέρμπεη. Γιατί ή κατάκτησι τής Ηπείρου Αλβανίας ήταν ολοκληρωμένη 23 ολόκληρα χρόνια προ τής Αλώσεως, με την κατάληψι των Ιωαννίνων το 1430, και συμπίπτει με την επανάστασι Καστριώτη μετά την αποτυχία τής οποίας εδραιωμένος πια ό Μωαμεθανισμός εκακουργούσε αχαλίνωτος. Εξ άλλου προκειμένου περί εξισλαμισμών των νεωτέρων χρόνων, ό μητροπολίτης Βελεγράδων Αλεξούδης, γράφει: Περί το 1735-1840, φαίνεται πώς το πλείστον μέρος των κατοίκων Αυλώνος, Βερατίου και των περιχώρων «αποταξάμενον τη Ιερά χριστιανική τού ανατολικού δόγματος θρησκεία». Ο δε Γ. Δημητρίου μάς πληροφορεί ειδικώτερα: «Όλη ή επαρχία τής Χειμάρρας, ως επί το πλείστον από τη μεριά τής θάλασσας απέναντι τής Κερκύρας, κατοικείται από τούς λεγομένους Τουρκοχριστιανούς ή μισοτούρκους και μισοχριστιανούς. Πιο μέσα δε προς την ενδοχώρα υπάρχουν άλλες μεγαλύτερες πόλεις, όπως ή Νίβιτσα, Λυκορώσια, Αγ. Βασίλειος κλπ. πού κατοικούν Χριστιανοί ή Έλληνες». Ο Ιωάν. Λαμπρίδης τέλος, λέγει τα εξής: «Η κατά τα έτη 1785—1740 αλλαγή τής πατρώας θρησκείας παρά τού πλείστου μέρους τής Αυλώνος και Μπερατίου εν τω τμήματι Μουζακιάς μάλιστα συνετέλεσε τα μέγιστα προς περιστολήν τού χριστιανικού στοιχείου ενθάδε ιδίως. Επιγραφαί δε ελληνικαί επί λίθων πολλαχού μετηνεγμένων και εντειχισμένων και ελληνικά νομίσματα, μαρτυρούν την αρχαίαν λαμπρότητα τής περιοχής ταύτης». «Οι εγκυρότεροι ιστορικοί και γεωγράφοι τής Ηπείρου, τονίζει επιγραμματικά ό Ν. Πατσέλης (ανωτ.), επί μακρά έτη εις τα Ιωάννινα πρόξενοι, όπως ό Eton (1780-1798), ό Πουκεβίλ (1806-1819) και Λήκ (1805-1822), όλοι ομολογούν, ότι από την ιστορία, τα ήθη, την γλώσσαν και τον εθνικόν χαρακτήρα, φαίνεται, ότι οι Μωαμεθανοί και Τουρκαλβανοί τής Ηπείρου, αρχικώς ήσαν Έλληνες οι οποίοι εξώμοσαν… »Από τον Αμβρακικόν όθεν κόλπον μέχρι και πέραν τού Σκούμπι ποταμού, Έλληνες είναι από αρχαιοτάτων χρόνων αυτόχθονες και γηγενείς και όχι άποικοι ούτε ξένοι παρεπίδημοι. Εις την Ήπειρον δεν έχομεν «Γραικομανίαν», όπως μερικοί αργυρώνητοι και ανιστόρητοι επαναλαμβάνουν, αλλά βαθέως ερριζωμένην γνησίαν ελληνικήν ψυχήν, την οποίαν ουδείς εισβολεύς δύναται να σβύση, όπως απέδειξεν ή ανδρεία αντίστασις του πληθυσμού εις τον απαίσιον εισβολέα τής 28- 10- 1940 και έδωσεν αφορμήν εις την επαρχίαν αυτήν να γράψη μιαν από τας ενδοξωτέρας σελίδας της».
Τσαμουριά ονομάζεται η περιοχή εκείνη της Ηπείρου, που εκτείνεται κατά μήκος της ακτής ανάμεσα στις εκβολές του ποταμού Αχέροντα και μέχρι το Βουθρωτό και ανατολικά μέχρι τους πρόποδες του όρους Ολύτσικας (Τόμαρος). Η περιοχή ταυτίζεται με τη Θεσπρωτία και ένα  μικρό της τμήμα  ανήκει σήμερα στην Αλβανία με κέντρο την κωμόπολη Κονίσπολη. Για την προέλευση της ονομασίας υπάρχουν πολλές εκδοχές. Η περισσότερο ανταποκρινόμενη στην πραγματικότητα φαίνεται να είναι η εκδοχή που κάνει λόγο για παραφθορά του ονόματος του ποταμού Θύαμις (Καλαμάς), με παραφθορά του με την πάροδο του χρόνου: Θύαμις, Θυάμις, Τσ(ι)άμης, δηλ. ο κάτοικος που βρίσκεται κοντά στον Θύαμη ποταμό, την Θυαμυρία, την Τσ(ι)αμουριά.
Στο θέμα των Τσάμηδων ενδιαφέρουσα προσέγγιση είναι της Λέκτορος Νεότερης Ελληνικής Ιστορίας και Αρχαιολογίας ΑΠΘ Ελευθερίας Κ. Μαντά, η οποία κατάφερε να προσεγγίσει ένα σύνθετο και ευαίσθητο θέμα με προσοχή, συστηματικότητα και χαμηλούς τόνους. Κατά την Μαντά, οι Τσάμηδες ήταν ένας παραδοσιακός αγροτικός, συμπαγής και κλειστός πληθυσμός που για συγκυριακούς λόγους εξαιρέθηκε της ανταλλαγής του 1922. H συμβίωσή τους με το χριστιανικό στοιχείο της περιοχής υπήρξε εξαρχής προβληματική: η πολιτισμική διαφοροποίηση, οι κτηματικές διαφορές και η στάση του ελληνικού κράτους απέναντί τους, ενίσχυσαν την καχυποψία τους και επέτρεψαν τη δράση εξτρεμιστικών αλυτρωτικών στοιχείων στην Αλβανία. Πάνω εκεί βασίστηκε και η Ιταλία για να θέσει τσαμικό θέμα και να δικαιολογήσει την εισβολή του 1940. Είναι δεδομένο από τις ιστορικές μαρτυρίες των κατοίκων της Θεσπρωτίας ότι οι Τσάμηδες ποτέ δεν αισθάνθηκαν Έλληνες. Και όταν κατά την Ιταλική επίθεση της 28 Οκτωβρίου ο Ελληνικός Στρατός υποχώρησε στο Νότιο Τομέα, οι Τσάμηδες αποτέλεσαν την εμπροσθοφυλακή του Ιταλικού Στρατού. Με γιορτές και πανηγύρια ύψωσαν στο Μαργαρίτι την Αλβανική σημαία. Με την αντεπίθεση του Ελληνικού Στρατού και την υποχώρηση των Ιταλών οι ένοπλοι Τσάμηδες, πυροβολώντας από τα νώτα τα προελαύνοντα Ελληνικά τμήματα, προξένησαν πολλά θύματα εις αυτά. Για τα διαπραχθέντα αδικήματα από τους Τσάμηδες κατά την διάρκεια των πολεμικών επιχειρήσεων το Ελληνικό Κράτος έδειξε μεγαλοψυχία και γενναιοφροσύνη. Κατά την Κατοχή τάχθηκαν ανεπιφύλακτα όλοι στο πλευρό του Ιταλικού Στρατού Κατοχής, με την ελπίδα, ότι θα αποσπάσουν την συγκατάθεση της Ιταλικής Κυβερνήσεως για ενσωμάτωση της Θεσπρωτίας στο Αλβανικό Κράτος. Στα τρία χρόνια της Κατοχής οι Τσάμηδες βοηθούσαν με ένοπλα τμήματα τα Ιταλικά κι αργότερα τα Γερμανικά στρατεύματα στις επιχειρήσεις εναντίον των Ελλήνων ανταρτών. Προέβησαν κατά το χρονικό αυτό διάστημα σε ανομολόγητα εγκλήματα κατά του χριστιανικού στοιχείου της περιοχής. Οι αναρίθμητοι φόνοι, οι βιασμοί των γυναικών, οι πυρπολήσεις των σπιτιών, η κλοπή ολοκλήρων ποιμνίων και άλλων κινητών πραγμάτων, ήταν συνηθισμένες πράξεις. Μεταξύ άλλων φόνευσαν και το Νομάρχη Θεσπρωτίας. Στις 29-9-1943, ύστερα από την απόφαση της Τσάμικης ηγεσίας, της Μιντζιλισί Ινταρέ, αποφασίζεται ο “αποκεφαλισμός” της Ελληνικής ηγεσίας της περιοχής. Επιλεκτικά, συλλαμβάνονται πενήντα δύο Έλληνες και δεμένοι οδηγούνται ενάμισι χιλιόμετρο έξω από την Παραμυθιά, στον Αη Γιώργη, με συνοδεία πενήντα Τσάμηδων και δεκαπέντε Γερμανών. Ο επικεφαλής Γερμανός αξιωματικός γλυτώνει τρεις και εκτελούνται οι υπόλοιποι σαράντα εννιά. Παπάς, γιατρός, Γυμνασιάρχης, Σχολάρχης, Δήμαρχος, καθηγητές, δάσκαλοι, επιχειρηματίες, αγρότες, έπεσαν τραγουδώντας το “Γέρο Δήμο” και το “Έχε γεια”. Την ίδια μέρα της εκτέλεσης μπαίνει στην Παραμυθιά ο καινούργιος Δεσπότης Δωρόθεος, παρόλο που ο Πρόεδρος του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού, Ελβετός Μπίκελ, τον προέτρεπε να μη πάει. Κανένας Χριστιανός δεν παραβρέθηκε στην υποδοχή. Παντού τρόμος θανάτου. Ο Δεσπότης, τριαντάχρονος τότε, μόνο με το Διάκο του, πηγαίνει κατ’ ευθείαν στον Γερμανό φρούραρχο, τον πείθει και αφήνει ελεύθερους τους πεντακόσιους Χριστιανούς, κρατούμενους Παραμυθιώτες και την επομένη, με συνοδεία δύο Γερμανούς στρατιώτες παίρνει και πέντε χριστιανούς, πηγαίνει στον τόπο της θυσίας και ενταφιάζει τους σαράντα εννιά άταφους μάρτυρες. Η υποχώρηση των Ιταλών και η επιστροφή των Ελλήνων κατοίκων έθεσε σε κίνηση μια δυναμική αντεκδικήσεων που κατέληξε στην εκδίωξη των Τσάμηδων το 1944, από τις ανταρτικές ομάδες του ΕΔΕΣ, που κυριαρχούσαν στην περιοχή, ίσως και με μη προβλεπόμενο και νόμιμο τρόπο θα λέγαμε. Η Ιταλική, αρχικά, και η Γερμανική Κατοχή συνοδεύτηκαν από βία. Οι ηγέτες των Τσάμηδων αποδεδειγμένα συνεργάστηκαν με τις κατοχικές αρχές, καθ’ όλη την διάρκεια της κατοχής και συμμετείχαν σε διώξεις, λεηλασίες, καταστροφές, καταδόσεις και μαζικές εκτελέσεις, η πιο γνωστή από τις οποίες υπήρξε η εκτέλεση 49 επιφανών κατοίκων (προκρίτων) της Παραμυθιάς, τον Σεπτέμβριο 1943, γεγονός που συγκλόνισε και στιγμάτισε την συνείδηση των Ελλήνων κατοίκων και έθεσε τους Τσάμηδες εκτός της Ελληνικής κοινωνίας της Θεσπρωτίας. Αυτό το γεγονός, το μίσος και την απέχθεια του τοπικού πληθυσμού εκμεταλλεύτηκαν οι τοπικοί ηγέτες του ΕΔΕΣ, καταγόμενοι από την ευρύτερη περιοχή, οι οποίοι έδρασαν με υπερβάλλοντα ενθουσιασμό και με πρωτοβουλίες που αγνοούσε η ηγεσία του ΕΔΕΣ, πλην όμως δεν το απέτρεψε. Παρόλο που ο ΕΔΕΣ ήταν μια αποκεντρωμένη οργάνωση όπου, αντίθετα με το EAM, η κεντρική διοίκηση δύσκολα έλεγχε τους τοπικούς οπλαρχηγούς, τίποτε δεν δείχνει ότι η ηγεσία του είχε την παραμικρή (και πραγματική) διάθεση να τους συγκρατήσει. Η κοινωνική-τοπική-ιστορική-πολιτική συγκυρία τον Σεπτέμβριο του 1944 επέτρεπε την «τελική λύση» του τσαμικού ζητήματος στην περιοχή της Θεσπρωτίας. Με την εκδίωξη των Τσάμηδων από την περιοχή της Θεσπρωτίας, οι περιουσίες των διαμοιράστηκαν δια κλήρου στους Έλληνες κατοίκους. Από πληροφοριοδότης και οργανωτής της πολιτικο-στρατιωτικής δραστηριότητας των μουσουλμάνων Τσάμηδων στη Θεσπρωτία, ο Nuri Dino γίνεται διοικητής του ομώνυμου τάγματος στο Αργυρόκαστρο για να εμπλακεί τελικά σε υποθέσεις μαύρης αγοράς, όπως τον κατηγορεί ο ομοϊδεάτης ανταγωνιστής του, νομάρχης Αργυροκάστρου. Παρόλα αυτά οι σχέσεις του με τη γερμανική στρατιωτική διοίκηση της Ηπείρου θα παραμείνουν μέχρι το τέλος στενές.
Τον Ιούνιο του 1944, η φαντασίωση της ένωσης της Θεσπρωτίας με τη Μεγάλη Αλβανία, όπως την είχε υποσχεθεί ο Χίτλερ, βρίσκεται προς το τέλος της. Και ο Nuri Dino το γνωρίζει. Η αποστολή του τώρα είναι να υπερασπιστεί τη de facto εξουσία των μουσουλμάνων Τσάμηδων στην περιοχή αυτή κάτω από στρατιωτικά αντίξοες έως δραματικές για εκείνον συνθήκες. Η εξουσία των Τσάμηδων απειλείται ευθέως από τον ΕΔΕΣ και τις συμμαχικές δυνάμεις, οι οποίες επιδιώκουν τον πλήρη έλεγχο των θεσπρωτικών ακτών και τη δημιουργία εκτεταμένου προγεφυρώματος για εφοδιασμό της ελληνικής αντίστασης, προκειμένου να οργανωθούν οι δολιοφθορές στις αποχωρούσες γερμανικές δυνάμεις. Αυτό που καταφέρνει ο ηγέτης της μουσουλμανικής μειονότητας, παρά την πίεση που δέχονται οι δυνάμεις του, είναι να οργανώσει και να πετύχει το καλοκαίρι του 1944 την εκκένωση της περιοχής νοτίως του Καλαμά με ελάχιστες απώλειες. Οι συμμαχικές δυνάμεις και ο Ζέρβας παρέχουν συνειδητά τον αναγκαίο χρόνο για την επιχείρηση αυτή, η οποία στην πρώτη της φάση δεν ήταν αναίμακτη, καθώς ήταν αδύνατον να ελεγχθούν από πράξεις αυτοδικίας και αντεκδίκησης οι μαχητές των στρατιωτικών μονάδων του Ζέρβα στην περιοχή, και ειδικά εκείνοι που η ίδια η ζωή τους είχε σημαδευτεί επί τέσσερα χρόνια από τη κατοχική βία των ενόπλων Μουσουλμάνων της Θεσπρωτίας και των οποίων αγαπημένα πρόσωπα είχαν δολοφονηθεί από αυτούς. Σε σύγκριση πάντως με τα αιματηρά επεισόδια με θύματα (εθνοτικά) Γερμανούς και άλλους πρόσφυγες που καταγράφηκαν κατά την προέλαση του κόκκινου στρατού τους τελευταίους μήνες των συγκρούσεων στο ανατολικό μέτωπο, τα βίαια επεισόδια εναντίον αμάχων Μουσουλμάνων στην Παραμυθιά, το Καρβουνάρι, την Πάργα και τους Φιλιάτες, το καλοκαίρι και το Φθινόπωρο του 1944, ήταν εξαιρετικά περιορισμένα, και αυτό επειδή τελικά ο Ζέρβας μπόρεσε να επιβάλει την αναγκαία πειθαρχία για την περιφρούρηση του συγκεντρωμένου σε διάφορα ασφαλή σημεία άμαχου μουσουλμανικού πληθυσμού.
Η εκκένωση του συνόλου σχεδόν του μουσουλμανικού πληθυσμού της Θεσπρωτίας με εξαίρεση τους λίγους μουσουλμάνους μαχητές που ήταν ενταγμένοι στο αντάρτικο του ΕΔΕΣ κυρίως από το χωριό Κόντρα της Γκρόπας ήταν, ίσως, μια από τις λίγες ρεαλιστικές αποφάσεις που πήρε ο Nuri Dino όταν δεν μπορούσε πλέον παρά να παραδεχτεί ότι το σενάριο του αλυτρωτισμού είχε ακυρωθεί οριστικά. Η τραγωδία, όμως, της υπόθεσης αυτής δεν βρίσκεται στην αυτοκαταστροφική πορεία της ηγεσίας των μουσουλμάνων Τσάμηδων της Θεσπρωτίας, αλλά στο ότι η ηγεσία αυτή, χωρίς να συναντήσει στο εσωτερικό της μειονότητας τους φραγμούς και τις αντιστάσεις που θα περίμενε κανείς, κατάφερε και παγίδευσε το σύνολο σχεδόν των ομοεθνών της να συμμετάσχουν στην υλοποίηση της αλβανικής μεγάλης ιδέας, να υπολογίσουν σε λάθος σύμμαχο για την πραγμάτωση της ένωσης της Θεσπρωτίας με την Αλβανία και τελικά να οδηγηθούν αναγκαστικά στον ξεριζωμό, στα πλαίσια μιας εθνοκάθαρσης εξ αντανακλάσεως, παρόμοια με εκείνες που σημειώθηκαν με γερμανικούς πληθυσμούς σε χώρες της Ανατολικής Ευρώπης με την προέλαση του σοβιετικού στρατού. Ότι ο ξεριζωμός ήταν το πιο αναίμακτο σενάριο, αν η συμμαχία με τη Wehrmacht κατέρρεε, το γνώριζε, όπως αποδεικνύεται από τη μελέτη των γερμανικών στρατιωτικών αρχείων, η ηγεσία της μειονότητας από πολύ νωρίς. Αποφάσισε όμως να αναλάβει το ρίσκο και να παίξει με συνέπεια το χαρτί του αλυτρωτισμού, μιλώντας στα μέλη της μειονότητας μέχρι τα τελευταία για «νίκη» και για «απελευθέρωση» της Θεσπρωτίας. Η ηγετική ομάδα των μουσουλμάνων Τσάμηδων έπαιξε κυριολεκτικά με τη φωτιά και έχασε.
Πηγή: http://www.paramythia-online.gr/tsamides.htm
http://www.elkosmos.gr/i-omadiki-exislamismi-stin-ipiro-ke-vorio-ipiro/
http://www.liberal.gr/arthro/56848/amyna--diplomatia/2016/tsamides-kai-Tsamouria---i-istoriki-alitheia.html

http://eoeaedes.blogspot.is/2015/05/blog-post.html?m=1

Απόκρυφα μυστικά χειρόγραφα : Τα χειρόγραφα της Νεκράς θάλασσας και του Χηνοβοσκιου της Αιγύπτου

Την ‘Aνοιξη του 1947 ένας νεαρός Βεδουίνος βοσκός που ονομαζόταν Μωχάμετ Αντ Ντχιμπ, ανακάλυψε μέσα σε μια σπηλιά πήλινα δοχεία. Η σπηλιά βρισκόταν κοντά στη βορειοδυτική όχθη της Νεκράς Θάλασσας, περίπου 12 χιλιόμετρα από την Ιεριχώ, κοντά στα ερείπια του Κιρμπέτ Κουμράν. Μέσα στα δοχεία υπήρχαν φύλλα από δέρμα, συσκευασμένα σε πάνινες λινές θήκες, τα οποία οι Βεδουίνοι πούλησαν σε κλεπταποδόχους της Βηθλεέμ. Ετσι ξεκινά η ανακάλυψη των χειρογράφων, που χαρακτηρίστηκε ως η σπουδαιότερη αρχαιολογική ανακάλυψη του προηγούμενου αιώνα. Από τις αρχές του 20ου αιώνα, το παγκόσμιο σιωνιστικό κίνημα του Θεόδωρου Χέρτσελ είχε αναζωπυρωθεί. Το κράτος του Ισραήλ ήταν έτοιμο να δημιουργηθεί στα παλαιστινιακά εδάφη και ολόκληρη η Μέση Ανατολή βρισκόταν σε έκρυθμη κατάσταση. Οι σιωνιστές άρχισαν να αγοράζουν παλαιστινιακή γη από τους Τούρκους μεγαλοκτηματίες που την κατείχαν, διώχνοντας τους Παλαιστίνιους δουλοπάροικους των Τούρκων. Η διακυβέρνηση της Παλαιστίνης αποφασίστηκε να δοθεί στους Βρετανούς, οι οποίοι ήταν ευνοϊκά διακείμενοι στη δημιουργία του Ισραηλινού κράτους, σε αντίθεση με τους Αραβες που δεν επιθυμούσαν μια τέτοια εξέλιξη. Οι συμπλοκές που ήταν σε καθημερινή βάση, έδωσαν τη θέση τους σε πραγματικές μάχες μετά την αποχώρηση των Αγγλων, οπότε δημιουργήθηκε το Ισραηλινό κράτος, διχοτομήθηκε η Ιερουσαλήμ και ανεξαρτητοποιήθηκε το κράτος της Ιορδανίας. Μέσα σε ένα τέτοιο πολεμικό κλίμα, με την ανάμιξη μυστικών υπηρεσιών και εκκλησιαστικών αρχών, τα χειρόγραφα του Κουμράν βρήκαν το δρόμο τους προς διαφορετικούς αποδέκτες. Οι πρώτοι από αυτούς ήταν ο Σύριος Μονοφυσίτης Επίσκοπος Αθανάσιος, ο καθηγητής Σουκένικ του Εβραϊκού Πανεπιστημίου, ο καθηγητής Χάρντινγκ στην Ιορδανία και ο Ιωσήφ Σάαντ, έφορος αρχαιοτήτων της Ιερουσαλήμ. Οι δύο τελευταίοι διεξήγαγαν και την πρώτη επίσημη αρχαιολογική έρευνα στο Κουμράν, στις 15 Φεβρουαρίου του 1949. Επειτα από κινηματογραφικού τύπου εξελίξεις που ξεσήκωσαν τη φαντασία της κοινής γνώμης, από συνολικά έντεκα σπηλιές συγκεντρώθηκαν χιλιάδες αποσπάσματα, που ανήκουν σε 600 διαφορετικά κείμενα, από τα οποία τα 150 ανήκουν στα Βιβλία της Παλαιάς Διαθήκης. Τα υπόλοιπα είναι γραμμένα στα εβραϊκά ή στα αραμαϊκά και χρησιμοποιούν κρυπτογραφικούς κώδικες, απλού τύπου. Βρέθηκε ένας σημαντικός αριθμός χειρογράφων στις 11 σπηλιές. Τα περισσότερα από αυτά δεν ήταν σε καλή κατάσταση, τόσο λόγω του χρόνου και της κακομεταχείρισης, την οποία υπέστησαν από τους Βεδουίνους, όταν τα τεμάχισαν για να κερδίσουν περισσότερα χρήματα. Η τοποθέτησή τους μέσα στα δοχεία, τυλιγμένα με λινά υφάσματα, ακολουθεί την πανάρχαια συνήθεια της «Γκνιζά», σύμφωνα με την οποία κείμενα που αναφέρουν το όνομα του Θεού δεν πρέπει να καταστρέφονται, ακόμα και αν χαρακτηρίζονταν ως αιρετικά. Η ανακάλυψη των χειρογράφων αποτέλεσε ένα σημαντικό πολιτικό ζήτημα, εξαιτίας της έκρυθμης πολιτικής κατάστασης που επικρατούσε εκείνα τα χρόνια στην περιοχή. Παρά τις προσπάθειες διαφόρων, όπως ο Μητροπολίτης Αθανάσιος, να αποκομίσουν χρηματικά οφέλη, τα ξένα πανεπιστήμια δίσταζαν να τα αποκτήσουν, λόγω του ότι μπορούσαν οι περγαμηνές να χαρακτηρίζονταν ως προϊόντα αρχαιοκαπηλίας. Οι δυνάμεις που αναμετρούνταν στην περιοχή, θεωρούσαν η καθεμία πως τα χειρόγραφα της ανήκαν και επ’ ουδενί δέχονταν να πέσουν στα χέρια των αντιπάλων τους. Ταυτόχρονα, με τη γνωστή βεβιασμένη και μη τεκμηριωμένη στάση που κράτησαν τα Μέσα Ενημέρωσης, διαδόθηκε πως τα χειρόγραφα που χρονολογούνταν από τον 2ο π.Χ έως και τον 2ο μ. Χ αιώνα, περιείχαν αναφορές που απειλούσαν το οικοδόμημα του χριστιανισμού. Πιθανώς να περιείχαν εκφράσεις που, ενώ ο χριστιανισμός θεωρούσε πως πρώτος ο Ιησούς εξέφρασε, να αποδείκνυαν πως ήταν συνηθισμένες αντιλήψεις εκείνη την εποχή. Η ανάμιξη της Εκκλησίας θεωρούνταν επιβεβλημένη μετά από αυτό και το Βατικανό προσέφερε ένα σημαντικό ποσό για να αποκτήσει τμήματα των χειρογράφων, κάτι που δεν επιθυμούσαν οι επιστήμονες, αφού αν περνούσαν τα κείμενα στη δικαιοδοσία του Βατικανού, θα τους απαγορευόταν η πρόσβαση και η μελέτη τους. Από την άλλη πλευρά ο Σιωνισμός που πλέον είχε αποκτήσει με τη βία το δικό του κράτος, ήθελε τα χειρόγραφα αυτά να αποτελούν έκθεμα στο μουσείο της Ιερουσαλήμ, ενώ οι Ραβίνοι θύμιζαν πως η «Γκνιζά» περιλάμβανε κείμενα αιρετικά και τους ανησυχούσε η πιθανότητα να αποδείκνυαν τα κείμενα πως η εξουσία τους στηριζόταν σε αιρετικές απόψεις. Η κάθε πλευρά, λοιπόν, είχε τους δικούς της λόγους για να ανησυχεί και να αμφιβάλει. Θα χρειαζόταν ολόκληρο βιβλίο για να αναλύσει τις παρασκηνιακές διαβουλεύσεις που συνέβησαν τότε, σε μια περίοδο ήταν πλήρης πολιτικοκοινωνικών εξελίξεων. Έχουν κάτι το ανατρεπτικό τα χειρόγραφα; Δεν διέκρινα κάτι τέτοιο. Έχουν έναν σαφέστατα Μεσσιανικό και λυτρωτικό χαρακτήρα, διέπονται από δυισμό, έχουν επιρροές από την περσική μυθολογία και παράδοση, είναι έντονα εσχατολογικά και αποτελούν παραλλαγές της εβραϊκής παράδοσης. Μιλούν για έναν μεγάλο πόλεμο που θα συμβεί λίγο πριν το τέλος του κόσμου, ανάμεσα στον άρχοντα του φωτός και τον άρχοντα του σκότους, στον οποίο θα επικρατήσει ο πρώτος. Για αυτό, προτρέπει τους πιστούς να βρίσκονται σε εγρήγορση και σε διαρκή εξύμνηση του Θεού και τους συμβουλεύει να καθαρίζονται από τις αμαρτίες μέσω των εξαγνιστικών λουτρών (βάπτισμα), το οποίο από όλα τα κείμενα φαίνεται πως οι ερημίτες το θεωρούσαν εξαιρετικά σημαντικό. Η ανακάλυψη των χειρογράφων, σε αντίθεση με διάφορες προσδοκίες, δεν είναι απειλητική για κανένα δόγμα. Αποτελεί την καταγραφή των συνηθειών, των κανόνων ζωής και του τρόπου μέσα από τον οποίο ερμήνευε τις Γραφές η σέκτα εκείνη των Εσσαίων. Είναι χρήσιμες πηγές για την αναπαράσταση της εποχής λίγο πριν το Χριστό και των ρευμάτων της σκέψης που επικρατούσαν τότε, που οδήγησαν στη διαμόρφωση της χριστιανικής σκέψης και του Μεσσιανικού Δόγματος, το οποίο απέκτησε στην πορεία εθνική χροιά. Σύμφωνα με τον Φλάβιο Ιώσηπο, Ιουδαίο ιστορικό του 1ου αιώνα, η προφητεία του παγκόσμιου ηγέτη ήταν η κινητήρια δύναμη της εξέγερσης των Ιουδαίων κατά της Ρώμης, που συνέβη το 66-70 μ. Χ. Και πως θα μπορούσε να μην είναι, όταν διαβάζουμε σε ένα από αυτά τα κείμενα το εξής. «Οι ουρανοί και η γη θα υπακούσουν το Μεσσία του .Ο Κύριος θα επισκεφτεί τους Χασιντίμ και τους Τσαντικίμ(..) θα δοξάσει τους ευσεβείς στο θρόνο του ουράνιου βασιλείου, θα απελευθερώσει τους αιχμαλώτους, θα κάνει τους τυφλούς να δουν, θα εγείρει τους καταπιεσμένους(..) θα θεραπεύσει τους ασθενείς, θα αναστήσει τους νεκρούς..
Ένα ακόμη κομμάτι, 25 κομμάτια, προστέθηκε στο παζλ των χαμένων Χειρογράφων της Νεκράς Θάλασσας, τα οποία βρέθηκαν πριν λίγα χρόνια και παραπέμπουν σε προ-Βιβλικό κείμενο, ηλικίας άνω των 2.000 χρόνων. Ερευνητές ανακοίνωσαν ότι βγήκαν στο φως άλλα 25 κομμάτια από τα Χειρόγραφα της Νεκράς Θάλασσας, τα οποία συμπλήρωσαν σημαντικά έγγραφα, αποσαφηνίζοντας το νόημά τους σε ικανό ποσοστό. Όπως ανακοινώθηκε, τα κομμάτια αφορούν τα βιβλία Έξοδος, Γένεσις, Λευιτικό, Δευτερονόμιο, Σαμουήλ, Ρουθ, Βασιλιάδες, Μικά, Νεεμίας, Ιερεμίας, Ιωήλ, ο Ιησούς του Ναυή, Κριτές, Παροιμίες, Αριθμοί, Ψαλμοί, Ιεζεκιήλ και Ιωνάς. Οι ανασκαφές στις σπηλιές του Κουμράν συνεχίζονται, ενώ, σύμφωνα με τους αρχαιολόγους, το κομμάτι από το βιβλίο του Νεεμία είναι το πρώτο, κάτι που σημαίνει ότι προστέθηκε ένα ακόμη στη λίστα των ευρημάτων.
Μια ενδεικτική επιλογή των ευρημάτων του Κουμράν φιλοξενούσε το 1999 το Μουσείο Ρωμαϊκών και Γερμανικών Αρχαιοτήτων στην Κολονία. Η προσεκτική παρατήρησή τους τιθασεύει τη φαντασία και μας επιτρέπει την κατάδυση στη ζωή και στις δοξασίες μιας θρησκόληπτης ομάδας εβραίων αναχωρητών. Υπήρξαν μανιώδεις γραφείς. Στην Κολονία εκτίθεται ένα μικροσκοπικό μελανοδοχείο που βρέθηκε στα ερείπια του οικισμού μέσα σε ένα δωμάτιο με ένα μακρόστενο τραπέζι. Κατά πάσαν πιθανότητα ήταν το αντιγραφικό εργαστήριο της κοινότητας, από το οποίο προέρχονται τα χειρόγραφα στις γύρω σπηλιές. Τα έκρυψαν εκεί μέσα σε πήλινα πιθάρια για να τα διασώσουν από τους Ρωμαίους επιδρομείς. Οι ευλαβείς Εσσαίοι όμως είχαν και άλλες έγνοιες. Εξελίχθηκαν σε δεινούς αγγειοπλάστες και εφευρέτες των πιάτων μιας χρήσεως, επειδή τους απαγορευόταν να χρησιμοποιήσουν δεύτερη φορά τη μολυσμένη από κρέας ή γάλα πήλινη γαβάθα τους. Αλλά και το θαυμάσιο ηλιακό τους ρολόι εξαιρετικής ακριβείας διασώθηκε ως σήμερα. Βάσει των κανόνων, αλίμονο στους ευσεβείς που δεν αφιέρωναν αυστηρά τουλάχιστον το ένα τρίτο της ημέρας και το ένα τρίτο της νύχτας στον στοχασμό επί των κειμένων της Τορά. Το πιο εντυπωσιακό έκθεμα της Κολονίας είναι αναμφίβολα ένα απόσπασμα σε μέγεθος εικοσάρικου από τον λεγόμενο Πολεμικό Κύλινδρο. Ο «Κύριος της Δικαιοσύνης» οδηγεί τους «Υιούς του Φωτός» στην αποφασιστική μάχη εναντίον των «Υιών του Σκότους». Η εβραϊκή διαθέτει ως γνωστόν ψηφία μόνο για τα σύμφωνα, τα δε φωνήεντα δηλώνονται με στίγματα πάνω ή κάτω από τα σύμφωνα. Το πολεμικό απόσπασμα του Κουμράν όμως στερείται στιγμάτων και εδώ αρχίζει η δουλειά του ερμηνευτικού καλειδοσκοπίου. Το κείμενο ενδέχεται να εννοεί ότι ο αρχηγός της κοινότητας φονεύει τους εχθρούς, ενδέχεται όμως να σημαίνει και το ακριβώς αντίθετο, ότι φονεύεται δηλαδή από τους εχθρούς, με τη συντριπτική συνέπεια η χριστιανική ιδέα του πάσχοντος μεσσία να εμφανίζεται ήδη στη φιλολογία των Εσσαίων του Κουμράν. Εμμεση βοήθεια υπέρ της πρώτης εκδοχής βρίσκουμε στα υπόλοιπα κείμενα της κοινότητας, όπου δεν υπάρχει η παραμικρή νύξη για ένα μεσσία που να αφίσταται από την κλασική εβραϊκή παράδοση του τιμωρού. Δύο ακόμη λαμπρά δείγματα από τη βιβλιοθήκη του Κουμράν: το χειρόγραφο του Λευιτικού με πολλές ορθότερες γραφές από το ως σήμερα γνωστό κείμενο και το χειρόγραφο των Ψαλμών, μήκους ενάμισι μέτρου, που μας αποκάλυψε για πρώτη φορά το εβραϊκό πρωτότυπο τριών ψαλμών. Ως σήμερα ήταν γνωστοί μόνο στην ελληνική και στη συριακή τους μετάφραση. Έστω και αν δεν εκτίθενται στην Κολονία, αξίζει να υπενθυμίσουμε ότι στην έβδομη σπηλιά του Κουμράν βρέθηκαν αποκλειστικά και μόνο ελληνικά χειρόγραφα, δεδομένο που κάνει πολλούς ερευνητές να πιστεύουν ότι εκεί κατοικούσε ο καθηγητής ελληνικών της κοινότητας. Ενα μάλιστα μικροσκοπικό απόσπασμα προκάλεσε σάλο, επειδή ταυτίστηκε με το Κατά Μάρκον Ευαγγέλιο, με συνέπεια η συγγραφή του να χρονολογηθεί πριν από το 68 μ.Χ. και να θεωρηθεί έτσι η πιο αυθεντική μαρτυρία για τον βίο και την πολιτεία του Ιησού. Τελικά έγκυροι κλασικοί φιλόλογοι με τη βοήθεια κομπιούτερ απέδειξαν ότι το λιλιπούτειο χωρίο θα μπορούσε κάλλιστα να είναι κείμενο του Θουκυδίδη ή ακόμη και του Ομήρου. Του χρόνου ολοκληρώνεται η έκδοση όλων των χειρογράφων και αποσπασμάτων του Κουμράν, οπότε η έρευνα θα περάσει στο δεύτερο στάδιο, στη γλωσσική και θεολογική επεξεργασία των πολύτιμων αυτών κειμένων από τους πιο φειδωλούς σε γραπτές μαρτυρίες αιώνες. Ανατρεπτικά συμπεράσματα για την ιστορία της εβραϊκής και της χριστιανικής θρησκείας δεν αναμένονται πλέον. Αλλά και χωρίς αυτά, τα χειρόγραφα της Νεκράς Θαλάσσης διατηρούν τη γοητεία τους γιατί μας μεταφέρουν σε μια ιστορική εποχή, σε ένα πνευματικό κλίμα, μέσα από το οποίο αναπήδησε τελικά και ο χριστιανισμός.
Τον Σεπτέμβρη του 1947 ο γάλλος ιστορικός Ζαν Ντορές μετέβη στην Αίγυπτο για μια σύντομη αποστολή που του είχε ανατεθεί. Κατά την παραμονή του στο Κάιρο, του δόθηκε η ευκαιρία να έρθει σε επαφή με τις συλλογές του Κοπτικού Μουσείου. Σε ανύποπτο χρόνο, ο διευθυντής του μουσείου Τόγκο Μίνα παρουσίασε στον Ζαν Ντορές ένα ογκώδες πακέτο, μέσα στο οποίο βρισκόταν ένα δερμάτινο κάλυμμα βιβλίου, που περιείχε μερικές σελίδες παπύρου οι οποίες ήταν γεμάτες από μεγάλα και όμορφα κοπτικά γράμματα, πιθανότατα του 3ου ή 4ου αιώνα μ.Χ. Ο Ζαν Ντορές αναγνώρισε ότι επρόκειτο για γνωστικά κείμενα, ένα εκ των οποίων έφερε τον τίτλο του Ιερού Βιβλίου του Μεγάλου Αοράτου Πνεύματος, ενώ ένα άλλο τον τίτλο του Απόκρυφου του Ιωάννου. Οι Τόγκο Μίνα και Ζαν Ντορές αμέσως ανέλαβαν να βάλουν τα φύλλα στη σωστή σειρά. Μετά από αυτή την εργασία έγιναν διακριτά πέντε έργα, από τα οποία τα δύο αποτελούσαν νέες εκδοχές του Κώδικα του Βερολίνου, που αποτελούσε ένα σύνολο αρχαίων χειρογράφων τα οποία είχαν ήδη ανακαλυφθεί και περίμεναν την πλήρη ερμηνεία τους.Τα εν λόγω κείμενα έφτασαν στα χέρια του Τόγκο Μίνα, όταν ένας έμπορος έργων τέχνης τα είχε προσφέρει σε έναν Κόπτη ακαδημαϊκό στο Κάιρο, τον Δρ. Τζ. Σόμπι, ο οποίος έστειλε τον έμπορο έργων τέχνης στο Κοπτικό Μουσείο. Έχοντας την άδεια του Τόγκο Μίνα, ο Ζαν Ντορές γνωστοποίησε τα κείμενα στον αιγυπτιολόγο Κανόν Ετιέν Ντριοτόν και στον καθηγητή Πουέκ. Εν τω μεταξύ, υπήρχαν φήμες, που είχαν διαδοθεί από καλά πληροφορημένους ανθρώπους, για μία ανακάλυψη χειρογράφων στο χωριό Χάμρα-Ντουμ, στα βόρεια του Λούξορ. Τελικά παρουσιάστηκε απτή απόδειξη, διότι ο συλλέκτης αρχαιοτήτων, Άλμπερτ Έιντ, είχε αποκτήσει κάποιες σελίδες, οι οποίες παρουσίαζαν ομοιότητες με αυτές του Κοπτικού Μουσείου. Επρόκειτο για κοπτικά έργα, και συγκεκριμένα για ένα Ευαγγέλιον της Αληθείας, ένα Λόγο στον Ρηγίνο για την Ανάσταση και κάποιες ακόμα άγνωστες πραγματείες. Τα χειρόγραφα βρέθηκαν θαμμένα σε έναν κεραμικό αμφορέα κοντά στην τοποθεσία της αρχαίας πόλης του Χηνοβοσκείου, στους πρόποδες του βουνού Τζαμπάλ αλ-Ταρίφ. Η ανακάλυψη έγινε το 1945. Αν και η ακριβής θέση όπου βρέθηκαν τα χειρόγραφα, δεν έχει εντοπιστεί, οι ειδικοί συγκλίνουν στο ότι ήταν θαμμένα σε έναν τάφο μακριά από τα μοναστήρια της γύρω περιοχής, σε ένα νεκροταφείο το οποίο κατά τα φαινόμενα δεν χρησιμοποιούσαν πλέον οι χριστιανοί.Στις 11 και 12 Ιανουαρίου του 1948, έγινε η ανακοίνωση από τον αιγυπτιακό Τύπο σχετικά με τα αποκτήματα του Κοπτικού Μουσείου. Ο Ζαν Ντορές και ο καθηγητής Πουέκ έστειλαν μια αναφορά στην Ακαδημία Επιγραφών και Γραμμάτων για τον κώδικα του μουσείου και για τον κώδικα του Άλμπερτ Έιντ, ενώ ο Τόγκο Μίνα δημοσίευσε τις ίδιες πληροφορίες στο Ινστιτούτο της Αιγύπτου. Την ίδια ώρα ανακαλύπτονταν και κάποια άλλα χειρόγραφα, που είχαν παραμείνει κρυμμένα γιατί δεν θεωρήθηκαν σημαντικά και έμειναν στο Κάιρο. Μετά την εκτίμηση του ως άνω κώδικα του Κοπτικού Μουσείου, κάποιο πρόσωπο κατάλαβε τη σημασία τους και τα αγόρασε στο σύνολό τους. Αυτό το πρόσωπο έστειλε ορισμένες φωτογραφίες των χειρογράφων στον Ζαν Ντορές, ζητώντας τη συμβουλή του. Ο τελευταίος απαρίθμησε περί τα σαράντα καινούργια έργα, με τίτλους όπως η Αποκάλυψη του Αδάμ στον υιό του Σηθ, το Ευαγγέλιον του Θωμά και μία Παράφρασις του Σημ. Σιγά σιγά αποκαλυπτόταν η ιερή βιβλιοθήκη μιας αρχαίας αίρεσης. Η ιδιοκτήτρια των χειρογράφων, κάποια δεσποινίς Ντατάρι, την άνοιξη του 1949 παρέδωσε ολόκληρη τη συλλογή των εγγράφων στον Τόγκο Μίνα, ο οποίος συνέστησε στο Συμβούλιο του Κοπτικού Μουσείου να την αποκτήσει. Το Συμβούλιο εξουσιοδότησε τον Ζαν Ντορές να συντάξει μια ειδική αναφορά – απογραφή των εγγράφων, που προσυπέγραψαν και οι Κανόν Ντριοτόν και Τόγκο Μίνα. Έτσι, το Συμβούλιο αποφάσισε να αποκτήσει τα χειρόγραφα και έκανε τις απαραίτητες ενέργειες για να πάρει από την Αιγυπτιακή κυβέρνηση ένα ποσό ικανοποιητικό για να δελεάσει τη δεσποινίδα Ντατάρι. Μετά την απογραφή και με άκρα μυστικότητα τα χειρόγραφα τοποθετήθηκαν σε ένα ταξιδιωτικό σάκο και αποτέθηκαν στην φροντίδα του Κανόν Ντριοτόν. Χάρη στη συγκατάθεση των Αιγυπτιακών αρχών, οι πρώτες σελίδες μιας κριτικής έκδοσης του πρώτου κώδικα δόθηκαν για εκτύπωση στο Εθνικό Τυπογραφείο του Παρισιού.Τον Οκτώβριο του 1949 πέθανε ο Τόγκο Μίνα, ενώ ένα ανολοκλήρωτο αλλά πολύτιμο χειρόγραφο που βρισκόταν στην κατοχή του Άλμπερτ Έιντ διέφυγε στην Ευρώπη και βρέθηκε στην κατοχή του Ινστιτούτου Γιουνγκ της Ζυρίχης. Το καλοκαίρι του 1952 ο σάκος όπου φυλασσόταν τα χειρόγραφα, πήρε τον δρόμο από την Υπηρεσία Αρχαιοτήτων προς το Κοπτικό Μουσείο, όπου είχε διοριστεί διευθυντής ο Δρ. Παχόρ Λαμπίμπ. Προηγουμένως, η δεσποινίς Ντατάρι, θεωρώντας ότι είχε εξαπατηθεί, είχε προβεί σε μήνυση εναντίον της αιγυπτιακής κυβέρνησης. Τον Οκτώβριο του 1956 συστάθηκε μια επιτροπή από ειδικούς για να επιμεληθεί την έκδοση των χειρογράφων. Ένα από τα έργα του λεγόμενου κώδικα Μπιντ, που έγινε γνωστός ως «Κώδικας Γιουνγκ», και συγκεκριμένα το Ευαγγέλιον της Αληθείας κατέστη δυνατό να εκδοθεί, ενώ και άλλα έργα εκδόθηκαν από άλλους συγγραφείς, αν και η ελλιπής δημοσιοποίηση των αρχών γύρω από το περιεχόμενο των χειρογράφων, επέτρεψαν την παραπληροφόρηση σε πολλές από αυτές της εκδόσεις. Συνεπώς, πολλές από τις θεωρίες που αναπτύχθηκαν δεν επρόκειτο να αντέξουν ως την πλήρη αποκάλυψη των όσων περιέχονται στα χειρόγραφα.
Το σύνολο των χειρογράφων του Χηνοβοσκιου έχει έκταση 1200 σελίδων και φυλάσσεται στο Κοπτικό Μουσείο του Καΐρου. Ανάμεσα στα έργα που περιλαμβάνει η συλλογή το σημαντικότερο όλων, αλλά και αυτό που προκάλεσε τις περισσότερες συζητήσεις και διαφωνίες, είναι αναμφισβήτητα το Κατά Θωμάν ευαγγέλιο, τα απόκρυφα λόγια του Ιησού που υποτίθεται ότι κατέγραψε ο Απόστολος Θωμάς. Στο ευαγγέλιο αυτό, βλέπουμε έναν εκδικητικό Ιησού, ο οποίος παιδί ακόμα, εκμεταλλευόμενος τις «θεϊκές» του δυνάμεις, σκορπίζει τον θάνατο στο διάβα του ακόμη και για ασήμαντη αφορμή. Ο Ιησούς του Θωμά, διαφέρει αρκετά απ' αυτόν των Ευαγγελίων της Καινής Διαθήκης, ενώ κάποιες από τις -υποτιθέμενες- ρήσεις του, επιφέρουν έναν επιπλέον πονοκέφαλο για την Εκκλησία π.χ. «Εάν νηστεύετε, θα φέρετε αμαρτίες πάνω σας, εάν προσεύχεστε, θα καταραστείτε και εάν δώσετε ελεημοσύνη, θα καταστρέψετε το πνεύμα σας...». Αξίζει να σημειωθεί, πως στο ευαγγέλιο τού Θωμά, τα «θαύματα» τού Ιησού που περιγράφονται στα «κανονικά» Ευαγγέλια, απουσιάζουν. Προχωρώντας ένα βήμα πιο πέρα, το χριστεπώνυμο πλήρωμα, είναι βέβαιο πως θα σκανδαλιστεί με το «Ευαγγέλιο της Μαρίας» και το «Ευαγγέλιο του Φιλίππου», καθώς σ' αυτά αφήνονται υπόνοιες, πως Ιησούς και Μαρία Μαγδαληνή, είχαν κάτι παραπάνω από μια σχέση δασκάλου και μαθήτριας. Φυσικά, η εκδοχή που αναφέρεται στα κείμενα αυτά, σύμφωνα με την οποία ο Ιησούς δεν πέθανε στον σταυρό (ακρογωνιαίος λίθος της χριστιανικής θρησκείας, μαζί βεβαίως με την «ανάσταση», πάνω στα οποία επικεντρώνονται τα «κανονικά» Ευαγγέλια), είναι επόμενο ότι επιφέρει επιπλέον τριγμούς στο χριστιανικό οικοδόμημα. Η Εκκλησία έχει απορρίψει αυτά τ' «απόκρυφα» κείμενα, ως «αποκυήματα φαντασίας», λες και η φαντασία και τα μυθολογήματα δεν είναι τα βασικά συστατικά και των «κανονικών» κειμένων. Πολιτικά προβλήματα και προσωπικές αντιζηλίες προκάλεσαν, δυστυχώς, πολυάριθμες καθυστερήσεις στην έκδοση των κειμένων. Τελικά, μετά από δεκαετίες μια συνολική μετάφραση στα Αγγλικά όλων των χειρογράφων και των κειμένων τους έγινε προσιτή στο παγκόσμιο κοινό χάρη στις προσπάθειες του James Robinson. Μια φωτογραφική αναπαραγωγή των φύλλων των παπύρων είναι επίσης διαθέσιμη. Από το 1975 άρχισε να εμφανίζεται σταδιακά μια ενδεκάτομη πλήρης κριτική έκδοση των κωδίκων με τον τίτλο The Coptic Gnostic Library. Εξήντα τόσα χρόνια μετά την πολύ σημαντική αυτή ανακάλυψη η συζήτηση για τα χειρόγραφα του Ναγκ Χαμαντί συνεχίζεται με αμείωτη ένταση τόσο σε καθαρά επιστημονικούς όσο και σε θρησκευτικούς κύκλους. Δε θα μπορούσε να γίνει διαφορετικά, αφού για πρώτη φορά περιήλθαν στα χέρια μας θρησκευτικά κείμενα που ήταν πριν άγνωστα ή γνωστά με αποσπασματικό και έμμεσο τρόπο. Τα χειρόγραφα περιλαμβάνουν πενήντα δύο κείμενα, από τα οποία έξι είναι επαναλήψεις άλλων κειμένων της συλλογής. Από τα υπόλοιπα σαράντα έξι, τα έξι ήταν ήδη γνωστά από παλαιότερα. Συνεπώς, τα πρωτότυπα κείμενα που περιέχει η συλλογή είναι σαράντα. Για τρία από τα σαράντα αυτά έργα διαθέταμε ήδη αποσπάσματα από άλλες πηγές, αλλά αυτά τα αποσπάσματα ήταν τόσο μικρά, ώστε δεν ήταν δυνατόν να καταλάβουμε με βεβαιότητα από ποια έργα προέρχονται μέχρι την ανακάλυψη της συλλογής του Ναγκ Χαμαντί.  Δέκα από αυτές τις πραγματείες σώζονται σε κακή κατάσταση και συχνά είναι αδύνατο να εξάγουμε το ακριβές νόημα του κειμένου ή να παρακολουθήσουμε την ανάπτυξη της σκέψης του συγγραφέα. Ο Robinson εκτιμά ότι το αρχικό σύνολο των σελίδων των κωδίκων ήταν 1239 φύλλα, από τα οποία σώζονται ολικώς ή μερικώς τα 1156. Έχουν διατηρηθεί τα καλύμματα των κωδίκων Ι-ΧΙ, τα οποία έχουν επενδυθεί εσωτερικά με χρησιμοποιημένους παπύρους, για να δίνουν την εντύπωση σκληρού εξωφύλλου. Η μελέτη αυτών των χρησιμοποιημένων παπύρων έδειξε ότι αποτελούν επιστολές ή έγγραφα οικονομικού χαρακτήρα. Τα ονόματα, οι τοποθεσίες και οι χρονολογικές αναφορές που εμπεριέχονται σ’ αυτούς βοήθησαν στη χρονολόγηση της συλλογής στα μέσα του 4ου αιώνα. Βεβαίως τα δεκατρία χειρόγραφα της συλλογής είναι αντίγραφα παλαιότερων κειμένων, ορισμένα από τα οποία πιστεύουμε ότι συντέθηκαν το 2ο αιώνα. H γλώσσα των κειμένων είναι η Κοπτική, ύστερη μορφή της Αιγυπτιακής. Χρησιμοποιούνται δύο διάλεκτοι αυτής της γλώσσας: η Σαχιδική για το μεγαλύτερο μέρος των κωδίκων και η Υπακμιμική για τους κώδικες Ι, Χ, ΧΙ. Μολονότι όλη η συλλογή είναι γραμμένη στην Κοπτική, το μεγαλύτερο μέρος των ειδικών θεωρούν ότι τα πρωτότυπα των έργων ήταν συνθεμένα στην Ελληνική. Δε γνωρίζουμε σχεδόν τίποτα γι’ αυτούς που έκαναν την πρώτη μετάφραση στην Κοπτική, γι’ αυτούς που έγραψαν τα συγκεκριμένα αντίτυπα ή γι’ αυτούς που τα έθαψαν. Τα χειρόγραφα βρέθηκαν πολύ κοντά στη μονή του Αγίου Παχωμίου και σύμφωνα με τον Robinson τα έκρυψαν εκεί στα τέλη του 4ου αιώνα κάποιοι μοναχοί με γνωστικές τάσεις, ύστερα από τη διαταγή του Κυρίλλου Αλεξανδρείας για τη συγκέντρωση και καταστροφή όλων των αιρετικών κειμένων. Η συλλογή περιέχει πλήθος λογοτεχνικών ειδών. Κάποια είναι τυπικά γνωστικά, ενώ άλλα μιμούνται τη χριστιανική και μη χριστιανική γραμματεία. Ορισμένες από τις πραγματείες δεν μπορούν εύκολα να καταταχθούν σε ένα συγκεκριμένο είδος.
Γενικά έχουμε τα παρακάτω είδη κειμένων: Ευαγγέλια: από τα 4 κείμενα που φέρουν τον τίτλο «ευαγγέλιο» (Ευαγγέλιο της Αλήθειας, Κατά Θωμάν ευαγγέλιο, Κατά Φίλιππον, Ευαγγέλιο των Αιγυπτίων) κανένα δεν αντιστοιχεί με το είδος κειμένων που γνωρίζουμε ως ευαγγέλιο από την Καινή Διαθήκη. Το πιο σημαντικό από αυτά είναι το Κατά Θωμάν. Αποκαλύψεις: Αποκάλυψη Παύλου, Αποκάλυψη Πέτρου, Αποκάλυψη Αδάμ, Α΄ και Β΄ Αποκάλυψη Ιακώβου. Εδώ μπορεί να ενταχθεί και ο Ασκληπιός 21-29, η Υπόσταση των Αρχόντων, η Παράφραση του Σημ. Το πιο σημαντικό από αυτά τα κείμενα είναι η Αποκάλυψη Αδάμ, στην οποία η μελλοντική ιστορία της Γνώσης αποκαλύπτεται στον Αδάμ και μεταβιβάζεται από αυτόν στο γιο του Σηθ. Αυτό το έργο θεωρείται από αρκετούς ότι εμπεριέχει έναν μη χριστιανικό Γνωστικισμό. Πράξεις: Πράξεις Πέτρου και των Δώδεκα Αποστόλων. Ακόμη ένα κείμενο που έχει τον τίτλο Επιστολή Πέτρου προς Φίλιππον μοιάζει με τις γνωστές Πράξεις της Καινής Διαθήκης. Επιστολές: ορισμένα από τα έργα της συλλογής, όπως η Πραγματεία για την Ανάσταση και ο Εύγνωστος, αναφέρονται μερικές φορές ως επιστολές, γιατί απευθύνονται προς μαθητές από κάποιον διδάσκαλο. Εντούτοις, έχουν μεγαλύτερες ομοιότητες με τις καθαυτό πραγματείες της συλλογής. Κανένα έργο της συλλογής δε μιμείται τις επιστολές του Παύλου. Διάλογοι: μια από τις πιο χαρακτηριστικές μορφές γνωστικών κειμένων είναι οι διάλογοι μεταξύ του Ιησού και των μαθητών, στους οποίους υποτίθεται ότι αποκαλύπτονται μυστικές διδασκαλίες. Εδώ ανήκουν η Σοφία του Ιησού Χριστού και ο Διάλογος του Σωτήρος. Απόκρυφα: η λέξη «απόκρυφον» χρησιμοποιείται στον τίτλο δύο έργων της συλλογής, το Απόκρυφο του Ιακώβου και το Απόκρυφο του Ιωάννη. Στην πραγματικότητα τα δύο έργα μπορούν να ενταχθούν στις αποκαλύψεις. Θεωρητικές πραγματείες: η σημαντικότερη από αυτές είναι το Περί της του κόσμου αρχής. Εδώ μπορεί να ενταχθεί και ένα άλλο σημαντικό έργο, ο Εύγνωστος. Σοφιολογικές πραγματείες: Οι διδαχές του Σιλουανού, Οι ρήσεις του Σέξτου. Το δεύτερο έργο είναι κοπτική μετάφραση ενός γνωστού κειμένου που σώζεται και στα Ελληνικά, τα Λατινικά και ορισμένες άλλες γλώσσες. Αποκαλυπτικές πραγματείες: σ’ αυτές συνήθως κάποιος αποκαλύπτει μυστικά σε α΄ πρόσωπο. Μερικές φορές αυτό το άτομο είναι γυναίκα (Κεραυνός, Τέλειος Νους, Τριμορφική Πρωτέννοια). Προσευχές: υπάρχουν δείγματα και χριστιανικών και μη χριστιανικών προσευχών. Εδώ ανήκουν λ.χ. η Προσευχή του αποστόλου Παύλου, η Προσευχή της Ευχαριστίας και Οι τρεις στήλες του Σηθ. Τα χειρόγραφα του Ναγκ Χαμαντί, πέρα από την προφανή αξία τους για τον ιστορικό της κοπτικής παλαιογραφίας και γλωσσολογίας, αποτελούν και μια από τις σημαντικότερες διαθέσιμες πηγές για την ιστορία της φιλοσοφίας και θεολογίας του πρώιμου Χριστιανισμού και του Γνωστικισμού. Εντούτοις, η ανάλυσή τους και η κατάταξή τους είναι δύσκολη, επειδή πρόκειται για κείμενα που διαφέρουν πολύ μεταξύ τους στη μορφή, το περιεχόμενο και τη θεολογία, ενώ δε μας είναι γνωστοί με απόλυτη βεβαιότητα ούτε οι συγγραφείς τους, ούτε οι περιστάσεις ή οι συνθήκες δημιουργίας των πρωτοτύπων, αλλά ούτε και ο τόπος και χρόνος μετάφρασής τους στην Κοπτική και η συλλογή τους σε ένα σώμα κειμένων. Από την άλλη μπορούν να θεωρηθούν ως η πιο καθοριστική υπάρχουσα πηγή για τη μελέτη της απαρχής του Γνωστικισμού καθώς και για την προσπάθεια καθορισμού της καταγωγής του και της σχέσης του με τον κυρίως Χριστιανισμό. Η μελέτη αυτών των κειμένων κατέδειξε πόσο δύσκολο είναι να δώσουμε έναν ακριβή ορισμό του Γνωστικισμού, ενώ δημιούργησε αμφιβολίες στην πρόσφατη έρευνα για το κατά πόσον ο Γνωστικισμός μπορεί να θεωρηθεί ως ενιαίο πνευματικό κίνημα, ακόμη και για το αν ο Γνωστικισμός αποτέλεσε ποτέ μια πραγματικότητα ή αν είναι μια κατασκευασμένη έννοια που οι σύγχρονοι θεολόγοι επινόησαν με βάση τους Πατέρες της Εκκλησίας. Ο πρώτος μελετητής της συλλογής, ο Doresse, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι τα κείμενα ανήκουν κυρίως στη μορφή του Γνωστικισμού που είναι γνωστός ως Σηθιανικός Γνωστικισμός. Νεότερες έρευνες του Wisse έδειξαν ότι στην πραγματικότητα κανένα από τα κείμενα δεν ανταποκρίνεται ακριβώς στις περιγραφές του Σηθιανικού Γνωστικισμού που δίνουν οι Πατέρες. Εντούτοις, η αδυναμία μας να αντιστοιχήσουμε κάθε λεπτομέρεια του Γνωστικισμού των κειμένων της συλλογής με τη μαρτυρία των Πατέρων δεν είναι παράξενη, γιατί υπήρχε μεγάλη ποικιλία γνωστικών συστημάτων. Επιπλέον, μολονότι είναι αληθές ότι ένα μέρος των πραγματειών της συλλογής δεν μπορεί να ενταχθεί ακριβώς σε κάποιο από τα γνωστικά συστήματα του 2ου και 3ου αιώνα, εντούτοις ένας αριθμός από αυτά δείχνουν ξεκάθαρες αντιστοιχίες. Ο κώδικας Ι, το Κατά Φίλιππον ευαγγέλιο και η Αποκάλυψη Ιακώβου φαίνονται να ανήκουν στο Βαλεντινιανό Γνωστικισμό. Το Απόκρυφο του Ιωάννη συνδέεται με το Σηθιανικό Γνωστικισμό. Άλλα κείμενα έχουν ταυτιστεί με άλλες γνωστικές ομάδες, αλλά η έρευνα δε φαίνεται να έχει καταλήξει σε οριστικά συμπεράσματα σ’ αυτό το πεδίο. Οι δυσκολίες επιτείνονται από το γεγονός ότι πολλά από αυτά τα έργα φαίνεται να αποτελούν συμπιλήματα από προγενέστερα ανεξάρτητα μεταξύ τους κείμενα, γεγονός που εξηγεί ως ένα βαθμό τη δυσκολία κατάταξής τους στις γνωστές από τα πατερικά αντιαιρετικά έργα σχολές.  Κάποια από τα κείμενα φαίνεται να έχουν υποστεί ένα είδος «εκχριστιανισμού» (Σοφία του Ιησού Χριστού, Εύγνωστος, Τριμορφική Πρωτέννοια), ενώ άλλα στέκονται κοντά σε μεσοπλατωνικές παραδόσεις. Μια από τις μεγαλύτερες εκπλήξεις της συλλογής ήταν η ύπαρξη ανάμεσα στα γνωστικά έργα και μη γνωστικών κειμένων, όπως ένα χωρίο από την Πολιτεία του Πλάτωνα και Οι ρήσεις του Σέξτου, μια σειρά ηθικών ρήσεων που αποδίδονταν στο φιλόσοφο Σέξτο. Ο κώδικας VI περιλαμβάνει μια άτιτλη πραγματεία γνωστή ως Πραγματεία για την Ογδοάδα και την Εννεάδα, την Προσευχή της Ευχαριστίας και ένα μακρύ απόσπασμα από κάποιο έργο με τον τίτλο Τέλειος Λόγος. Τα δύο τελευταία κείμενα περιλαμβάνονται εν μέρει και στην περίφημη ερμητική συλλογή Ασκληπιός, ενώ το πρώτο αποτελεί μια πρωτότυπη ερμητική πραγματεία.  Πώς, όμως, τέτοια κείμενα έφτασαν να συμπεριληφθούν σε μια κατά βάση γνωστική συλλογή πραγματειών; Η απάντηση φαίνεται ότι σχετίζεται με τη γνωστική μέθοδο ερμηνείας. Σύμφωνα με αυτήν η αλήθεια υπάρχει σε δύο επίπεδα. Στο κυριολεκτικό επίπεδο η αλήθεια είναι προσιτή σε όλους, αλλά στο βαθύτερο επίπεδο, το αλληγορικό, υπάρχουν αλήθειες που μόνο ο Γνωστικός μπορεί να εννοήσει. Έτσι, κείμενα που ανήκουν σε διαφορετικές παραδόσεις (Πλατωνισμός, Ερμητισμός, Σέξτος, Σιλουανός) επιδέχονται μια βαθύτερη, γνωστική, ερμηνεία. Στα κείμενα του Ναγκ Χαμαντί ανακαλύπτει κανείς ένα εξαιρετικά σύνθετο μυθολογικό σύστημα. Παρέχει το χάρτη ενός λαβυρίνθου μέσω του οποίου μπορεί δυνητικά ο αναγνώστης να κατανοήσει τις μυστικές αλήθειες της σωτηρίας που μεταβιβάζονταν μεταξύ των πρώτων Γνωστικών. Πράγματι η μυθική ουσία, που παραμένει κρυμμένη από όσους βρίσκονται έξω από τον χριστιανικό Γνωστικισμό, είναι ταυτόχρονα και μία από τις συναρπαστικότερες πτυχές του Γνωστικισμού, συνολικά θεωρούμενου. Ως θρησκευτικό σύστημα δεν παραχωρεί τον εαυτό του στα κατασκευάσματα της συστηματικής θεολογίας. Θα λέγαμε, λοιπόν, ότι μάλλον ο Γνωστικισμός γίνεται κατανοητός μέσω της ατραπού του μύθου. Οι διαδικασίες σχηματισμού στο μυθολογικό κόσμο του Γνωστικισμού ξεκλείδωσαν τα κλειστά συστήματα επικοινωνίας τους και παρείχαν μια νέα κατανόηση του εαυτού και της σωτηρίας του. Εξαιτίας των σύνθετων διαστρωματώσεων του μύθου, η ερμηνεία της γνωστικής μυθολογίας απαιτεί συχνά την επιλογή και ερμηνεία μιας ιδιαίτερης πτυχής του συστήματος μάλλον, παρά μια γενικευμένη θεώρηση του μύθου στο σύνολό του, στρεφόμενος σε κεντρικά αρχέτυπα του μύθου, όπως είναι η Δημιουργία και η Εύα, ή μάλλον το ρόλο της Εύας στη Δημιουργία του κόσμου των Γνωστικών. Έχει εκφραστεί ενίοτε η άποψη πως «η αφθονία των γνωστικών μύθων ξεκινά από μια και μοναδική πηγή, το εδάφιο της Γένεσης 1-3». Οι ιστορίες του Αδάμ και της Εύας γοήτευσαν τους γνωστικούς Χριστιανούς, πιθανώς εξαιτίας του γεγονότος ότι τούτος ο κεντρικός μύθος επιδέχεται πολλαπλών αλληγορικών ερμηνειών. Οι μύθοι που ασχολούνται με την προέλευση του ανθρώπου ή του συνόλου της δημιουργίας ερμηνεύουν πληρέστερα για τους Γνωστικούς, γιατί οδηγήθηκε ο άνθρωπος στην κατάσταση της Πτώσης. «Είναι περισσότερο θέμα κατανόησης και ανάπλασης του αρχικού δράματος, της αρχικής κατάστασης που προκάλεσε την άνοδο, την καθιέρωση και τον θρίαμβο του κακού, ενός κακού που έχει αποκτήσει πλέον οντολογική ανθεκτικότητα και ουσία. Με αυτόν τον τρόπο ο μύθος προσαρτά τη λειτουργία της σωτηρίας. Περιγράφει το δρόμο της σωτηρίας υπενθυμίζοντας στον Γνωστικό την αληθινή του προέλευση και δείχνοντάς του πώς να ξεφύγει από τον κόσμο. Αλλά προ πάντων, όπως όλοι οι μύθοι άλλωστε, ο μύθος των Γνωστικών είναι ουσιαστικά μια ιστορία για την προέλευση του κόσμου. Εκεί βρίσκεται το κλειδί όλων όσων νομίζει κανείς ότι κατέχει».
Πηγή: http://scholeio.blogspot.gr/2014/12/blog-post_36.html
http://thesecretrealtruth.blogspot.com/2012/06/blog-post_930.html
http://www.metafysiko.gr/?p=1357